Pero natalupangdan nga ang mga bata nga pirme lang naga-online kag nagagamit sang ila gadyet . . .

• nangin adik sa mga gadyet.

• nangin biktima sang cyberbullying ukon sila mismo ang nagapang-bully.

• nakakita sing pornograpiya ukon binastos nga mga piktyur, hungod man nila ini ukon indi.

ADIK SA GADYET

Ang pila sa ginahimo online makaaladik gid, pareho sang mga games. Wala ini natabuan lang. “Ang mga app sa aton mga cellphone gindesinyo para indi naton pagbuy-an ang aton mga cellphone,” siling sang libro nga Reclaiming Conversation. Makakuarta ang mga advertiser kon magtan-aw kita sing mga pasayod. Gani kon mas malawig kita nga nagagamit sing mga app nga may mga pasayod, mas daku pa gid ang ginakita sang mga advertiser.

PAMENSARA INI: Daw naadik na bala ang imo mga bata sa ila mga gadyet? Paano mo sila mabuligan nga magamit sing mas maayo ang ila oras?—EFESO 5:15, 16.

CYBERBULLYING

May mga tawo nga kon naka-online kadasig maakig, bastos, kag wala sing labot sa ginabatyag sang iban. Bangod sini, labanlaban nga mang-bully sila sa iban.

Gusto sang iban nga tawo nga madamo ang maga-follow sa ila, amo nga hungod sila nga nagabinastos kag wala nagarespeto sa iban para makuha ang atension sang mga tawo. May ara man nga nagalain ang buot kon makita niya nga ang iban naga-party kag wala sia ’ya ginhagad. Pamatyag niya daw gindaugdaug sia sang iban.

PAMENSARA INI: Kon naka-online ang imo kabataan, nagapakita bala sila sang maayo nga pamatasan ukon pagrespeto sa iban? (Efeso 4:31) Ano ang ila reaksion kon mabal-an nila nga wala sila ginhagad sang iban? Nainit bala sila kag nagasunggod dayon?

PORNOGRAPIYA

Subong, madamo na sing binastos nga talan-awon sa Internet, kag mahapos lang ini matan-aw bisan ano oras. Kag bisan pa ma-filter sang mga ginikanan ang ginatan-aw sang ila kabataan sa ila mga gadyet, puede ini gihapon malutsan.

Ang sexting amo ang pag-send ukon pag-receive sang binastos nga mga piktyur paagi sa smartphone. Ang mga nagahimo sini mahimo kasuhan sang awtoridad. Halimbawa, depende sa kasuguan sang kada lugar kag sa edad sang mga naga-sexting, puede sila kasuhan sing child pornography.

PAMENSARA INI: Paano mo mabuligan ang imo kabataan nga indi magtan-aw sang binastos nga mga piktyur sa Internet ukon mag-send sini sa iban?—EFESO 5:3, 4.

HANASA ANG IMO KABATAAN

Bisan pa sagad maggamit sing mga gadyet ang kabataan, dapat sila gihapon buligan kon paano ini gamiton sing insakto. Ang libro nga Indistractable nagsiling nga delikado gid kon baklan mo ang imo kabataan sing smartphone ukon iban pa nga gadyet, kon wala pa sila matudluan kon paano ini gamiton sing insakto. Daw “pareho lang nga ginpalumpat mo sila sa swimming pool bisan indi sila kabalo maglangoy.”

Binagbinaga kon diin sa masunod nga mga panugda ang gusto mo himuon, ukon isulat ang imo mismo mga ideya.

• Istoryahan namon sang akon bata kon ano dapat ang iya pamatasan kon naga-online sia

• Buligan ang akon bata kon ano ang dapat niya himuon kon nagalalain sia kay wala sia ginhagad sang iban

• Himuon ang akon masarangan para proteksionan ang akon kabataan sa malain nga mga butang sa Internet

• Pirme i-check ang gadyet sang akon bata

• Magbutang sing limit kon daw ano kalawig niya gamiton ang iya gadyet kada adlaw

• Indi pagpasugtan ang akon bata nga ihulid niya ang iya gadyet

• Indi pagpasugtan ang akon bata nga maggamit sing gadyet kon nagakaon