Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Ifyo Baibolo Yalanda pa fyo AbaYuda Baleikala mu Babiloni fya Cine?

Bushe Ifyo Baibolo Yalanda pa fyo AbaYuda Baleikala mu Babiloni fya Cine?

 Nalimo imyaka 2,600 iyapitapo, abaYuda balibasendele bunkole ku Babiloni kabili baikeleko imyaka nalimo 70. Baibolo ilanda ukuti Lesa alisobele ifyo abaYuda abo basendele muli bunkole bali no kulaikala mu Babiloni, itila: “Kuuleni amayanda no kwikalamo, kabili limeni amabala no kulya ifisabo fya yako. Upeni abanakashi no kufyala abana baume na bana banakashi. . . . Kabili lombeni ukuti mu musumba uo namutwalako muli bunkole mube umutende.” (Yeremia 29:1, 4-7) Bushe ifi e fyo abaYuda baleikala?

 Abafwailisha pa fintu balimona ifyaba pa fipaapaatu ukucila pali 100 ifye bumba ifyafumine nalimo mu musumba wa Babiloni nelyo mu ncende ishali mupepi. Ifi fipaapaatu filanga ukuti abaYuda abengi abo basendele bunkole balitwalilile ukukonka intambi shabo ne mipepele yabo, kabili balenakila no buteko bwa Babiloni. Pa fipaapaatu ifyo balembele ukufuma mu mwaka wa 572 ukufika mu mwaka wa 477 ninshi Yesu talaisa pano isonde, balembelepo ifyo balesuminishanya pa kusonkela fimo, amakwebo balecita, ubushiku umuntu alelaya ukubwesha indalama akongwele, e lyo na fimbi ifyo balembelepo ifyakumine indalama. Icitabo cimo citila: “Ifyaba pali ifi ifipaapaatu filalenga twaishiba ukuti abaYuda baleikala fye nga bantu bambi abaleikala mu mishi: balelima no kukuula amayanda, balelipila imisonko, kabili balebombela ne mfumu.”

Icipaapaatu ico basangile mu Judahtown

 Ifi fipaapaatu filanga no kuti kwali abaYuda abengi abaleikala mu cifulo baleita ukuti Al Yahudu nelyo Judahtown. Amashina ya baYuda abaliko mu nkulo 4 baliyalemba pa fipaapaatu, kabili amashina yamo bayalembeele mu ciHebere ca kale. Ilyo bashilasanga ifi fipaapaatu, abasambilila sana tabaishibe ifingi pa fyo abaYuda abo basendele bunkole ku Babiloni baleikala. Ba Dr. Filip Vukosavović, bamo pali badirekita ba Israel Antiquities Authority, batile: “Ifi fipaapaatu nomba nafilenga twaishiba aba bantu, twaishiba amashina yabo, uko baleikala, ilyo baliko e lyo ne fyo balecita.”

AbaYuda abo basendele bunkole balikwete ubuntungwa bwa kucita fimo ilyo bali mu Babiloni

 AbaYuda abo basendele bunkole balikwete ubuntungwa bwa kuisalila uko bali no kulaikala ne fyo balefwaya ukucita. Ba Vukosavović balandile no kuti abaYuda “tabaleikala fye mu Al-Yahudu, lelo baleikala na mu misumba imbi.” AbaYuda bamo balisambilile ifya kubomba imilimo iyalekanalekana. Ifyo basambilile baishilefibomfya na pa kukuula cipya cipya Yerusalemu. (Nehemia 3:8, 31, 32) Na kabili ifipaapaatu fya Al-Yahudu filanga ukuti abaYuda abengi basalilepo ukushala mu Babiloni ilyo babasuminishe ukubwelelamo ku mwabo. Ifi bacitile filanga fye ukuti baleikala umutende mu Babiloni, nga filya fine Icebo ca kwa Lesa calandile.