Tulondolweleniko pa nkulilo yenu.

Batata bafyalilwe ku India, lelo bamayo bena bafyalilwe ku Uganda nangu ca kuti abafyashi babo bali bena India. Bonse bali baHindu. Twafyalwa batatu, kabili nine cikonka ibeli. Twaleikala mu Nairobi, ku Kenya, kabili muli uyu musumba mwalifulile sana abaHindu.

Cinshi calengele mutemwe sana sayansi?

Nalitemenwe sana inama, kabili ilingi line twaleya na banandi mu mpanga mu kutamba inama. Nalefwaisha ukuba dokota uulepula inama, lelo ilyo napwile isukulu ku Nairobi, naile pa University of London ku England mu kusambilila pa tushiishi utuleta amalwele. Pa numa, nalilundileko amasambililo ilyo natampile ukufwailikisha pa malwele ya kuli bongobongo ya muntu.

Bushe ifyo mwalesambilila fyalengele mulemona shani ifyo mwasuminemo?

Ilyo nalesambilila sayansi, nalitampile ukutwishika fimo ifyo abaHindu basuminamo ne ntambi shimo isho bankonka, pamo nga ukupepa inama no tulubi.

Cinshi calengele musumine ukuti ifintu fyasangwike fye?

Ilyo nali umwaice, abengi balelanda ukutila ku Africa e ko bakolwe batendekeele ukusangukila mu bantu, kabili ifi e fyo twalelanshanyapo sana ku sukulu. Na kabili, bakafundisha na ba profesa balelenga fwe bana be sukulu tulemona kwati basayantisti bonse balisumina ukuti ifintu fyasangwike fye.

 Cinshi calengele mwaluke mu fyo mwaletontokanya pa fyo ifya mweo fyaishilebako?

Ilyo papitile imyaka iinono ukutula apo natendekeele ukusambilila pa fya mweo, uo nalesambilila nankwe anjebele pa fyo alesambilila muli Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Nalefwaisha ukwishiba ifyo Baibolo isambilisha. E ico ilyo ba Nte mu Nairobi bakwete ukulongana mu cikuulwa ca pa sukulu pa mwesu, nalisangilweko. Lyena bamishonari babili balinjebeleko fimo pa fyo Baibolo isambilisha. Ifyo banondolwelele pali Kabumba Mukalamba uwaishiba amasuko ku mepusho ayacindama, fyalipusene ne nshimi sha bufi isho abaHindu bashimika. Nalimwene ukuti ifyo balenjeba fya cine.

Bushe ifyo mwalesambilila ku yuniversiti fyalilengele na kabili mwatendeka ukumona ukuti ifintu fyasangwike fye?

Awe nakalya! Ilyo nalesambilila pa fya mweo, nalimwene ukuti fyalipangwa mu nshila ya kupapusha. Nalimwene ukuti takwaba ifishinka ifili fyonse ifingalenga ndemona kwati ifya mweo ifyapangwa mu nshila yapikana ifi, fyaishilebako fye ifine.

Tupeniko ica kumwenako

Natendeke ukusambilila pali bongobongo muli ba 1970, kabili ukufika na pali ino nshita ndapapa nga natontonkanya pa fyo bongobongo yapangwa. E ilenga umuntu ukutontonkanya no kwibukisha kabili e itungulula ifilundwa fya mubili ifingi. Na kabili muli bongobongo e mwaba insandesande ishilenga umuntu aleishiba ifilecitika nelyo ukufyumfwa, kabili ilalenga umubili ulebomba bwino.

Icilenga bongobongo ilebomba bwino ni co mwaliba insandesande ishibombela pamo kabili mwaliba na makemiko. Bongobongo yalikwata insandesande ishingi sana ishilenga ileishiba ifilecitika ku filundwa fya mubili fimbi. Ishi insandesande shilabombela pamo, e ico ilyo kwaba ifyebo ifyo ulusandesande lwaishiba, lulasalanganya ifyo fyebo kuli shimbi. Kanshi bongobongo ileshiba ifyebo ifingi sana. Nangu ca kuti ishi insandesande shalifula sana, shalikala bwino kabili ifyo shaikala filapapusha sana.

Tulondolweleniko na fimbi.

Ishi insandesande shitendeka ukwikala bwino ilyo umwana alepangwa mu mala kabili shilatwalilila na lintu afyalwa. Ishi insandesande shilatuma ne fyebo ku nsandesande shimbi ishili apatali. Na kabili ulusandesande nga lulefwaya ukutuma ifi fyebo, lutuma pa cilundwa ca lusandesande lumbi palya pene fye lufwile ukutuma ifyo fyebo.

Mu mubili mwaliba amakemiko ayalenga insandesande shileishiba uko shilingile ukutuma ifyebo. Nga takuli ifiletungulula insandesande ishilepangwa, te kuti shilepangwa bwino. Ilyo ishi insandesande shilepangwa, shilingile ukulakonka ifyebo ifyo balemba bwino, kabili ifi fyebo filalembwa bwino muli DNA.

Pali ino nshita, tatulaishiba fyonse pa fyo bongobongo ipangwa, ifyo ibomba, ifyo ciba pa kuti umuntu aleibukisha, aletontonkanya e lyo no kulaumfwa ububi nelyo ukutemwa. Ukwishiba fye ukuti bongobongo ilabomba, nangu nshitontonkenye pa fyo ibomba na pa fyo ipangwa bwino, kulangilila fye ukuti kwaliba Kabumba uwakwata sana amano ukucila fwe bantunse.

Cinshi calengele mube Inte ya kwa Yehova?

Inte sha kwa Yehova balinangile ifishinka ifilanga ukuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa. Ku ca kumwenako, Baibolo te citabo ca sayansi, lelo ifyo ilanda pa fya sayansi filaba fya cine. Amasesemo yabamo yalafikilishiwa, kabili abantu abakonka ifyo isambilisha balaba ne nsansa. Ukutula apo nabelele Inte ya kwa Yehova mu 1973, ndakonka ifyo Baibolo ilanda kabili ici calilenga naba ne nsansa.