ELIYA tambulaka na Muwanda ya Yordani. Yandi katukaka ntama na nordi na Ngumba ya Orebi mpi salaka nzietelo bamposo mingi. Ntangu yandi vutukaka na Izraele, yandi monaka bansoba na insi na yandi. Mpasi yina mvula nokaka ve na nsungi ya nda yantikaka kumana. Nsungi ya mvula yantikaka mpi bantu ya ke salaka bilanga yantikaka kubundula bilanga na bo. Ziku, yo pesaka profete kiese na kumona insi me yantika kubonga, kansi yandi vandaka kudibanza mingi sambu na bantu na yandi. Kimpeve na bo vandaka mbote ve na ntangu yina. Eliya vandaka ti kisalu mingi ya kusala, sambu lusambu ya Baale yalumukaka diaka mingi na Izraele. *

Pene-pene ya mbanza ya Abele-Mehola, Eliya monaka bantu mingi ke sala bilanga. Bo kangisaka bangombe makumi zole na iya zole-zole mpi bandonga 12 ya bangombe vandaka kubundula ntoto kumosi sambu na kuyidika yo. Eliya vandaka kusosa muntu yina vandaka kunata ndonga ya nsuka. Yehowa ponaka Elisa sambu na kuyinga Eliya. Ntete, Eliya yindulaka nde yandi mosi vandaka muntu ya kwikama na meso ya Nzambi, yo yina yandi vandaka ve ti keti-keti ya kukutana ti muntu yina.—1 Bantotila 18:22; 19:14-19.

Keti Eliya vandaka ti keti-keti na kukabula mikumba na yandi ya nkaka to kuyindula nde kilumbu mosi muntu lenda yinga yandi? Beto lenda tuba nde bangindu ya mutindu yai kwisilaka yandi na mabanza sambu yandi vandaka “muntu ti mawi bonso ya beto.” (Yakobo 5:17) Yo vanda mpidina to ve, Biblia ke tuba nde: ‘Eliya kumaka penepene na yandi, mpi losilaka yandi lele na yandi ya kisalu.’ (1 Bantotila 19:19) Lele ya kisalu yina Eliya vandaka kulwata—ziku ya mpusu ya dimeme to ya nkombo—vandaka bonso mvwela mpi yo vandaka kumonisa nde Yehowa me pona yandi sambu na kisalu mosi ya sipesiali. Kulosa yo na mapeka ya Elisa tendulaka mambu mingi. Eliya lemfukaka na luzolo yonso na ntuma ya Yehowa ya kupona Elisa sambu na kuyinga yandi. Eliya tudilaka Nzambi ntima mpi lemfukilaka yandi.

Toko yina vandaka na mpusa ya ngolo ya kusadisa profete yai ya mununu. Elisa zolaka ve kuyinga Eliya mbala mosi. Yandi vandaka kutambula mpi kusadisa profete yai na kudikulumusa yonso kiteso ya bamvula sambanu, mpi na nima yandi zabanaka bonso muntu “yina vandaka kulosila Eliya masa na maboko.” (2 Bantotila 3:11, NW) Nsadi yai ya kufwana mpi yina vandaka kusadisa Eliya pesaka yandi kikesa kibeni! Bo zole kumaka banduku ya ngolo. Ya kieleka, bo zole pesanaka kikesa yina sadisaka bo na kukanga ntima ata bo vandaka kumona kukonda lunungu yina yalumukaka mingi na insi. Mbi ya ntotila Akabi kumaka diaka mingi kuluta.

Keti bo me sadilaka nge dezia mambu ya kukonda lunungu? Bo me sadilaka bantu mingi na kati na beto na ntoto yai ya mbi. Kuzwa nduku mosi ya ke zolaka Nzambi lenda sadisa nge na kukanga ntima. Nge lenda longuka mambu mingi na lukwikilu ya Eliya ntangu bo ke sadila nge mambu ya kukonda lunungu.

Eliya mpi Elisa salaka ngolo sambu na kutunga kimpeve ya bantu. Ntembe kele ve nde na mutindu  mosi buna, bo bakaka bangidika sambu na kulonga baprofete ya nkaka. Kansi, na nima Yehowa pesaka Eliya mukumba yai ya nkaka: ‘Telama, mpi kulumuka sambu na kukutana ti Akabi ntotila ya Izraele.’ (1 Bantotila 21:18) Akabi salaka nki?

Ntotila vandaka dezia aposta mpi mbi na yandi kumaka mingi kibeni. Yandi kwelaka Yezabele, yina salaka nde lusambu ya Baale kuyalumuka na insi mpi ntotila yandi mosi vandaka kusambila Baale. (1 Bantotila 16:31-33) Lusambu ya Baale tadilaka mpi kubutisa bima mingi, binkulu ya kindumba mpi nkutu kutambika bana kimenga. Diaka, Akabi katukaka kukolama na ntuma yina Yehowa pesaka yandi sambu na kufwa Bene-Adadi, Ntotila ya mbi ya Samaria. Ntembe kele ve nde Akabi buyaka kufwa Ntotila yango sambu na nzala ya mbongo. (1 Bantotila, kapu 20) Yo yina, bwimi, mpusa ya kuvanda ti bima mingi ya kinsuni, mpi nku ya Akabi ti Yezabele kumaka diaka mingi kuluta.

Akabi vandaka ti nzo mosi ya nene mpenza na Samaria! Yandi vandaka ti nzo ya nkaka na Yizrele na kitamina ya bakilometre kiteso ya 37. Nzo na yandi ya zole vandaka pene-pene ya kilanga ya vinu ya Naboti mpi Akabi yumaka ntima sambu na kilanga yango. Akabi bingaka Naboti mpi zabisaka yandi nde yandi ta pesa Naboti mbongo to kilanga ya nkaka. Kansi Naboti tubaka nde: “Na zina ya Mfumu Nzambi, mpila kele ve. Kilanga yai bankaka na mono bantu bikilaka mono yo, yo kele nsiku na kupesa nge yo.” (1 Bantotila 21:3) Keti Naboti vandaka ntu-ngolo to mafu-mafu? Bantu mingi ke monaka mutindu yina. Ya kieleka, yandi lemfukaka na Nsiku ya Yehowa, yina vandaka kubuyisa bantu ya Izraele na kuteka kimakulu bima yina ba-nkaka na bo bikilaka bo. (Levi 25:23-28) Sambu na Naboti, mpila vandaka ve ya kufwa Nsiku ya Nzambi. Yandi vandaka muntu ya lukwikilu mpi ya kikesa sambu yandi zabaka nde yo vandaka kigonsa na kubuya mambu ya Akabi.

Ya kieleka, Akabi yindulaka ve ata fioti Nsiku ya Yehowa. Yandi kwendaka na nzo ‘na mawa yonso ti kulemba nitu’ sambu mambu salamaka ve mutindu yandi yindulaka. Biblia ke tuba nde: “Yandi kwendaka kulala na zulu ya mbeto, ilungi na kibaka; yandi buyaka kudia.” (1 Bantotila 21:4) Ntangu Yezabele monaka bakala na yandi me kanga ilungi bonso mwana yina me wa makasi, mbala mosi yandi salaka komplo sambu Akabi kuzwa kima yina yandi vandaka kusosa—mpi diaka kufwa dibuta mosi ya lunungu.

Yo ke vandaka mpasi na kutanga disolo ya Yezabele kukonda kuyituka mambu ya mbi yina yandi salaka. Ntotila-Nkento Yezabele zabaka nde Nsiku ya Nzambi vandaka kulomba kitemwe ya bambangi zole sambu na kuzenga dikambu mosi. (Kulonga 19:15) Ebuna yandi sonikaka mukanda na zina ya Akabi mpi pesaka yo na bantu ya lukumu ya Yizrele sambu bantu zole ya mubulu kukusila Naboti makambu nde yandi me singa Nzambi mpi fwete fwa. Komplo na yandi nungaka. “Bantu yina zole ya mubulu” taka kimbangi ya luvunu sambu na Naboti mpi bo fwaka yandi ti matadi. Bo fwaka mpi bana na yandi! * (1 Bantotila 21:5-14; Levi 24:16; 2 Bantotila 9:26) Ya kieleka Akabi yambudilaka nkento na  yandi kiyeka na mutindu yandi pesaka yandi nswa ya kufwa bantu yina salaka mbi ve.

Yindula mutindu Eliya kudiwaka ntangu Yehowa zabisaka yandi mambu yina ntotila ti nkento na yandi salaka. Yo lenda lembisa beto nitu ntangu beto ke mona bantu ya mbi ke niokula bantu ya me sala mbi ve. (Nkunga 73:3-5, 12, 13) Bubu yai, beto ke mona mambu ya kukonda lunungu ke salama mbala mingi—nkutu bantu ya ke salaka yo bantangu ya nkaka kele bantu ya kele ti kiyeka, bayina ke tubaka nde bo ke monisaka Nzambi. Kansi, beto lenda baka kikesa na disolo yai. Awa Biblia ke yibusa beto nde ata kima mosi ve ke vandaka ya kubumbana na meso ya Yehowa. Yandi ke monaka mambu yonso. (Baebreo 4:13) Mpi yandi ke salaka nki ntangu yandi ke monaka mambu ya mbi ke salama?

Yehowa tindaka Eliya na Akabi. Nzambi tubaka na pwelele yonso nde: “Nge ta mona yandi na . . . kilanga ya vinu ya Naboti.” (1 Bantotila 21:18) Ntangu Yezabele songaka Akabi nde kilanga ya vinu kumaka ya yandi, Akabi kwendaka nswalu sambu na kubaka yo. Yandi yindulaka ve ata fioti nde Yehowa vandaka kumona. Yindula kiese yina yandi vandaka ti yo ntangu yandi vandaka na kati ya kilanga ya vinu mpi ke yindula kilanga ya kitoko yina yandi zolaka kusala na kisika yina. Na kintulumukina, Eliya kwisaka! Kiese ya Akabi manaka, yandi waka makasi mingi ti kimpala mpi yandi tubaka bangogo yai: “A nge, mbeni na mono, keti nge me zwa mono?”—1 Bantotila 21:20.

Bangogo ya Akabi ke monisa mambu zole ya buzoba. Ya ntete, ntangu Akabi songaka Eliya nde, “keti nge me zwa mono” yandi monisaka nde yandi vandaka meso ya kufwa na kimpeve. Kansi, Yehowa “monaka” yandi dezia. Yandi monaka Akabi ke sadila kimpwanza na yandi ya kupona na mutindu ya mbi mpi sepelaka na komplo ya mbi yina Yezabele salaka. Nzambi monaka mambu yina vandaka na ntima ya Akabi; ntima yina zolaka mambu mingi ya kinsuni kuluta kumonisa mawa, lunungu mpi nkenda. Ya zole, ntangu yandi songaka Eliya nde: “A nge, mbeni na mono,” Akabi monisaka nde yandi ke menga muntu yina vandaka nduku ya Yehowa Nzambi mpi yina lendaka kusadisa yandi na kuyambula luzingu na yandi ya mbi.

Beto lenda baka malongi ya mfunu na buzoba ya Akabi. Beto fwete yibuka ntangu yonso nde Yehowa Nzambi ke monaka mambu yonso. Sambu yandi kele Tata ya zola, yandi ke zabaka ntangu beto ke vilaka nzila mpi yandi ke vandaka na mpusa ya ngolo ya kumona beto ke soba banzila na beto ya mbi. Sambu na kusadisa beto, mbala mingi, Nzambi ke sadilaka banduku na yandi—bantu ya kwikama bonso  Eliya sambu na kunata nsangu na yandi na bantu ya nkaka. Yo kele kifu kibeni na kumona banduku ya Nzambi bonso bambeni na beto!—Nkunga 141:5.

Yindula mvutu yina Eliya pesaka Akabi nde: “E, mono me zwa nge.” Yandi zabaka nde Akabi vandaka muyibi, muntu ya ke fwaka bantu, mpi muntu ya ke zitisaka ve Yehowa Nzambi. Yo lombaka kikesa mpenza sambu yandi telama na ntwala ya muntu yai ya mbi! Eliya kwendaka kuzabisa Akabi ndola ya Nzambi. Yehowa zabaka mambu yonso ya salamaka—mambi yalumukaka na dibuta ya Akabi mpi sambukilaka bantu ya insi na yandi. Yo yina, Eliya zabisaka Akabi nde Nzambi me zenga nde yandi ta komba nge, ta fwa babakala yonso na fami na nge . Mpi bo fwete sambisa Yezabele.—1 Bantotila 21:20-26.

Eliya tubaka ve ti lulendo yonso nde bantu lenda sala mambu ya mbi to kuvanda ti kikalulu ya mbi kukonda kubaka ndola. Kansi na nsi-ntoto ya bubu yai, yo ke mpasi ve sambu bantu kutuba mutindu yina. Disolo yai ya Biblia ke yibusa beto nde Yehowa Nzambi ke monaka kaka ve mambu yina bantu ke sala kansi yandi ta tula mpi lunungu na ntangu ya me fwana. Ndinga na yandi ke ndimisa beto nde na bilumbu ke kwisa, yandi ta sukisa mambu yonso ya kukonda lunungu kimakulu! (Nkunga 37:10, 11) Kansi nge lenda kudiyula nde: ‘Keti Nzambi ta sambisa bantu kaka sambu na kupesa bo ndola? Keti yandi ta wila ve bantu mawa ntangu yandi ta sambisa bo?’

Ziku, Eliya yitukaka na mambu yina Akabi salaka sambu na lusambisu ya Nzambi. Biblia ke tuba nde: “Ntangu Akabi waka mambu ya Elia tubaka, yandi pasulaka bilele na yandi, yandi lwataka saki, yandi buyaka kudia. Yandi lalaka na saki, yandi vandaka kutambula malembe-malembe ti mawa.” (1 Bantotila 21:27) Keti Akabi balulaka ntima na mambu na yandi ya mbi?

Beto me zaba ve kana yandi sobaka nkadilu na yandi. Akabi kudikulumusaka—yo kele diambu mosi ya mpasi sambu na muntu ya lulendo. Keti yandi balulaka ntima na masonga yonso? Bika beto fwanisa Akabi ti Manase ntotila ya nkaka yina salaka mbi mingi kuluta. Ntangu Yehowa pesaka Manase ndola, yandi kudikulumusaka mpi sosaka lusadisu ya Yehowa. Yandi salaka mpi bansoba mingi. Yandi sobaka luzingu na yandi ya mbi mpi katulaka banzambi yonso ya biteki yina yandi salaka. Yandi salaka bikesa sambu na kusambila Yehowa mpi siamisa bantu na yandi yonso na kusala mutindu mosi. (2 Bansangu 33:1-17) Keti Akabi salaka mpi mambu ya mutindu mosi? Ve.

Keti Yehowa monaka mawa yina Akabi monisaka na meso ya bantu? Yehowa tubaka na Eliya nde: “Nge me mona mutindu Akabi me kudikulumusa na meso na mono? Mpidina mono ta tindila yandi mpasi ve na bilumbu yai ya yandi ke na moyo, kansi mono ta tindila fami na yandi mpasi na ntangu ya mwana na yandi me kuma ntotila.” (1 Bantotila 21:29) Keti Yehowa lolulaka Akabi? Ve, Nzambi ke monisaka mawa na yandi kaka na bantu yina ke balulaka ntima na masonga yonso. (Ezekiele 33:14-16) Kansi sambu Akabi balulaka ve ntima na yandi ya mvimba, Yehowa mpi monisilaka yandi mawa na kiteso ya fioti. Akabi monaka ve mpasi ya ngolo ya lufwa yina kuminaka dibuta na yandi ya mvimba.

Diaka, Yehowa sobaka ve ndola yina Akabi zolaka kubaka. Na nima, Yehowa yulaka bawanzio na yandi mutindu ya mbote ya kukusa Akabi sambu na kukwenda na bitumba yina ta sukisa luzingu na yandi. Ntangu fioti na nima, Yehowa pesaka Akabi ndola. Akabi lwalaka na bitumba mpi menga vandaka kubasika tii kuna yandi fwaka na pusu-pusu na yandi. Biblia ke yika dibanza yai: Ntangu bo vandaka kuyobisa pusupusu na yandi, bambwa kwisaka kulekita menga na yandi. Mambu yina Yehowa zabisaka Eliya na kusonga Akabi lunganaka na meso ya bantu yonso: “Na kisika yina ya bambwa me nwa menga ya Naboti, na kisika yo yina mpi bambwa ta nwa menga na nge.”—1 Bantotila 21:19; 22:19-22, 34-38.

Sambu na Eliya, Elisa mpi bansadi ya nkaka yonso ya kwikama ya Nzambi, lufwa ya Akabi yibusaka bo mpenza nde Yehowa vilaka ve kikesa mpi lukwikilu ya Naboti. Nsuka-nsuka Nzambi ya lunungu ta pesa bantu ya mbi ndola, mpi lusambisu na yandi me simbama na mawa kana yandi kele ti kikuma ya kusala yo. (Kutanga 14:18) Yo vandaka mpenza dilongi mosi ya nene sambu na Eliya yina kangaka ntima bamvula mingi na nsi ya luyalu ya ntotila yina ya mbi! Keti bo me sadilaka nge mambu ya kukonda lunungu? Keti nge ke zola nde Nzambi kusukisa mambu ya kukonda lunungu? Nge fwete landa mbandu ya lukwikilu ya Eliya. Eliya ti nduku na yandi Elisa landaka na kuzabisa nsangu ya Nzambi mpi kangaka ntima ntangu bo kutanaka ti mambu ya kukonda lunungu!