•  Unsay angay nimong mahibaloan?

•  Unsay imong mahimo?

•  Unsay giingon sa uban?

 Sayon rang mang-bully diha sa Internet. Ang librong CyberSafe nag-ingon nga tungod sa Internet, mang-bully na bisan ang buotang mga bata kay dili man nila kinahanglang ipakita ang ilang hitsura o ipahibalo kon kinsa sila.

 Naay mga tawo nga sagad gina-bully. Apil nila kadtong morag mga ulawon, kadtong giisip nga lahi kay sa kadaghanan, o kadtong walay kompiyansa sa kaugalingon.

 Ang pagpang-bully diha sa Internet o cyberbullying dili maayog epekto. Makapaguol ni ug makapa-depress sa mga gina-bully, ug may pipila pa gani nila nga nagpakamatay.

 Una, pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Pagpang-bully ba gyod ni?’ Ang ubang tawo makasultig sakit nga wala nila tuyoa. Kon mahitabo na, puwede natong sundon ang epektibong tambag sa Bibliya:

 ‘Ayaw pagdalidali sa pagkasuko, kay ang pagkasuko nagapuyo sa sabakan sa mga hungog.’​—Ecclesiastes 7:9.

 Pero kon tuyoon sa usa ka tawo ang pagpanaway, pagpakaulaw, o pagpanghulga sa laing tawo diha sa Internet, kana maoy pagpang-bully.

 Kon gina-bully ka diha sa Internet, hinumdomi ni: Ang imong reaksiyon puwedeng makapaarang-arang o makapasamot sa situwasyon. Sulayi ang usa o daghan pa niining mosunod nga mga sugyot.

 Ayawg tagda ang pagpang-bully. Ang Bibliya nag-ingon: “Si bisan kinsa nga nagapugong sa iyang mga pulong may kahibalo, ug ang tawo nga may katakos sa pag-ila may mabugnaw nga espiritu.”​—Proverbio 17:27.

 Ang usa ka rason kon nganong epektibo kanang tambaga mao kini: “Gusto sa mga naga-bully nga palagoton ang ilang gi-bully,” misulat si Nancy Willard diha sa iyang librong Cyberbullying and Cyberthreats. “Dihang maglagot ang gi-bully, gitugotan niya ang nang-bully nga mokontrol sa iyang emosyon.”

 Ang punto: Usahay ang pinakamaayong reaksiyon mao ang dili pag-react.

 Ayawg balos. Ang Bibliya nag-ingon: “Dili [ka] magabalos ug kadaot sa kadaot o magasultig pasipala sa pasipala.”​—1 Pedro 3:9.

 Ang usa ka rason kon nganong epektibo kanang tambaga mao kini: “Kon maglagot ka, mas mosamot lang ang pagpang-bully,” nag-ingon ang librong Cyber-Safe Kids, Cyber-Savvy Teens. Kon mobalos ka, morag parehas na pod ka sa nang-bully nimo.

 Ang punto: Ayawg react aron mohunong ang uban sa pagpang-bully nimo.

 Paghimog mga paagi aron dili ka ma-bully. Ang Bibliya nag-ingon: “Ayaw pagpadaog sa daotan.” (Roma 12:21) Naa kay puwedeng himoon aron mohunong ang pagpang-bully ug dili na kini mosamot pa.

 Pananglitan:

•    I-block ang tawo nga nagapadala nimog message. “Dili ka masakitan kon wala kay mabasa,” nag-ingon ang librong Mean Behind the Screen.

•   I-save ang tanang ebidensiya, bisag wala na nimo mabasa. Apil na ang sakit nga mga text message, instant message, e-mail, post sa blog o social media, voice message, o uban pa.

•   Sultihi ang nang-bully nga mohunong sa pagpang-bully. Pagpadalag prangka nga message pero kanang nagpakita sab nga wala ka maapektohi, sama sa:

  •  “Ayaw na pagpadala nakog mga message.”

  •  “I-delete ang imong gi-post.”

  •  “Kon dili ka mohunong, mohimo kog mga paagi aron mohunong ka.”

•   Pagbaton ug kompiyansa sa kaugalingon. Pagpokus sa positibong mga butang bahin sa imong kaugalingon imbes sa imong mga kahuyangan. (2 Corinto 11:6) Parehas sa aktuwal nga pagpang-bully, ang sagad nga gina-bully diha sa Internet mao kadtong kulag kompiyansa sa kaugalingon.

•   Isulti sa hamtong. Sultihi ang imong ginikanan. Puwede sab nimo nang ireport ngadto sa website o Internet service provider nga gigamit sa pagpang-bully. Kon grabe gyod ang pagpang-bully, angay nimo nang ireport uban sa imong ginikanan ngadto sa imong titser o polis. Puwede sab mong mohimog legal nga aksiyon batok sa nang-bully.

 Ang punto: Duna kay mahimo aron pahunongon ang pagpang-bully o aron dili na kaayo ka maapektohan niana.