Vakatakilai na Yaca ni Kalou ena Vosa VakaSwahili

“Swahili.” Nira rogoca qori e levu, era dau vakasamataka sara na vanua o Aferika kei na levu na manumanu kila era veilakoyaki voli ena vanua veico e Serengeti. Ia e levu tale na ka e kilai me baleta na vosa vakaSwahili kei ira era vosataka na vosa qori.

E RAUTA ni 100 na milioni na lewenivanua mai na 12 na matanitu ena loma kei na tokalau kei Aferika era vosataka na vosa vakaSwahili. * Na vosa qori e vakayagataki raraba ena vica na matanitu me vakataki Kenya, Tanzania, kei Uganda. E vosa kilai levu ena so na vanua voleka, e rawa kina nira veivoli qai veivosaki kei ira era gole mai na dua tale na yasayasa.

E veivuke sara vakalevu na vosa vakaSwahili ena nodra vakaduavatataki o ira mai na Tokalau kei Aferika. Kena ivakaraitaki, ena vanua mada ga o Tanzania e vosataki kina e rauta ni 114 na nodra dui vosa ni vanua. Vakasamataka mada ke o biuta nomu vale mo gole me rauta ni 40-80 na kilomita mo qai sotava eso e duidui na nodra vosa! Ena so na vanua era na tiko ga ena vica na koro lailai o ira era vosataka ga e dua na vosa. O na veivosaki vakacava kei ira? Eda raica ekeri ni yaga ke da kila kece e dua na vosa.

iTukutuku Makawa ni Vosa vakaSwahili

A nanumi ni a vosataki tu na vosa vakaSwahili me tekivu mai na ikatini ni senitiuri. Ena ika16 ni senitiuri sa qai dua na kena matanivola. O ira era vulica na vosa qori era siqema ni levu na vosa e rogorogo vata kei na vosa vakaArapea. E rauta ni 20 na pasede na vosa vakaSwahili era yavutaki mai na vosa vakaArapea, ia na kena vo e yavutaki mai na vosa vakaAferika. E sega gona ni kurabuitaki ni a volai na vosa vakaSwahili ena matanivola vakaArapea me vica vata na yabaki.

Nikua, sa volai na vosa vakaSwahili ena matanivola vakaRoma. Na cava a vakavuna na veisau qori? Meda sauma qori, e vinaka meda rai lesu ena loma ni veiyabaki ni ika19 ni senituri, ena gauna era yaco kina ena Tokalau kei Aferika na daukaulotu mai Urope mera lai vunautaka vei ira na itaukei ni vanua na itukutuku mai na iVolatabu.

iMatai ni Gauna e Vunautaki Kina ena Tokalau kei Aferika na Vosa ni Kalou

Ena nona soko vakairogorogo o Vasco Da Gama ena 1499, a sokota wavoki kina na ceva ni ucunivanua kei Aferika. Era mani tekivutaka kina na daukaulotu mai Potukali ena Tokalau kei Aferika na vakabauta ni lotu Katolika, ena nodra tauyavutaka e Zanzibar e dua na tikotiko ni lotu. Ia ena loma ga ni 200 na yabaki, era cemuri na kai Potukali kei na nodra ivakavuvuli “vaKarisito” mai vei ira na itaukei ni vanua dauveitusaqati.

De dua ena taura e 150 na yabaki me qai vunautaki tale ena Tokalau kei Aferika na Vosa ni Kalou. Ia qo e sa na kauta ekea na Vosa ni Kalou e dua na daukaulotu mai Jamani, o Johann Ludwig Krapf. Ena gauna a yaco kina e Mombasa e Kenya ena 1844, e levu vei ira na tiko ena baravi ni Tokalau kei Aferika era lotu Musolomani, ia o ira na tiko e lomanivanua era muria tiko ga na nodra ivakarau vakavanua, oya na kena vakabauti ni bula tiko na yalo ena veika bula. E vakabauta o Krapf ni bibi me vakarautaki na iVolatabu mera wilika na tamata kece.

E sega tale ni qai vakalusi gauna o Krapf me vulica na vosa vakaSwahili. Ni se qai yaco ga yani ena June 1844, sa tekivu cakava na cakacaka dredre ni kena vakadewataki na iVolatabu. E ka ni rarawa, ni oti ga e dua na vula a sotava e dua na ituvaki vakaloloma​—a takali o watina e se qai rua ga na yabaki na nodrau vakawati, oti ga e vica na siga e mate tale na luvena yalewa dramidrami. E rarawataka dina qori, ia e tomana tiko ga na cakacaka bibi ni kena vakadewataki na iVolatabu. Ena 1847, a tabaki kina na imatai ni tolu na wase ni ivola ni Vakatekivu, e imatai tale ga ni ivola me tabaki ena vosa vakaSwahili.

O Krapf e imatai sara ga ni tamata me vakayagataka na matanivola vakaRoma me volai kina na vosa vakaSwahili, sega ni matanivola vakaArapea. Dua na vuna a sega ni volavola kina vakaArapea oya “ni na dredre mera vakayagataka na kai Urope na matuavosa vakaArapea” nira na qai vulica e muri na vosa qori, na kena vakayagataki tale ga na “matanivola vakaRoma ena vakarawarawataka vei ira na ‘iTaukei ni vanua mera vulica na vosa vakaUrope.’” Eso era vakayagataka tiko me vica vata na yabaki na matanivola vakaArapea; eso tale ga na ivola ena iVolatabu era tabaki ena vosa qori. Ia na vakayagataki ni matanivola vakaRoma e vakarawarawataka vei ira e levu mera vulica na vosa vakaSwahili. Sa rauta mera marautaka e levu na daukaulotu kei ira tale na dauvulica na vosa vakaSwahili na veisau a caka qo.

Me ikuri ni nona tauyavutaka o Krapf na vakadewataki ni Vosa ni Kalou ena vosa vakaSwahili, e tekivutaka ga eso na cakacaka era na qai vakayagataka e muri eso tale na dauvakadewa. E tabaka na imatai ni ivola me baleta na lawa ni vosa vakaSwahili, kei na kena ivolavosa.

Na Yaca ni Kalou ena Vosa vakaSwahili

Ena imatai ni ivola a tabaki kina na imatai ni tolu na wase ni Vakatekivu, a vakadewataki na yaca ni Kalou me “Kalou Kaukaua Duadua.” Ia ena icavacava ni ika19 ni senitiuri, e vica na turaga era gole ena Tokalau kei Aferika mera lai tomana na cakacaka ni kena vakadewataki taucoko na iVolatabu ena vosa vakaSwahili. Eso vei ira qori o Johann Rebmann, William Taylor, Harry Binns, Edward Steere, Francis Hodgson, kei Arthur Madan.

E vakasakiti ni so na ivakadewa ena gauna ya era vakayagataka na yaca ni Kalou, sega ni so ga na vanua ena iVolatabu, ia ena iVolatabu kece vakaIperiu! O ira era vakadewa tiko mai Zanzibar era vakayagataka na vosa “Yahuwa” me yaca ni Kalou, ia o ira era tiko mai Mombasa era vakadewataka me “Jehova.”

Ena 1895 sa tabaki na iVolatabu taucoko ena vosa vakaSwahili. Ni oti e vicasagavulu na yabaki, e sa tabaki e vica tale na ivakadewa, ia eso vei ira na ivakadewa qori era sega ni veisoliyaki vakakalevu. Ia ena itekitekivu ni veiyabaki ni ika20 ni senitiuri, e sasagataki me sa vakayagataki raraba na vosa vakaSwahili ena Tokalau kei Aferika. Qori e vakavuna me vakarautaki na iVolatabu e vakatokai na Swahili Union Version ena 1952, na ivakadewa qo e vakayagataki vakalevu. E vakavuna tale ga me vakayagataki raraba ena vosa vakaSwahili na vosa “Yehova” me yaca ni Kalou.

Ia e ka ni rarawa ni gauna era sa sega ni tabaki tale kina na ivakadewa makawa, e sa yali tale ga na yaca ni Kalou. Eso na ivakadewa vou e sa sega sara ga ni vakayagataka, ia eso era biuta ga ena so na vanua ena iVolatabu. Kena ivakaraitaki ena Union Version e basika ga vaka15 na yaca ni Kalou, ia na kena itabataba vou ena 2006 e basika ga vaka11. *

Na ivakadewa qori e voleka ni vakalutuma kece na yaca ni Kalou ena vanua e basika kina, ia e dua na ka talei e laurai ena ivakadewa qori. E volai sara tu ga vakamatata ena dua na tabana e liu ni yaca ni Kalou o Jiova. E laurai ni yaga dina qo vei ira era vakasaqara tiko na ka dina, mera raica sara ga ena nodra iVolatabu na yacana na Tamada vakalomalagi.

Ia e sega ni yala ga eke. Ena 1996 a sevutaki na Vakadewa ni Vuravura Vou ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito ena vosa vakaSwahili. Qo na imatai ni ivakadewa vakaSwahili e vakalesuya tale na yaca i Jiova ena 237 na vanua e cavuti kina, me tekivu mai na Maciu ina Vakatakila. E tarava qori na kena sevutaki ena 2003 na iVolatabu taucoko na New World Translation of the Holy Scriptures ena vosa vakaSwahili. Me yacova mai qo, esa tabaki oti e rauta ni 900,000 na itabataba ena vosa vakaSwahili.

E sa sega tale ni qai sosomitaki na yaca ni Kalou ena so na icavuti se lai biu tu ena ivakamacala taumada ni iVolatabu. Nira cega ena gauna qo na tamata lomadina na New World Translation ena vosa vakaSwahili, era na volekati Jiova tiko ga ena veigauna kece era wilika kina na yacana mai na sivia na 7,000 na vanua e volai kina.

Na ivakadewa qo e vakayagataka na vosa rawarawa, qori na vosa vakaSwahili era vakayagataka e veisiga ena Tokalau kei Aferika nikua. Kena ikuri, e sa kau laivi eso na tikinivolatabu e vakadewataki cala tu ena levu na ivakadewa. Qori era nuidei kina na dauniwiliwili ni ka era wilika tiko e “ka dodonu, io sa vosa dina” a vakavuna na kena volai na Dauveibuli, na Kalou o Jiova.​—Dauvunau 12:10.

E levu era vakavinavinakata na New World Translation ena vosa vakaSwahili. E kaya e dua na cauravou yabaki 21 o Vincent, e dua na iVakadinadina i Jiova e nona cakacaka tudei na vunau: “Dua na ka noqu marau baleta ni rawarawa na vosa vakaSwahili e vakayagataki ena New World Translation, e vakalesuya tale ga na yaca i Jiova ena vanua era vakalutuma kina eso na dauvakadewa.” O Frieda e dua na tina e tolu na luvena, e raica ni ivakadewa qo e vakarawarawataka na nona vakamacalataka na ka dina vei ira na tamata.

E sega ni rawarawa na kena tekivu vakadewataki na Vosa ni Kalou ena vosa vakaSwahili, ia e se tomani tiko ga me sivia e 150 na yabaki. E kaya o Jisu ni ‘sa vakatakila na yaca i Tamana.’ (Joni 17:6) Nira vakayagataka tiko nikua na New World Translation e sivia ni 76,000 na iVakadinadina i Jiova era vosa vakaSwahili ena loma kei na tokalau kei Aferika, dua na ka nodra marautaka nira vakatakila tiko na yaca i Jiova mera kila eso tale.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 26]

[Mape ena tabana e  27]

(Raica tale na ivola)

 Eso na Vanua Mai Aferika e Vosataki Kina na Vosa vakaSwahili

Sudan

Iciopea

Somalia

Kenya

Uganda

Congo, Dem. Rep.

Rwanda

Burundi

Tanzania

Zanzibar

Zambia

Malawi

Mozambique

[iYaloyalo ena tabana e 27]

Na ivakadewa ni Vakatekivu 1:1-3 nei Johann Krapf ena 1847 ena vosa vakaSwahili

[Credit Line]

Tabaki ena Journal of the American Oriental Society, Vol. 1, No. 3, 1847

 [iYaloyalo ena tabana e 28]

Dua na tikina lailai ni Maciu wase 1 ena vosa vakaSwahili e vakayagataki kina na matanivola vakaArapea, ena 1891

[Credit Line]

iTaba kece: Bible Society of Tanzania and Bible Society of Kenya; imawi e cake: Image courtesy of the National Library of Scotland

[iYaloyalo ena tabana e 28]

Na ivakadewa taumada e vakadewataka na yaca ni Kalou me “Yahuwa” kei na “Jehova”

[iYaloyalo ena tabana e 28]

Na parakaravu e volai kina na yaca ni Kalou, Jiova, ena dua na tabana e liu ni “Swahili Union Version”

 [iYaloyalo ena tabana e 29]

Levu era marautaka na vakayagataka na “New World Translation of the Holy Scriptures” ena vosa vakaSwahili