1, 2. Didie ke ediwak owo ẹda utom emi mmọ ẹnamde?

MME owo ẹsima ẹkot mmimọ ẹdian utom emi mmimọ inamde. Ediwak owo ẹkere ke utọ utom oro owo anamde ekeme ndinam owo enyene uku mîdịghe ekere ke imọ iwọrọke n̄kpọ. Ke ndusụk obio, kiet ke otu n̄kpọ emi mme owo ẹsimade ndibụp owo emi mmọ ẹkụtde ke akpa ini edi: “Anam nso utọ utom?”

² Ndusụk ini, Bible esikot owo adian utom emi enye anamde. Ke uwụtn̄kpọ, Bible okot “Matthew ọbọ a-tax”; okot “Simon akwatikpa”; onyụn̄ okot “Luke edima abiausọbọ.” (Matt. 10:3; Utom 10:6; Col. 4:14) Bible esikot n̄ko ndusụk ikọt Abasi adian utom emi Abasi ọkọnọde mmọ. Enye okot David, edidem; okot Elijah, prọfet; onyụn̄ okot Paul, apostle. Mme asan̄autom Abasi emi ẹma ẹnen̄ede ẹma utom mmọ. Akpana nnyịn n̄ko ima utom oro inyenede ke esop Abasi.

3. Ntak emi ọfọnde ẹkpep n̄kparawa ndinam nsio nsio n̄kpọ ke esop? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

³ Ediwak nnyịn imama utom oro inamde ke esop Abasi, ikponyụn̄ ima ndinam utom emi mbịghi. Edi, toto ke eset, esidi edet adaha, edet ada. (Eccl. 1:4) Ke ntak emi, oyom ẹkpep mme owo nte ẹnamde nsio nsio n̄kpọ ke esop, man utom Abasi  aka iso. Utom ikọt Abasi enen̄ede okpon idahaemi onyụn̄ awak-n̄kukụhọ. Ẹdida mbufa n̄kpọ oro ntaifiọk ẹsion̄ode ẹdi ẹnam ediwak n̄kpọ ke esop Abasi idahaemi. Ndien esidi ke ẹdodomo ndimehe ye n̄kpọ kiet, obufa en̄wen ọwọrọ edi. Esisọn̄ ndusụk mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ndida mbufa n̄kpọ emi nnam utom mmọ ke esop. (Luke 5:39) Idem edieke mmọ ẹkemede ndida mbufa n̄kpọ emi nnam utom mmọ, mmọ isinen̄ekede inyene odudu nte n̄kparawa. (N̄ke 20:29) Ntem, ọfọn nditọete oro ẹma ẹkesọn̄ ẹn̄wam n̄kparawa ẹdot ndikama ikpọ ifetutom ke esop.—Kot Psalm 71:18.

4. Ntak emi esisọn̄de ndusụk owo ndiyak ndusụk utom nnọ mbon en̄wen? (Se ekebe oro “ Ntak Emi Esisọn̄de Ndusụk Owo Ndiyak Ndusụk Utom Nnọ Mbon En̄wen.”)

⁴ Ekeme ndisọn̄ mbon oro ẹdade usụn̄ ndiyak ndusụk utom nnọ n̄kparawa ẹtiene ẹnam. Ndusụk mmọ ẹkeme ndikere ke mbon en̄wen ẹmọn̄ ẹdibọ mmimọ utom, mîdịghe ẹkere ke edieke mmịmọ mîdaha usụn̄ ke n̄kpọ, ke n̄kparawa idikemeke ndinam n̄kpọ oro ọfọn. Mbon en̄wen ẹkeme ndidọhọ ke mmimọ inyeneke ini ndikpep n̄kparawa n̄kpọ. Kpa ye oro, akpana n̄kparawa n̄ko ẹnyene ime ke ini owo mîkpepke mmọ ndinam nsio nsio n̄kpọ ke esop.

5. Mme mbụme ewe ke idineme ke ibuotikọ emi?

⁵ Didie ke mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ẹkeme ndin̄wam n̄kparawa ẹdot ndinam nsio nsio n̄kpọ ke esop, ndien ntak ọfọnde mmọ ẹnam emi? (2 Tim. 2:2) Ntak emi ọfọnde n̄kparawa ẹsụhọde idem ẹn̄wam ikpọ owo ẹnam utom mmọ ke esop ẹnyụn̄ ẹkpep n̄kpọ ẹto mmọ? Mbemiso inemede mbụme iba emi, ẹyak itọn̄ọ ye ndineme nte David eketịmde eyen esie idem man ekeme ndinam ata akamba utom.

6. Nso ke Edidem David okoyom ndinam, edi nso ke Jehovah ọkọdọhọ enye?

⁶ Ke David ama okoyo ke ediwak isua, enye ama akabade edidem onyụn̄ odụn̄ ke ata ediye ufọk. Esịt ikenemke David ke owo ikọbọpke “ufọk” m̀mê temple inọ Jehovah.  Ntre enye ama oyom ndibọp ufọk nnọ Jehovah. Enye ama ọdọhọ prọfet Nathan ete: “Sese, ami ndụn̄ ke ufọk emi ẹdade cedar ẹbọp, edi ekebe ediomi Jehovah odu ke tent emi ẹdade ọfọn̄ ẹnam.” Nathan ama ọdọhọ enye ete: “Nam kpukpru se idude fi ke esịt, koro ata Abasi odude ye afo.” Edi Jehovah ikoyomke David ọbọp ufọk ọnọ imọ. Jehovah ama ọdọhọ Nathan ọkọdọhọ David ete: “Idịghe afo edibọp ufọk eke ndidụn̄de ọnọ mi.” Kpa ye oro Jehovah ọkọdọhọde David ke imọ iyọdiọn̄ enye, enye ama ọdọhọ David ke Solomon eyen esie edibọp temple ọnọ imọ. Didie ke David akanam n̄kpọ?—1 Chron. 17:1-4, 8, 11, 12; 29:1.

7. David akanam n̄kpọ didie ke ini Jehovah ọkọdọhọde enye okûbọp temple?

⁷ David ikayatke esịt isịn ndin̄wam Solomon ọbọp temple oro, ke ntak emi enye ekekerede ke owo idikotke temple oro idian imọ. Ẹkedikot temple oro, temple Solomon, owo ikokotke temple David. Kpa ye oro ekemede ndidi esịt ikenemke David sia Abasi mîkayakke enye ọbọp temple oro, enye ama enen̄ede an̄wam ke utom temple oro. Enye ama etịm mbon oro ẹdinamde utom emi, obon mme ukwak, okpoho, silver, gold, ye eto cedar. Enye ama ọsọn̄ọ Solomon idem, onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Ndien, ke emi, eyen mi, Jehovah akpakam odu ye afo, kụt unen nyụn̄ bọp ufọk Jehovah Abasi fo kpa nte enye ọkọdọhọde aban̄a fi.”—1 Chron. 22:11, 14-16.

8. Nso ikanam David ekere ke Solomon idikemeke ndise mban̄a utom ubọp temple, edi nso ke David akanam?

⁸ Kot 1 Chronicle 22:5. Anaedi David ama ekere ke Solomon eyen imọ ekpri akaha ndise mban̄a utọ akwa utom oro, sia temple oro “oyokpon ata etieti.” Ndien Solomon ekedi “eyenọwọn̄” ini oro. Edi David ama ọfiọk ke Jehovah ayan̄wam Solomon ese aban̄a utom emi. Ntre, David ama anam se ededi oro enye ekekemede man an̄wam Solomon, ama onyụn̄ obon n̄kpọ ubọpufọk emi akawakde etieti.

9. Nso ikeme ndinam enem mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ndikpọn̄ utom mmọ nnọ n̄kparawa? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁹ Ikpanaha mbon oro ẹsọn̄de ẹfụhọ ke ini anade mmọ ẹkpọn̄ utom mmọ ẹnọ n̄kparawa. Esinen̄ede ọfọn ye esop Abasi ke ini ẹkpepde n̄kparawa ndinam nsio nsio n̄kpọ ke esop. Esịt akpakam enenem mbon oro ẹdade usụn̄ ke ini mmọ ẹkụtde nte mbon oro mmọ ẹkekpepde ndinam nsio nsio n̄kpọ ke esop, ẹdotde ndinam utom oro mmọ ẹkesinamde. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a ete oro ekpepde eyen esie ndiwat moto. Ke ini eyen emi ekedide eyenọwọn̄, enye ekesitetie ese nte ete esie awatde moto. Edi nte enye okponde, ete esie ọtọn̄ọ nditịn̄ nnọ enye nte ẹwatde moto. Ndien ke ini enye okponde ekem ndiwat moto, enye ọtọn̄ọ ndiwat, ndien ete esie etetie eteme enye nte akpawatde.  Nte ini akade, edidi ndusụk ini enye awat, ndusụk ini ete esie awat. Edi ke ini ete esie ọsọn̄de, ekeme ndidi enye edisiwat ete esie ika ebiet ekededi emi ete esie oyomde ndika. Esịt edinenem ete emi ndisịne ke moto emi eyen esie awatde, enye idinyụn̄ ikereke ke imọ isịne ke moto nte eyenọwọn̄. Kpasụk ntre, esịt esinem mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ndikụt nte n̄kparawa oro mmọ ẹkekpepde ndise mban̄a esop, ẹkamade esop.

10. Nso iwụt ke Moses ikekereke ke imọ ikpọn̄ ikpedi prọfet?

¹⁰ Ana mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ẹkpeme mbak idikere ke mmimọ ikpọn̄ ikpakama ifetutom ke esop. Edi se nte Moses akanamde n̄kpọ ke ini ndusụk irenowo ẹketọn̄ọde ndinam n̄kpọ nte prọfet. (Kot Numbers 11:24-29.) Joshua emi ekedide asan̄autom Moses ama odomo ndikpan mmọ. Etie nte enye ekekere ke mmọ ẹmọn̄ ẹdibọ Moses itie. Edi Moses ama ọdọhọ enye ete: “Nte afo efịbe ufụp ọnọ mi? Kûfịbe, n̄kpakam mma kpukpru ikọt Jehovah ẹdi mme prọfet, koro Jehovah ọkpọnọ mmọ spirit esie!” Moses ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah akanam mmọ ẹnam n̄kpọ nte prọfet. Utu ke Moses ndikekere ke imọ ikpọn̄ ikpedi prọfet, ama ọdọn̄ enye nte kpukpru ikọt Jehovah ẹkpedide mme prọfet. Ndi esịt esinem nnyịn nte ekenemde Moses, ke ini ẹnọde mbon en̄wen utom emi nnyịn ikerede ke ẹkpenọ nnyịn?

11. Nso ke eyenete kiet eketịn̄ aban̄a ndikpọn̄ utom nnọ mbon en̄wen?

¹¹ Mfịn, ediwak nditọete nnyịn ẹnam n̄kpọ Abasi ke ediwak isua, ẹnyụn̄ ẹn̄wam mbon en̄wen ẹdot ndinam nsio nsio n̄kpọ ke esop. Ke uwụtn̄kpọ, eyenete nnyịn kiet emi ekerede Peter odu ke n̄kọk itieutom kiet ke Europe ke isua 35. Enye anam utom uyọhọ ini ebe isua 74. Enye ekedi esenyịn ke Itieutom Utịmutom ke ata ediwak isua. Edi idahaemi, Paul, akparawa emi ama akanam utom ye enye ke ediwak isua, edidi esenyịn. Ke ini ẹkebụpde Peter m̀mê etie enye didie ke idem, ke emi owo en̄wen edinamde utom esie mi, enye ọkọdọhọ ete: “Esịt enem mi etieti ke ẹkpep nditọete ndikama ikpọ ifetutom, ndien mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk ndinam utom mmọ ọfọn.”

12. Nso ke mbụk Rehoboam ekpep nnyịn?

¹² Ke Solomon ama akakpa, Rehoboam eyen esie ama akabade edidem. Rehoboam ama aka ebịne ikpọ owo okoyom item man ọfiọk nte enye akpakarade. Edi enye ama ọkpọn̄ item oro mmọ ẹkenọde enye akanam item n̄kparawa oro ẹkekọride ye enye, emi ẹkenyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye. Emi ama ada ediwak afanikọn̄ ẹdi. (2 Chron. 10:6-11, 19) Nso ke emi ekpep nnyịn? Ọfọn isika ibịne ikpọ owo oro ẹma ẹkenam n̄kpọ esop Abasi ẹbịghi, ikọbọ item. Edi emi iwọrọke ke akpana n̄kparawa ẹnam n̄kpọ esop Abasi nte ẹkesinamde ke eset. Kpa ye oro, ọkpọfọn mmọ ẹsikpan̄ utọn̄ ẹkop ekikere mbon oro ẹsọn̄de, ẹkûnyụn̄ ẹsọsọp ẹkere ke se ikpọ owo emi ẹdọhọde ẹnam idifọnke.

13. Didie ke n̄kparawa ẹkeme ndidiana ye ikpọ owo nnam n̄kpọ Abasi?

¹³ Ndusụk n̄kparawa ẹdi mme anam-ndutịm otu mbiowo ke esop oro mbiowo emi ẹma ẹkenam n̄kpọ Abasi ẹbịghi, ẹdude. Ntre, ọkpọfọn mmọ ẹsikop ekikere ikpọ owo emi mbemiso mmọ ẹbierede n̄kpọ. Brọda Paul oro iketịn̄de iban̄a ke ọyọhọ ikpehe 11, emi akadade itie Brọda Peter nte esenyịn Itieutom Utịmutom, ọkọdọhọ ete: “Mmesika mbịne Brọda Peter n̄kọbọ item, mmesinyụn̄ ndọhọ nditọete eken ke itieutom nnyịn nte ẹsinam ntre n̄ko.”

14. Timothy ndidiana kiet ye Paul nnam n̄kpọ Abasi ekpep nnyịn nso?

¹⁴ Ke ini Timothy ekedide akparawa,  enye ama asan̄a ye apostle Paul anam n̄kpọ Abasi ke ediwak isua. (Kot Philippi 2:20-22.) Paul ọkọdọhọ nditọete ke Corinth ete: “[Mmọdọn̄] Timothy edi ke ọtọ mbufo, sia enye edide edima ye anam-akpanikọ eyen mi ke Ọbọn̄; ndien enye ayanam mbufo ẹti nte ami nsinamde n̄kpọ Christ Jesus, kpa nte ami n̄kpepde ke kpukpru esop ke kpukpru ebiet.” (1 Cor. 4:17) Se Paul eketịn̄de emi owụt ke enye ye Timothy ẹma ẹnen̄ede ẹdiana kiet ẹnam n̄kpọ Abasi. Paul ama ada ini ekpep Timothy nte enye “[esinamde] n̄kpọ Christ Jesus.” Timothy ama anam se Paul ekekpepde enye, ntak edi oro Paul akamade enye. Paul ama ọdiọn̄ọ ke Timothy eyekeme ndin̄wam nditọete ke esop Corinth. Ọfọn mbiowo ẹkpebe apostle Paul ke ini mmọ ẹkpepde n̄kparawa ndise mban̄a esop.

15. Didie ke Rome 12:3-5 ekeme ndin̄wam nnyịn ke ini se ẹkpụhọrede ke esop Abasi ebehede nnyịn?

¹⁵ N̄kpọ okpụhọde etieti ke esop Abasi idahaemi, ndien emi anam ẹkpụhọde nte ẹnamde ndusụk n̄kpọ. Ndusụk ukpụhọde emi ẹkeme ndibehe nnyịn. Edi, edieke isụhọrede idem, iyanam se esop Abasi ọdọhọde, utu ke ndikere mban̄a ufọn idem nnyịn. Emi ayanam ika iso idiana kiet. Paul ọkọdọhọ nditọete ke esop Rome ete: “Ntịn̄ nnọ kpukpru owo do ke otu mbufo nte owo okûkere aban̄a idemesie akan nte enye ekpekerede; edi yak ekere ke usụn̄ oro owụtde ke enye enyene eti ibuot, nte ekemde ye udomo mbuọtidem oro Abasi ọnọde owo kiet kiet. Koro kpa nte nnyịn inyenede ediwak ndido ke idem kiet, edi kpukpru ndido emi inamke orụk utom kiet, kpasụk ntre, okposụkedi nnyịn iwakde, nnyịn idi idem kiet ke Christ.”—Rome 12:3-5.

16. Nso ke kpukpru ikọt Abasi ẹkpenam man emem ye edidianakiet odu ke esop?

¹⁶ Ọfọn kpukpru nnyịn idiana kiet inam n̄kpọ Abasi, inamke n̄kpọ m̀mê nso utom ke inyene ke esop. Ikpọ owo, mbọk ẹwụt n̄kparawa nte mbufo ẹsinamde utom mbufo. N̄kparawa, ẹsụhọde idem, ẹkpono ikpọ owo, ẹnyụn̄ ẹnyịme ndinam utom oro ẹnọde mbufo. Nditọete iban, mbọk ẹkpebe Priscilla, n̄wan Aquila, emi akadianade ye ebe esie anam n̄kpọ Abasi, idem ke ini n̄kpọ okokpụhọrede.—Utom 18:2.

17. Nso ke Jesus ekenen̄ede enịm, ndien nso ke enye ekekpep mbet esie ndinam?

¹⁷ Jesus ama enịm ata eti uwụtn̄kpọ ke nte ẹkpekpepde mbon en̄wen ẹfiọk ndinam nsio nsio n̄kpọ ke esop. Jesus ama ọdiọn̄ọ ke ana mbon en̄wen ẹka iso ẹnam utom ukwọrọikọ emi imọ inamde, ke ima ikọnyọn̄ heaven. Kpa ye oro mme mbet esie mîkọfọnke ima, enye ama enen̄ede enịm ke mmọ ẹkeme ndinam utom emi, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ke mmọ ẹyenam utom emi okpon akan se imọ inamde. (John 14:12) Enye ama enen̄ede ekpep mmọ ndikwọrọ ikọ, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkwọrọ ikọ ke ofụri ererimbot ini oro.—Col. 1:23.

18. Nso utọ utom ke idinam ke ini iso, edi nso utom ke inyene ndinam idahaemi?

¹⁸ Ke Jesus ama ekeset ọnyọn̄ heaven, Jehovah ama adian utom en̄wen ọnọ enye, onyụn̄ ọnọ enye odudu “emi etịmde okon̄ akan kpukpru ukara ye odudu ye itie ubọn̄.” (Eph. 1:19-21) Edieke ikpade mbemiso Armageddon, imọdiọn̄ọ ke Jehovah ayanam nnyịn iset ididu uwem ke obufa ererimbot, emi idinyenede ediwak utom emi enemde nnyịn ndinam. Edi ata akpan utom oro kpukpru nnyịn ikpanamde idahaemi edi ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme mbet. Ẹyak kpukpru nnyịn, n̄kpri ye ikpọ, ika iso inyene “ekese ndinam ke utom Ọbọn̄.”—1 Cor. 15:58.