Mɛ̌ ka Nyí Jehovah?

Xósin E Biblu Na É

Jehovah wɛ nyí Mawu nǔgbo e xó Biblu ɖɔ é, éyɛ wɛ bló nǔ lɛ bǐ. (Nǔɖexlɛ́mɛ 4:11) Éyɛ wɛ gbeyiɖɔ Ablaxamu kpo Mɔyizi kpo sɛn, lee Jezu lɔmɔ̌ sɛn ɛ gbɔn é. (Bǐbɛ̌mɛ 24:27; Tíntɔ́n 15:1, 2; Jaan 20:17) É nyí Mawu togun ɖokpo géé tɔn kpowun ǎ, Mawu togun e gbɔn “ayikúngban ɔ bǐ jí” lɛ é tɔn wɛ é nyí.—Ðɛhan 47:3.

Jehovah wɛ nyí nyikɔ Mawu tɔn ɖokpo géé e xó Biblu ɖɔ é. (Tíntɔ́n 3:15, nwt; Ðɛhan 83:18, nwt) Xókwín Ebléegbe tɔn e nɔ nyí “huzu” e mɛ wɛ é gosin, bɔ akɔwé gegě ɖɔ ɖɔ “É Nɔ Bló B’ɛ Nɔ Huzu.” Tinmɛ enɛ sɔgbe tawun xá Gbɛɖotɔ́ e Jehovah nyí, kpo bló e é nɔ bló bɔ linlin tɔn nɔ jɛnu é kpo. (Ezayíi 55:10, 11) Gɔ́ na ɔ, Biblu d’alɔ mǐ bɔ mǐ tuùn mɛ e Jehovah ɔ nyí tawun é, taji ɔ, jijɔ tɔn ɖagbe hugǎn e nyí wanyiyi é.—Tíntɔ́n 34:5-7; Luki 6:35; 1 Jaan 4:8.

Wema hwexónu tɔn lɛ xlɛ́ ɖɔ nyikɔ Mawu tɔn ɖesu wɛ nɔ nyí Jehovah. Ðò Biblu Fɔngbe tɔn Mawuxówema ɔ mɛ ɔ, è lilɛ nyikɔ enɛ dó Mawu Mavɔmavɔ. Wekwín ɛnɛ ɖěɖee nɔte nú nyikɔ Jehovah tɔn ɖò Ebléegbe mɛ lɛ é wɛ nyí יהוה (YHWH); nyikɔ enɛ wɛ è lilɛ dó Jehovah ɖò Glɛnsigbe mɛ. È tuùn lee è nɔ ylɔ́ nyikɔ Mawu tɔn gbɔn tawun ɖò Ebléegbe dodó ɔ mɛ é ǎ. É ɖò mɔ̌ có, è bɛ́ nyikɔ Jehovah ɔ ylɔylɔ́ ɖò Glɛnsigbe mɛ dìn é ɔ, xwè ko jɛ; lilɛdógbeɖevomɛ Biblu tɔn e William Tyndale ɖetɔ́n ɖò 1530 é mɛ wɛ é tɔ́n ɖè azɔn nukɔntɔn ɔ. a

Aniwu è ma ka tuùn lee è nɔ ylɔ́ nyikɔ Mawu tɔn gbɔn ɖò Ebléegbe dodó ɔ mɛ é ǎ?

È nɔ zán wekwín asì lɛ dó wlán Ebléegbe dodó ɔ na ǎ, loɔ, wekwín asú lɛ kɛɖɛ wɛ è nɔ zán. É sixu bɔwǔ nú mɛ e nɔ xà Ebléegbe lɛ é bonu ye na ɖɔ fí ɖěɖee wekwín asì lɛ sixu nɔ tawun lɛ é. Amɔ̌, hwenu e è wlán Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlán Dó Ebléegbe Mɛ, enɛ wɛ nyí Alɛnuwema Xóxó ɔ kpé gudo é ɔ, Jwifu ɖé lɛ sɔ́ xɛxó ɖé lɛ nyi atɛ jí bo ɖɔ ɖɔ é nyla ɖɔ è ni zán nyikɔ Mawu tɔn ɖesu. Enyi ye ɖò akpáxwé Mawuxówema ɔ tɔn e mɛ nyikɔ Mawu tɔn tɔ́n ɖè é ɖé xà d’aga wɛ ɔ, ye nɔ ɖyɔ nyikɔ Mawu tɔn ɔ dó “Aklunɔ,” alǒ “Mawu.” Ee xwè lɛ ɖò wiwáyi wɛ é ɔ, aca gblégblé mɔ̌hun gbakpé bɔ lee è nɔ ylɔ́ nyikɔ Mawu tɔn gbɔn ɖ’ayǐ é wá bú. b

Mɛɖé lɛ nɔ lin ɖɔ “Yahweh” wɛ è nɔ ylɔ́ nyikɔ Mawu tɔn ɖɔ, mɛ ɖevo lɛ ka nɔ lin nǔ vovo lɛ. È mɔ bɔ è lilɛ nyikɔ Mawu tɔn dó lao ɖò Wema Mlamla Xù Kúkú ɔ Tɔn ee mɛ akpáxwé Levíi-ví lɛ tɔn e è wlán dó Glɛkigbe mɛ é ɖé ɖè é. Gɔ́ na ɔ, Glɛkigbe wlantɔ́ bǐbɛ̌mɛ tɔn lɛ yí gbè ɖɔ Iaê, Iabé, kpo Iaoué kpo wɛ è na nɔ ylɔ́ ɖɔ, amɔ̌, ye ɖě sixu ɖexlɛ́ ɖɔ mɔ̌ wɛ è nɔ ylɔ́ gbɔn ɖò Ebléegbe dodó ɔ mɛ ǎ. c

Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ Agɔ Dó Nyikɔ Mawu Tɔn E Ðò Biblu Mɛ É Wu

Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Lilɛdógbeɖevomɛ e mɛ è zán nyikɔ “Jehovah” ɔ ɖè lɛ é ɔ, gɔ̌ wɛ è gɔ́ na.

Nǔgbo: Azɔn 7 000 wɛ è mɔ wekwín ɖěɖee nɔte nú nyikɔ Mawu tɔn ɖò Ebléegbe mɛ lɛ é ɖò Biblu mɛ. d Ðò lilɛdógbeɖevomɛ gegě mɛ ɔ, è ɖè nyikɔ Mawu tɔn síìn bo ɖyɔ kpo tɛnmɛ nyikɔ lɛ kpo ɖi “Aklunɔ.”

Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: É byɔ ɖɔ Mawu Nǔbǐwukpétɔ́ ɔ ni ɖó nyikɔ bǔnɔ ɖé ǎ.

Nǔgbo: Mawu ɖesu sɔ́ d’ayi mɛ nú Biblu wlantɔ́ lɛ bɔ ye zán nyikɔ tɔn azɔn afatɔ́n mɔ̌kpan; é lɛ́ byɔ ɖò mɛ ɖěɖee nɔ sɛn ɛ lɛ é sí ɖɔ ye ni nɔ zán nyikɔ enɛ. (Ezayíi 42:8; Jowɛli 3:5; Malacíi 3:16, nwt; Hlɔmanu lɛ 10:13) Enɛ wu ɔ, Mawu ɖó hwɛ nú gbeyiɖɔ adingbannɔ ɖěɖee tɛ́n kpɔ́n bo na bló bɔ mɛ lɛ na wɔn nyikɔ enɛ é.—Jelemíi 23:27, nwt.

Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Sɔgbe kpo aca Jwifu lɛ tɔn kpo ɔ, è ɖó na ɖè nyikɔ Mawu tɔn sín Biblu mɛ.

Nǔgbo: Nǔgbo wɛ ɖɔ Jwifu wema wlantɔ́ ɖé lɛ nɔ ylɔ́ nyikɔ Mawu tɔn ǎ. Amɔ̌, ye ɖè nyikɔ Mawu tɔn sín akpáxwé Biblu tɔn e ye wlán lɛ é mɛ ǎ. Ðebǔ wɛ é na bo nyí ɔ, Mawu ba ɖɔ mǐ ni xwedó aca gbɛtɔ́ lɛ tɔn lɛ e sɔ́ ta gbeɖiɖe tɔn lɛ é ǎ.—Matie 15:1-3.

Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: È ɖó na wlán nyikɔ Mawu tɔn dó Biblu mɛ ǎ, ɖó è tuùn lee è nɔ ylɔ́ gbɔn ɖò Ebléegbe mɛ é ǎ.

Nǔgbo: Linlin enɛ xlɛ́ ɖɔ Mawu ba ɖɔ gbɛtɔ́ lɛ ni nɔ ylɔ́ nyikɔ tɔn ɖò ali ɖokpo ɔ nu enyi ye na bo tlɛ nɔ dó gbè ɖebǔ ɔ nɛ. Amɔ̌, Biblu xlɛ́ ɖɔ mɛ ɖěɖee nɔ sɛn Mawu ɖò hwexónu, bo nɔ dó gbè vovo lɛ é nɔ ylɔ́ nyikɔ mɛɖesunɔ tɔn lɛ ɖò ali vovo lɛ nu.

Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖǒ ayi lee è nɔ ylɔ́ hwɛɖɔtɔ́ Izlayɛli-ví e nɔ nyí Jozuwée é gbɔn é wu. Klisanwun xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn e nɔ dó Ebléegbe lɛ é nɔ ylɔ́ nyikɔ enɛ ɖɔ Yehôshoua, bɔ mɛ ɖěɖee nɔ dó Glɛkigbe lɛ é nɔ ylɔ́ ɖɔ Iêsous. Wlǎn e è wlán nyikɔ Ebléegbe tɔn Jozuwée tɔn dó Glɛkigbe mɛ ɖò Biblu mɛ é xlɛ́ ɖɔ Klisanwun lɛ xwedó aca ɔ bo nɔ zán nyikɔ mɛɖesunɔ tɔn lɛ sɔgbe xá gbè yetɔn.—Mɛsɛ́dó 7:45; Eblée lɛ 4:8.

È sixu zán nǔgbododó ɖokpo enɛ ɔ nú nyikɔ Mawu tɔn lilɛ lilɛ dó gbè ɖevo mɛ. Nǔ e ɖò taji tawun hú lee è na ylɔ́ nyikɔ Mawu tɔn e è sɔ́ é gbɔn ganji é wɛ nyí ɖɔ nyikɔ ɔ ni nɔ tɛn e jɛxa é mɛ ɖò Biblu mɛ.

a Tyndale zán “Iehouah” ɖò lilɛdógbeɖevomɛ tɔn mɛ, hwenu e é ɖò wema atɔ́ɔ́n nukɔntɔn Biblu tɔn lɛ lilɛ wɛ é. Xwè lɛ ɖò yiyi wɛ é ɔ, lee è nɔ dó Glɛnsigbe gbɔn é huzu, bɔ lee è nɔ wlán nyikɔ Mawu tɔn lɔ gbɔn é huzu. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖò 1612 ɔ, Henry Ainsworth zán nyikɔ “Iehovah” ɔ ɖò hwenu e é ɖò wema Ðɛhan lɛ tɔn blebu wlán wɛ é. Hwenu e é vɔ́ azɔ̌ wà ɖò lilɛdógbeɖevomɛ ɔ wu ɖò 1639 é ɔ, “Jehovah” wɛ é zán. Mɔ̌ ɖokpo ɔ, mɛ ɖěɖee lilɛ Biblu American Standard Version ee è ɖetɔ́n ɖò 1901 é lɛ é zán nyikɔ “Jehovah” ɔ ɖò fí ɖěɖee nyikɔ Mawu tɔn tɔ́n ɖè ɖò Ebléegbe mɛ lɛ é.

b The New Catholic Encyclopedia wegɔ́, akpáxwé 14 wexwɛ 883 jɛ 884 ɖɔ: “Mɛ lɛ gosin kannumɔgbenu b’ɛ na nɔ zaan é ɔ, è jɛ sísí bǔnɔ ɖé ɖó nú nyikɔ Yahweh ɔ jí kaka bɔ mɛ lɛ nɔ zán xógbe ADONAI alǒ ELOHIM dó ɖyɔ ɛ na.”

c Bo na dó mɔ tinmɛ ɖevo lɛ d’eji hǔn, kpɔ́n nudọnamẹ dogọ A4, “Oyín Jiwheyẹwhe Tọn to Owe-Wiwe Heblu Tọn lẹ Mẹ” ɖò Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn mɛ.

d The Theological Lexicon of the Old Testament wegɔ́, wexwɛ 523 jɛ 524.