“Mũndũ nĩ anogaga mũno aikarĩte thĩ nginya thaa mũgwanja cia ũtukũ akĩruta wĩra wa cukuru. Ũiguaga o ũkĩenda gũkoma.”​—David.

 “Rĩmwe ndathomaga nginya thaa ikũmi na nuthu cia ũtukũ, ngacoka ngokĩra thinacara nĩguo thiĩ cukuru. Nĩ ndaiguaga ũũru mũno!”​—Theresa.

 Hihi nĩ ũiguaga ũritũhĩirũo nĩ wĩra waku wa cukuru? Angĩkorũo nĩ ũiguaga ũguo, gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ gĩgũgũteithia kuona ũrĩa ũngĩka.

•  Arutani maheanaga wĩra wa cukuru nĩkĩ?

•  Maũndũ ũngĩhũthĩra ũgĩthoma

•  Ũrĩa andũ a riika rĩaku maroiga

 Hamwe na maũndũ mangĩ, wĩra wa cukuru nĩ . . .

•   wongagĩrĩra ũmenyo waku

•   ũgũteithagia gũtuĩka mũndũ ũngĩĩhokwo

•   wongagĩrĩra ũhoti waku wa kũbanga mahinda na kũmahũthĩra wega

•   ũgũteithagia gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ marĩa mũthomithĩtio kĩrathi na kũmahũthĩra a

 “Kũheana wĩra wa cukuru nĩ njĩra ya arutani gũtigĩrĩra atĩ arutwo nĩ memenyeria maũndũ marĩa mathoma nĩguo matikaigue macoke mariganĩrũo.”​—Marie.

 Makĩria, mathabu na sayansi nĩ iteithagia kwagagĩria ũhoti waku wa gwetha kĩhonia kĩa mathĩna. Ataaramu moigaga atĩ ũndũ ũcio no ũteithie tombo waku gũkorũo na ũhoti makĩria. Kwoguo kũruta wĩra wa cukuru nĩ ta kũmenyeria tombo.

 O na angĩkorũo nĩ ũrona ũguni wa wĩra wa cukuru kana ndũrona, ma nĩ atĩ no mũhaka ũũrutage. No wega nĩ atĩ, o na gũtuĩka ndũngĩhota gũthuura nĩ wĩra ũigana atĩa wa cukuru ũkũheo, no ũhote kũnyihia ihinda rĩrĩa ũkũhũthĩra kũũrĩkia. Reke tuone ũrĩa ũngĩka ũguo.

 Angĩkorũo nĩ ũraritũhĩrũo nĩ kũrĩkia wĩra waku wa cukuru, kĩhonia no gĩkorũo kĩrĩ gwĩcũrania wega ũrĩa ũkũruta wĩra ũcio. Geria gwĩka maũndũ maya marũmĩrĩire.

•   Ũndũ wa 1: Banga kabere. Bibilia yugaga ũũ: “Mĩbango ya mũndũ ũrĩ kĩyo hatarĩ nganja nĩ ĩrehaga ũgaacĩru.” (Thimo 21:5) Tigĩrĩra atĩ ũrĩ na indo iria ciothe ũrabatara cia kũrĩkia wĩra wa cukuru ũtanambĩrĩria nĩguo ndũgatinde ũgĩũkĩra gũthiĩ gwetha indo imwe.

   Ningĩ thuura handũ hegũgũteithia kũruta wĩra wa cukuru meciria maku matekũhĩngĩcwo. Andũ amwe monaga arĩ wega gũthomera rumu ĩrĩ na ũtheri mwega na ĩtarĩ na inegene. Angĩ nao monaga arĩ wega gũthomera kũndũ kũngĩ ta library, handũ ha mũciĩ.

   “Gũkorũo na handũ wandĩkĩte wĩra wa cukuru ũrĩa ũrabatara kũruta na rĩrĩa ũrabatara kũũruta no gũgũteithie kũbanga mahinda maku wega. Ũngĩikara ũkĩmenyaga wĩra wa cukuru ũrĩa ũrabatara kũruta na rĩrĩa ũrabatara kũũrĩkia, no wĩtheme gũtangĩka mũno.”​—Richard.

•   Ũndũ wa 2: Banga wĩra waku. Bibilia yugaga ũũ: “Maũndũ mothe nĩ mekĩkage na . . . mũbango mwega.” (1 Akorintho 14:40) Kwoguo, banga nĩ wĩra ũrĩkũ ũkwambĩrĩria naguo, na nĩ ũrĩkũ ũgũcokerera.

   Andũ amwe mendete kwambĩrĩria na wĩra ũrĩa mũritũ mũno. Angĩ nao mendete kwambĩrĩria na ũrĩa mũhũthũ, tondũ nĩ maiguaga magĩa na hinya wa kũruta ũcio ũngĩ. Thuura njĩra ĩrĩa ũkuona ĩrĩ njega nawe.

   “Nĩ wega kwandĩka wĩra wa cukuru ũrĩa ũrabatara kũruta na nĩ ũrĩkũ ũkwambĩrĩria naguo. Ũngĩka ũguo, ndũkũigua ũritũhĩirũo mũno.”​—Heidi.

•   Ũndũ wa 3: Ambĩrĩria kũũruta. Bibilia yugaga ũũ: “Koragwoi na kĩyo, mũtigatuĩke igũũta.” (Aroma 12:11) O na ũngĩigua ũkĩenda gwĩka ũndũ ũngĩ, ndũkareke ũndũ ũcio ũhũthĩre mahinda marĩa wagĩrĩirũo gũkorũo ũgĩka wĩra wa cukuru.

   Andũ arĩa matĩĩratĩĩragĩria gwĩka ũndũ, nĩ maremagwo kũrĩkia ũrĩa mareka ihinda-inĩ rĩrĩa rĩagĩrĩire kana makawĩka ihenya ihenya, na kwoguo moimĩrĩro matikoragwo marĩ mega. No wĩtheme gũtangĩka mũno na kũnyitwo nĩ kĩeha nĩ ũndũ wa wĩra wa cukuru ũngĩambagĩrĩria kũũruta na ihenya o ũrĩa ũngĩhota.

   “Ingĩekire wĩra wa cukuru ndoima cukuru o ũguo kana ngawambĩrĩria, ndiabataraga gũtangĩka mũno nĩ ũndũ waguo thutha-inĩ, na ndwaingagĩrĩra mawĩra marĩa mangĩ makwa.”​—Serina.

   GERIA ŨŨ: Banga nĩ thaa cigana ũrĩkaga wĩra wa cukuru o mũthenya. Gwĩka ũguo nĩ kũrĩgũteithagia kwĩgirĩrĩria makĩria na kũmenyera gwĩkaga wĩra wa cukuru ũtegũtĩĩratĩĩrĩria.

•   Ũndũ wa 4: Iga meciria maku wĩra-inĩ ũrĩa ũraruta. Bibilia yugaga ũũ: “Maitho maku magĩrĩire kũrora mbere marũngĩrĩirie.” (Thimo 4:25) Nĩguo ũrũmĩrĩre ũtaaro ũcio, nĩ wagĩrĩirũo gwĩthema maũndũ marĩa mangĩkũhĩngĩca, makĩria marĩa mangiumana na thimũ kana kompiuta.

   Kũhũthĩra mahinda intaneti-inĩ na gũtũmanĩra ndũmĩrĩri no gũtũme mahinda marĩa ũkuoya ũgĩkarĩkia wĩra wa cukuru mongerereke maita merĩ. No ũngĩiga meciria maku wĩra-inĩ wa cukuru, wahota gũkora atĩ ndũrĩ na mĩtangĩko mĩingĩ na ũrĩ na ihinda rĩa gwĩka maũndũ mangĩ.

   “Ti ũndũ mũhũthũ gũkindĩria meciria ũrĩ na thimũ, kompiuta, mĩthaako ya video, na TV. Ũndũ ũrĩa ũndeithagia nĩ kũhoria thimũ na indo ingĩ o ciothe ingĩhĩngĩca iria irĩ hakuhĩ.”​—Joel.

•   Ũndũ wa 5: Korũo na ũigananĩru. Bibilia yugaga ũũ: “Rekei ũigananĩru wanyu ũmenyekage.” (Afilipi 4:5) Ũngĩhurũka hanini rĩrĩa ũraruta wĩra wa cukuru no wage kũnoga mũno. Uma nja ũthiathie, ũtwarithie mũithikiri, kana ũtengʼere hanini.

   Angĩkorũo no ũraigua ũritũhĩirũo nĩ wĩra wa cukuru tondũ nĩ mũingĩ, aria na arutani aku. Mangĩona atĩ nĩ ũrerutanĩria gwĩka ũrĩa wothe ũngĩhota, no matue itua rĩa gwĩka ũgarũrũku.

   “Ndũkareke wĩra wa cukuru ũtũme wage gĩkeno na ũigue ũritũhĩirũo. Ĩkĩra kĩyo ũrĩa wothe ũngĩhota. Wĩra wa cukuru ndwagĩrĩirũo gũtũma wage gĩkeno na thayũ wa meciria.”​—Julia.

 Ciũria cia kwĩyũria:

•   Nĩ indo irĩkũ ngũbatara ngĩruta wĩra wa cukuru?

•   Nĩ ihinda rĩrĩkũ rĩega biũ harĩ niĩ gwĩka wĩra wa cukuru?

•   Nĩ ha ingĩikara nĩguo hote kũiga meciria wĩra-inĩ wa cukuru?

•   Ingĩĩthema atĩa gũtĩĩratĩĩrĩria?

•   Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩhĩngĩca nemwo nĩ kũrĩkia wĩra wa cukuru?

•   Ingĩĩthema atĩa maũndũ marĩa mangĩhĩngĩca, makorũo moimanĩte na thimũ kana indo ingĩ?

•   Ingĩhota atĩa gũkorũo na ũigananĩru ngĩruta wĩra wa cukuru?

 KĨRIRIKANIA KĨA BATA: Tigĩrĩra atĩ nĩ ũrataũkĩrũo nĩ wĩra wa cukuru ũrĩa ũrenda gwĩka. Angĩkorũo ũrĩ na ciũria, ũria mwarimũ ũtanoima kĩrathi.