Zoova ˈnën ˗tɔ ˗Zlan ꞊dede ˈö Biblö Dëmɛn ˈka, ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗da. (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 4:11) Yö ˈnën ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Ablaamö waa Moizö ˗wa ˗dhɔkë, ˈö Yesu ˗ya ˗dhɔkë ˈpö. (ˈWunzüdɔdhɛ 24:27; Exode 15:1, 2; Zan 20:17) ˈYaa ˈˈsɛgɔ do ˗bha ˈka, «ˈˈsɛ ˗todhʋ̈sü» ˗bha ˗Zlan ˗mü ˗a ˈka.​—Psaume 47:2.

 ˗Zlan ˈtɔ ꞊dede ˈö Biblö ˈgü ˈyö ˗tɔ Zoova. (Exode 3:15; Psaume 83:18) Eblö ˗wo ˈgü, ˗a ˗gɛn ˈtɔ˗ «˗yö ˗kë». Biblö ˈgüpʋmɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈka ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ «˗ya ˗kë ˈö ˗kë». Zoova ˈtɔ ˗gɛn ˈö bhë, ˗yö ˗bɛ ˗a ˗bha, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ yö ˈnën pë ˈˈpɛpɛ ˗Damɛn ˈka. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˗yö ö ˗zopiʋ̈wɔn ˗kë. (Isaïe 55:10, 11) Biblö ˗yö kwa ˗takun kö ˈmɛn ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈka ˈkwa˗ dɔ, kö ˈkwa˗ ˗bha ˈˈklʋʋsë ˈkpii˗ ˈö ˗kë ˗dhɔ ˈka bhë ˗a dɔ.​—Exode 34:5-7; Dhukö 6:35; 1 Zan 4:8.

 ˗Zlan ˈtɔ ˈö ˗kë Zoova ˈka bhë, Eblö ˗wo ˈkwa˗ ꞊dhiëëta yaoba ˗wo ˈgü yö ˗mü. ˗A ˈtɔ bhë ˗wa ˗ya eblö ˗wo ˈgü ˈsëëdhɛ ˈˈɲanga ˗yiishiö wo yö יהוה (YHWH) ˗an ˈka. ˗Kɔ ꞊dede ˈwo˗ pö ˗a ˈka eblö ˗wo zii ˈgü, mɛn gbɛ˗ ˈyaa˗ dɔ ꞊dɛɛ. ˈKɛɛ ˗Zlan ˈtɔ ˈö ˗kë «Zoova» ˈka ˗bhë, ˗a ˗kwɛzlan zii ˗nu ˗wo ˗wo ꞊va ꞊dede ˈgü. ˗Kwɛ 1530 ˈgü ˈyö Biblö ꞊dhiëëtamɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Wiliamö Tɛndalö bhë ˈö ˗Zlan ˈtɔ ˈö bhë ˗a ˗blɛɛsü ˗ya ꞊glee˗ ˗wo Biblö ˈgü. a

ˈMën ˗kë ˈö ˗Zlan ˈtɔ pö ˗kɔ ˈö kun eblö ˗wo ˈgü ꞊kwɛŋzü ˈkwaa˗ dɔ ꞊dɛɛ?

 Eblö ˗wo ˈö kun ꞊kwɛŋzü ꞊waa˗ ˗ya, ˈsëëdhɛ ˈˈɲanga ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ A, E, I,O ɛɛnˈˈ U ˗nu ˈdhö bhë, ˈwaa kun ˗a ˈgü. ˈMɛn ˈö Eblö ˗wo man ˗ya ˈsëëdhɛ pö ˗ni ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈsëëdhɛ ˈˈɲanga ˈdhɛ ˈwo bhë ˗an ˗ya mü ö ˗de ˗ta. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo wo bo Biblö ˈˈpian ˈö eblö ˗wo ˈgü (ɛɛn « Ancien Testament ») ˗a ˗bɛnzë ˗sü ˈka, Zuifö ˈbhaa ˗nu ˗wo ˗ya ˗a pö ˗sü ˗bha ꞊dhɛ ˈyaa ˗së kö ˈwo ˗Zlan ˈtɔ ꞊dede pö. ˗Wo Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü ˈˈdhɛɛtaa, ˗wa yö ˗a ˈˈpian ˈö ˗Zlan ˈtɔ ꞊dede ˈdhö mü ˗a ˗bha, ˈyö ˈwo˗ pö «Dëmɛn» ɛɛnˈˈ «˗Zlan». ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈdhɛ ˗kwɛ ꞊këŋ ꞊va ˗yö ˗ʒiö ˈyö ˗Zlan ˈtɔ pö ˗kɔ ꞊dede ˗yö ꞊dhiɔŋ. b

 Mɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˈgü ˗Zlan ˈtɔ˗ «Yave», ˈyö mɛn ˈbha ˗nu ˗zë ˈwo ˈtɔ ˈˈwɛɛ pö. ˈSëëdhɛ ˗be zii do ˈwo˗ yö ˈˈyi ˈwo˗ ˗dhɛ ˈlakö ꞊weesü bhë ˗a ꞊bhaa, Lévitique ˈˈɲan ˈbha ˈö glɛkö ˗wo ˈgü ˈö ˗kun ˗a ˈgü, ˗Zlan ˈtɔ pö ˗kɔ ˈwo˗ ˗ya ˗a ˈgü ˈyö ˗tɔ Iao. Glɛkö ˈsëëdhɛ ˗bɛnzëmɛn ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü ˗wa ˗pö ꞊dhɛ ˗Zlan ˈtɔ ˈö bhë ˗a pö ˗kɔ ˈnën ˗tɔ Iaɛ, Iabe, waa Iaue. ˈKɛɛ pë ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a pö ˗kɔ ꞊dede ˗mü eblö ˗wo ˈgü, ˈyaa ˈdhö. c

Pë ˈö mɛn ˗nu ˗wa pö ˈö ˗gban ˗Zlan ˈtɔ ˗bha Biblö ˈgü

 Pë ˈwo˗ pö: ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈkwaa ˗Zlan ˈtɔ ˈö eblö ˗wo ˈgü ˗a pö ˗kɔ ꞊dede dɔ bhë, ˈyaa ˗së kö ˈkwa ˗dhɛ ˗a ˈka.

 ˈWɔn ꞊dede: ˈWɔn yö ˗kɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu wo ˗zota ꞊dhɛ ˗Zlan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo suu ˈˈpɛpɛ pö ˗mɛn ˗nu ˗bha ö ˗dhɛ ˗kɔ ˗yö kë do. Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü ˈö ˗an ˗wo ˈyaa kun do bhë, ˗wa ˈtɔ ˗pö mɛn ˈö ˗dhö ˗a ˗bha pö ˗kɔ ˈö˗ ˗wo ˈgü ˗a ˈka.

 ˗A ˈwɔnzuan do ˗gban Ʒozue ˈö ˗kë Izraɛdhö ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗bha zakanmɛn ˈka bhë ˗a ˈtɔ pö ˗kɔ ˗bha. Kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ ꞊këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˈwo eblö ˗wo pö, ˗wo ˗kun ˗a ˗dhɛ ˗ni ˈgü Yeoshua. ˈˈKɛɛ ˗a mɛn ˗nu ˈwo glɛkö ˗wo pö ˗wa ˗dhɛ Iesu. Ʒozue ˈtɔ ˈö eblö ˗wo ˈgü ˈwo˗ ꞊dhiëëta glɛkö ˗wo Biblö ˈgü bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ˗kun kletiɛn ˗nu ˈgü ˗së kö ˈwo mɛn ˈtɔ ꞊dede ˗nu bhë ˗an pö wo ˗de ˗wo ˈgü.—Këwɔn ˗nu 7:45; Eblö 4:8.

 ˗Kɔ do ˈö bhë ˈyö ˗Zlan ˈtɔ ˈdhö ˗a ˈka ˈpö. ꞊Ya ˈˈkan ˗Zlan ˈtɔ pö ˗kɔ ꞊dede ˗bha, ˗a ˈdhɛ ˈö ˗wɔn ˈdho ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ ˗a ˈtɔ ˈö bhë ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˗kë ˗a ˗yɛɛ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗bha.