1. Ngo ma jo mapol gimaro wacone?

 JO MAPOL guwinyo lok ni: ‘Pe ibedo ki pwoc i kom gin ma itye kwede nio ka dong pe.’ In tika iye lok meno? Ka dano moni obedo ki jami mabeco cakke i tinone, pol kare pe neno berre tutwal. Me laporre, dano ma odongo i paco ma olony romo bedo ki pwoc manok tutwal i kom jami ma en tye kwede. Man twero timme i kom bulu pien nongo ngecgi pud nok miyo pe giromo niang jami ma pigi tek i kwo.

2, 3. (a) Bulu ma Lukricitayo omyero gugwokke wek gin ango pe otimme? (b) Ngo ma twero konyowa wek wabed ki pwoc i gin ma wanongo?

² Ka pud itidi, ket ni mwaka apar ki wiye nyo acakki me mwaka 20 ki wiye, ngo ma pire tek boti? Bot jo mapol me lobo, kwogi polle jenge i bedo ki jami me kom​—bedo ki mucara maber, ot maber, nyo tet ma odonyo nyen. Ento ka man aye obedo gin madit i kwowa, ci nongo gin mo ma pire tek orem​—bedo ki wat maber ki Lubanga. Ki cwer cwiny madit, jo milion mapol i kare-ni peya gucako yubo wat i kingi ki Lubanga. Wun jo matino ma lunywal ma gubedo  Lukricitayo aye opitowu-ni, omyero wugwokke mada pe me rwenyo gin maber ma wunongo ma obedo bedo ki wat maber ki Jehovah. (Mat. 5:3) Bedo labongo pwoc pi gin ma inongo-ni romo kelo adwogi marac pi kare me kwo-ni ducu.

³ In itwero gengo meno wek pe otimme. Ngo ma twero konyi me tero wati ki Lubanga calo gin ma pire tek? Kong wanenu lanen mogo ma twero konyowa me niang tyen lok ma omiyo obedo me ryeko me tero watwa ki Lubanga calo gin ma pire tek. Lanen ma wabiloko i komgi-ni twero konyo jo matino ki Lukricitayo ducu me tero jami ma gitye kwede madok i lok kom Lubanga calo gin ma pire tek.

4. 1 Camuel 8:1-5 loko ngo i kom awobe pa Camuel?

⁴ Watwero nongo lok ma tye i Baibul i kom jo mogo ma gupwonyo lok kom Lubanga ki bot lunywalgi ento pe gubedo ki pwoc iye. Man otimme i paco pa lanebi acel, Camuel, ma otiyo pi Jehovah cakke i tinone dok obedo ki wat maber ki Lubanga pi kare malac. (1 Cam. 12:1-5) Camuel onyuto lanen maber bot awobene, Joel ki Abija, ma onongo myero gukwany lanenne-ni. Ento pe gubedo ki pwoc iye, ci gudoko jo maraco. Baibul tito botwa ni pe gulubo kit pa wongi, gin “gubalo te pido pa dano woko.”​—Kwan 1 Camuel 8:1-5.

5, 6. Awobe pa Yocia ki lakware gubedo nining?

⁵ Man bene rom aroma ki gin ma otimme i kom awobe pa Kabaka Yocia. Yocia onyuto lanen maber adada i lok me woro Jehovah. I kare ma buk me Cik pa Lubanga kinongo ci kikwano bot Yocia, en oyelle matek me keto cik pa Jehovah i tic. En oketo tek me juko woro cal apaya ki tim tyet ki i lobogi, dok ocuko cwiny dano me winyo Jehovah. (2 Luker 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) En oweko lanen maber i lok me woro Lubanga bot awobene! Awobene adek ki lakware acel gudoko kabaka, ento kadi wa ngat acel i kingi pe onyuto pwoc pi gin ma en onongo.

⁶ Yekoakaj wod pa Yocia oleyo kerre, ento en otimo “gin ma nen marac i wang Rwot [Jehovah].” En obedo i ker pi dwe adek ci Parao me Ejipt otweye i buc, ka ma en oto iye. (2 Luker 23: 31-34) Omine Yekoyakim oleyo ker ci oloyo loc pi mwaki 11. En bene pe obedo ki pwoc pi gin ma onongo ki bot wonne. Pi bal pa Yekoyakin, Jeremia oloko i kome ni: “Gibiyiko ki kit yik ma giyiko kwede ki kana.” (Jer. 22: 17-19) Jo mukene ma guleyo ker pa Yocia obedo wode Jedekia ki lakware Yekoyakin​—pe bene gubedo ber; gin bene pe gulubo yo matir pa Yocia.​—2 Luker 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) I yo ango ma Solomon oweko gin ma enongo opoto nono? (b) Ngo ma watwero pwonyone ki i lanen pa jo me Baibul ma guweko gin maber ma gunongo opoto nono?

⁷ Solomon obedo kabaka ma onongo gin madit ki bot wonne Daudi. Kadi bed Solomon oa ki i paco ma lok me woro Lubanga tye iye matek adada, en lacen pe obedo ki pwoc pi yo matir. “Ka Solomon dong oti woko, ci monne guloko cwinye odok i kom lubanga mogo mukene, omiyo pe obedo ki lengic i kom Rwot Lubangane, kit ma yam wonne Daudi obedo kwede.” (1 Luker 11:4) Motmot, Solomon orwenyo cwak pa Jehovah woko.

 ⁸ Tye me cwer cwiny mada me neno ni jo magi ma gunongo gin maber kit man kacel ki kare me timo gin matir guweko jami ducu opoto nono! Ento, jo matino ducu pe gubedo kit meno i kare me Baibul, kadi wa jo matino me kare-ni. Kong wanenu lanen mabeco pa bulu ma Lukricitayo matino gitwero lubone.

9. Awobe pa Nua gunyuto lanen maber nining? (Nen cal ma tye i pot karatac 23.)

⁹ Awobe pa Nua guweko lanen maber pi Lukricitayo matino. Kiciko wongi ni omyero oyub yeya ci owek jo me ode gudony iye. Awobe pa Nua gubedo ki pwoc i timo miti pa Jehovah. Gin guwinyo lok pa wongi. I nge kare mo, gukonye me yubo yeya ci gudonyo iye. (Acak. 7:1, 7) Gutimo man ki tam ango? Acakki 7:3 waco ni gutero lee i yeya “wek kit kwagi obed makwo i wi lobo.” Dano bene gubwot. Awobe pa Nua gukonyo kaka pa dano kun giroco woro me ada i lobo ma lutim maraco onongo dong gipe iye pien gin gutero gin ma gunongo ki bot wongi calo gin ma pire tek.​—Acak. 8:20; 9:18, 19.

10. Awobe Ibru angwen i Babilon gunyuto pwoc pi lok ada ma gupwonyo-ni nining?

¹⁰ I nge cencwari mogo, awobe Ibru angwen gunyuto ni gin gipwonyo gin mo ma pire tek mada. Anania, Micael, Ajaria, ki Daniel kiterogi i Babilon i mwaka 617 K.M.P. Gin onongo gubedo awobe ma nenogi mwonya dok gikwiri ma onongo giromo donyo i kit me kwo pa jo Babilon. Ento pe gudonyo iye. Nen ki i ticgi ni wigi pe owil i kom gin maber ma gunongo, jami ma kipwonyogi kwede. Gin angwen-ni ducu gunongo mot madit pi moko i ada ma gupwonyo i kare ma pud gitino.​—Kwan Daniel 1:8, 11-15, 20.

11. Adwogi maber ango ma jo mukene gunongo ki i jami ma Yecu onongo ki bot Wonne?

¹¹ Lok i kom lanen maber pe bedo ma otum ka pe waloko i kom Yecu Wod pa Lubanga. En onongo gin madit ki bot Wonne, dok otero calo gin ma pire tek. Bedo ki pwoc pi jami ma kipwonye kwede onen i lokke ma owaco ni: “Aloko gin ma Wora opwonya” kwede. (Jon 8:28) Dok obedo mitine ni jo mukene gunong adwogi maber ki i gin ma en enongo. En owaco bot lwak ni: “Myero atit lok me kwena maber me ker pa Lubanga i gang mukene bene, pien giora pi lok man.” (Luka 4:18, 43) En okonyo jo ma giwinyo pwonye me ngeyo ni pire tek ‘pe me bedo jo me lobo man’ ma pe gitero watgi ki Lubanga calo gin ma pire tek.​—Jon 15:19.

12. (a) 2 Temceo 3:14-17 tiyo i kom bulu i kare-ni nining? (b) Bulu ma Lukricitayo omyero gutam i kom lapeny ango?

¹² Oromo bedo ni in bene lunywal ma giworo Lubanga Jehovah aye gupiti calo awobe ma waloko i komgi-ni. Ka tye kumeno, ci gin ma Ginacoya waco i kom Temceo-ni rwatte kwedi. (Kwan 2 Temceo 3:14-17.) Lunywali aye ‘gupwonyi’ lok i kom Lubanga me ada ki kit me yomo cwinye. Oromo bedo ni lunywali gucako pwonyi cakke ki i tinoni. Man obedo ber mada boti pi ‘pwonyi i yo me larre pi ye Kricito Yecu’ ki dok okonyi me ‘yubbe i yo ducu’ i tic pa Lubanga. Lapeny madit kombeddi tye ni, Tika in inyuto pwoc pi gin ma inongo? Man mito ni omyero ingine kekeni. Tam i kom lapeny calo:  ‘An mono awinyo nining pi bedo ngat acel i kin lucaden mapol ma lugen? An mono awinyo nining i kom bedo i kin jo manok i lobo i kare-ni ma Lubanga ngeyogi? Tika apwoyo gin madit ma atye kwede me ngeyo ada?’

13, 14. Atematema ango ma bulu mogo ma Lukricitayo girwatte kwede, ento pingo donyo i gin ma kit meno pe obedo me ryeko? Mi labol.

¹³ Bulu mogo ma lunywal ma Lukricitayo aye opitogi pe guromo neno apokapoka i kin paradicwa me cwiny ki lobo macol pa Catan-ni. Jo mukene bene gubedo i atematema me temo kit ma kwo me lobo tye kwede. Ento in itwero ngole i nyim mutoka ma tye ka ngwec wek inen ka itwero wanne​—nyo iromo to? Pe timme matwal! I yo acel-lu, konye pe me temo rac pa “miti me kom ma pe jukke” ma i lobo-ni wek inen kit ma lit kwede.​—1 Pet. 4:4.

¹⁴ Gener, ma bedo i Asia, odongo i paco pa Lukricitayo. Kibatija en ki mwaka 12. I kare ma en tye ki mwaka apar ki wiye, cwinye ocako tere i kit me kwo me kare-ni. En owacci: “Onongo amitti abil ‘bedo agonya’ calo jo me lobo-ni.” Gener ocako kwo laiye aryo. Ma mwakane tye 15, en onongo dong ocako kwo calo lureme ma kwogi raco. Onongo mato kongo dok loko leb maraco calo gin. Gener pol kare onongo dwogo i wor, i nge tuko pul ki dok tuku gero me kompiuta ki lureme. Ento i nge kare mo, en ocako neno ki wange ni kwo me lobo-ni kara pe kelo yomcwiny kulu. Man onongo obedo kwo mo ma konye pe. En oloko i kom dwogone cen i kacokke ni: “Pud atye ki peko mapol ma akemme kwede, ento mot ma Jehovah miyo gipol loyo.”

15. Bulu ma lunywalgi pe gubedo Lukricitayo omyero gutam i kom ngo?

¹⁵ Ngene kene ni bulu mukene ma gitye i kacokke lunywalgi pe gubedo Lukricitayo. Ka ibedo ngat acel i kingi, ci tam i kom mot madit ma itye kwede pien ingeyo dok itiyo pi Lacwec! Dano bilion mapol gitye i lobo. Dong, obedo twon mot madit me bedo i kin jo ma Jehovah olwongogi me bino bote ma en otuco botgi lok me ada me Baibul. (Jon 6:44, 45) Dano 1 i kom 1,000 ma gikwo i kare-ni aye tye ki ngec i lok ada, dok ibedo ngat acel i kingi. Eno-ni pe myero omi ki wan ducu yomcwiny kadi bed wanongo lok ada i yo mapat pat?  (Kwan 1 Jo Korint 2:12.) Gener owacci: “An abedo anga ma Jehovah Won polo ki lobo kulu myero ongeya?” (Jab. 8:4) Lamego acel ma obedo Lakricitayo me kabedo meno owacci: “Lutino kwan gibedo ki awaka ka lapwony madit ngeyogi. Ka Jehovah, Lacwe jami ducu ngeyowa, nongo mot-te dong dit makato mapol ata!”

16. Ngo maber ma bulu ma Lukricitayo giromo timone i kare-ni?

¹⁶ Ka itamo i kom twon mot madit ma itye kwede, pingo pe imok tammi me bedo i kin jo manok ma gutiyo ki kwogi me timo jami matir? Ka itimo kit meno, ci ibibedo i kin jo mapol ma gubedo lutic ma lugen pa Lubanga. Meno obedo twon ryeko, ma ka lubo kor bulu mapol ma gitye ka mol ki jo me lobo me cito i to calo dyangi ma mol ka moko pwunu.​—2 Kor. 4:3, 4.

17-19. Ngo ma twero konyi me bedo ki neno matir i kom bedo pat ki jo me lobo?

¹⁷ Meno kono gire pe tyen lokke ni bedo pat ki jo me lobo bibedo yot. Ka itamo iye, bedo pat ki jo me lobo obedo lok me ryeko. Me laporre: Tam i kom langwec me Olympic. En omyero obedo pat wek en oo i rwom me ngwec meno. En nongo myero ojal jami mapol ma wiro tamme dok balo cawane, ma giweko kare me pwonnyene dok piny. Ki tungcel, bedo patte ki lungwec mukene-ni miye kare me pwonye matek ma miyo en nongo medila.

¹⁸ Jo me lobo gitye ki neno macek i kom kwo. Ka ineno neno mabor, ma ibedo pat ki lobo kun ikwero kwo me tarwang kacel ki tim mogo ma balo watwa ki Lubanga, ci ibimako “kwo ma en aye kwo kikome.” (1 Tem. 6:19) Lamego ma kiloko i kome i acakki-ni owacci: “Ka icung matek pi niye-ni, ci iwinyo maber i ngeye. Meno binyuto ni itye ki kero me cung matek i kom lobo pa Catan-ni. Ma pire tek loyo, bedo calo iwacci itye ka neno Lubanga Jehovah ma tye ki awaka i komi dok tye ka bwunyo kwedi! Meno aye kare ma iwinyo ni bedo pat kara ber adada!”

¹⁹ Kwo konye pe ka ngat moni keto kome i kom jami ma en twero nongone i kare-ni. (Latit. 9:2, 10) Ka ibedo bulu dok itamo matek i kom tyen lok me kwo-ni dok imito ni irii lobo, ci pe itamo ni obedo tam me ryeko pe me bedo “kit ma lurok gibedo kwede” kun itiyo ki kwo-ni i yo matir?​—Ep. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. Ka wamoko tam matir, ci watero bedo ki gen ango, ento ngo ma mitte ki botwa?

²⁰ Ka wamoko tam matir, ci wabiyeng ki kwowa i kare-ni kun wabedo ki gen me bedo i kin jo ma “gibileyo lobo doko megi”​—ma gibinongo kwo ma pe tum. Mot tye mapol ma pe watwero tamo i komgi ducu ma tye ka kurowa i anyim. (Mat. 5:5; 19:29; 25:34) Tye ni, Lubanga pe miyo mot man ata. En mito watim gin mo me nongone. (Kwan 1 Jon 5:3, 4.) Ento bedo lagen i tic pire i kare-ni rwatte mada!

²¹ Obedo twon mot madit adada me nongo jami mapol ki bot Lubanga! Watye ki ngec matir i kom Lokke ki dok i kome kacel ki yubbe. Watye ka nongo yomcwiny me lwonge ki nyinge ki bedo Lucadenne. Lubanga ocikke ni ebikonyowa. (Jab. 118:7) Walegu ni wan ducu, kadi bed wabedo jo matino nyo madongo, omyero wanyut pwoc i bedo ki kwo ma nyuto ni watye ki miti me miyo “deyo” bot Jehovah pi naka.”​—Rom. 11:33-36; Jab. 33:12.