Laktaw ngadto sa video

Laktaw ngadto sa kaundan

PAGDUMDOM SA KAGAHAPON

Alhazen

Alhazen

TINGALI wala ka makaila ni Abū ‘Alī al-Ḥasan ibn al-Haytham. Sa mga nasod sa Europe ug America, siya nailhan sa ngalang Alhazen, Latin nga hubad sa iyang Arabic nga ngalang al-Ḥasan. Pero bisag wala ka kaila niya, lagmit nakabenepisyo ka sa iyang gihimo. Nailhan siya ingong “usa sa pinakaimportante ug pinakaimpluwensiyadong tawo sa kasaysayan sa siyensiya.”

Si Alhazen natawo niadtong mga 965 C.E. didto sa Basra, nga karon sakop na sa Iraq. Ganahan siyag astronomiya, chemistry, math, medisina, musika, optic, physics, ug balak. Unsa ang partikular niyang nahimo nga nakabenepisyo ta?

ANG DAM SA NILO

Sukad pa sa una, sikat na kaayo ang estorya bahin kang Alhazen. Kini maoy bahin sa iyang plano nga kontrolahon ang agos sa Suba sa Nilo. Milabay pa ang halos 1,000 ka tuig unâ aktuwal nga masugdi ang maong proyekto niadtong 1902 didto sa Aswân.

Sumala sa estorya, si Alhazen naghimog ambisyosong plano aron mamenosan ang baha ug hulaw sa Ehipto pinaagi sa paghimog dam sa Nilo. Dihang ang magmamando sa Cairo, si Caliph al-Hakim, nakadungog sa maong plano, iyang giimbitar si Alhazen sa pag-adto sa Ehipto aron tukoron ang dam. Pero dihang nakita ni Alhazen ang suba, siya nakaamgo nga dili niya makaya ang maong proyekto. Kay nahadlok nga silotan sa maong isog nga magmamando, si Alhazen nagpabuangbuang sulod sa mga 11 ka tuig hangtod namatay ang magmamando niadtong 1021. Niadtong panahona, si Alhazen dakog panahon sa paghimo sa iyang ubang mga plano samtang gibilanggo kay gituohan nga may problema siya sa pangisip.

ANG BOOK OF OPTICS

Dihang gipagawas na siya, nasulat na ni Alhazen ang kadaghanan sa iyang pito ka volume nga librong Book of Optics, nga giisip ingong “usa sa pinakaimportanteng libro sa kasaysayan sa physics.” Sa maong libro, iyang gihisgotan ang mga eksperimento bahin sa kinaiyahan sa kahayag, nga naglakip kon sa unsang paagi motungha ang nagkadaiyang kolor niini, ang pag-reflect niini sa samin, ug ang pag-usab sa direksiyon niini dihang molapos sa usa ka butang. Nagtuon sab siya bahin sa visual perception ug sa pag-obra sa mata.

Sa ika-13 nga siglo, ang libro ni Alhazen gihubad gikan sa Arabic ngadto sa Latin, ug paglabayg gatosan ka tuig, ang mga eskolar sa Europe naggamit niini ingong kasaligang reperensiya. Ang libro ni Alhazen bahin sa kinaiyahan sa mga lente nakatabang sa mga tighimog antiyohos sa Europe sa pag-imbentog teleskopyo ug mikroskopyo pinaagi sa pagbutang ug lente atubangan sa laing lente.

ANG CAMERA OBSCURA

Nadiskobrehan ni Alhazen ang mga prinsipyo nga magamit sa photography dihang iyang gihimo ang lagmit unang camera obscura. Kini maoy “ngitngit nga kuwarto” diin ang kahayag molapos sa gamay kaayong bangag ug mobanda sa pikas bungbong, nga magpatunghag baliktad nga hulagway sa bisan unsa nga naa sa gawas.

Gihimo ni Alhazen ang lagmit unang camera obscura

Sa katuigang 1800, gigamit ang mga photographic plate sa camera obscura aron makakuhag permanenteng mga hulagway. Unsay resulta? Naimbento ang kamera. Ang tanang modernong kamera​—apil ang mata mismo—​naggamit ug samang mga prinsipyo sa camera obscura. *

ANG SIYENTIPIKANHONG PAAGI

Ang pinakaimportanteng bahin sa mga nahimo ni Alhazen mao ang iyang detalyado ug sistematikong pagtuon. Ang iyang paagi dili komon sa iyang panahon. Usa siya sa unang mga researcher nga naghimog mga eksperimento aron masulayan ang mga teoriya, ug wala siya mahadlok sa pagkuwestiyon sa gituohan sa kadaghanan kon kini walay lig-ong ebidensiya.

Ang prinsipyo sa modernong siyensiya masumaryo niini nga panultihon: “Pamatud-i ang imong gituohan!” Giisip sa uban si Alhazen ingong “amahan sa modernong siyentipikanhong paagi.” Sa pagkatinuod, nakabenepisyo gyod ta sa iyang mga nahimo.

^ par. 13 Ayha pa masabti sa mga taga-Europe ug America nga ang camera obscura ug ang mata dunay susamang mga prinsipyo human kini ipatin-aw ni Johannes Kepler niadtong ika-17 nga siglo.