Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Ibatulu ni Jivelesu—Nanhi ua ji te mu Bibidia?

Ibatulu ni Jivelesu—Nanhi ua ji te mu Bibidia?

INGANEKA kuila u kidistá, uala ku hama ia dianga. O kilunga mu ua tokala kia tambula mukanda ua tumikisa poxolo Phaulu. Kioso ki uivua o njimbu íii, u mona kuila Phaulu ua tumbula kiavulu izuelu ia “Mikanda Ikôla” i tu sanga mu Mikanda ia Hebalaiku. (2 Timote 3:15) Anga u zuela ku muxima uê ‘nga mesena kumona o mbandu ia Bibidia mua soneka o izuelu íii.’ Maji kiki, kieji bhonza kiavulu. Mukonda diahi kieji bhonza?

KI MUEXILE IBATULU NÉ JIVELUSU MU BIBIDIA

Tala kiebhi kiexile o madivulu a “Mikanda Ikola” ia kexile mu izuua ia poxolo Phaulu. Talesa ku luiji o mbandu ia divulu dia Izaia io sange mu Mar Morto. Ihi i u mona? Papela muala isoneku! Sé ji pondo mba ji virgula. O Bibidia ki i kexile ni ibatulu né jivelusu kala ki iala lelu.

O asoneki a Bibidia ka i uanene mu ibatulu ni jivelusu. Ene a soneka o maka oso a bhanene Nzambi, phala o athu kutanga o njimbu ioso mu veji dia kutanga ngó mbandu. Ki kiene ki uene mu bhanga kioso ki u tambula mukanda ua muthu ua mu zolo kiavulu? Eie u tanga o mukanda uoso kana ngó mbandu ia mukanda.

Maji o kukamba o ibatulu ni jivelusu mu Bibidia kua bhekele maka. Phaulu ua kexile mu sokejeka o isoneku ni izuelu, “kala kia ki soneka” mba ‘kala kiambe ué Izaia, uixi.’ (Loma 3:10; 9:29) Kiki kieji bhonza kiavulu kusanga o kididi kua sonekene o izuelu íii ki kale ngó se uejidile o izuelu ioso ia “Mikanda Ikôla.”

Ku mbandu ia mukuá o “Mikanda Ikôla” ia Nzambi ki mbandu ngó iofele kana. Ku disukilu dia hama ia dianga mu K.K., o Mikanda Ikôla ia tenena 66 a madivulu! Mukonda dia kiki, athu avulu ene mu tanga o Bibidia lelu, a sanguluka kiavulu mukonda dia ibatulu ni jivelusu jala mu Bibidia, kiki kiene mu a kuatekesa kusanga o njimbu ioso ia mesena, kala o izuelu ia tumbula poxolo Phaulu mu mikanda iê.

Eie u tena o ku dibhuidisa, ‘mu kiki nanhi ua te o ibatulu ni jivelusu mu Bibidia?’

NANHI UA TE O IBATULU MU BIBIDIA?

O mukunji, ngana Stephen Langton, mukua Inglaterra ua kituka kota dia Ji

bixipu mu mbanza ia Canterbury, muéne ua bandekesa mu Bibidia o ibatulu. Muéne ua bhange kiki, ku dimatekenu dia hama ia 13 K.K., kioso kiexile mesene ia Xikola ia Katunda mu mbanza ia Paris ku ixi ia França.

Ande dia ngana Langton kukala ku muenhu, o ji ngijiie a fikisile kiá ku uanuna o Bibidia, mu ibatulu iofele phala ku i tokuesa kiambote. Ki kieji kua bhonza kusanga o milongi se ejidile o kibatulu, keji bhinga kutanga o divulu dioso, mu kifika, saí madivulu ala ni ibatulu iavulu, kala o divulu dia Izaia diala ni 66 a ibatulu.

Maji ima ioso íii ia bhekela maka. O jingijiie a uanuna o Bibidia mu maukexilu avulu. Mu kifika, o Divulu dia Marku a di uanene mu 50 a ibatulu, maji lelu iala ngó ni 16 ia ibatulu. Mu izuua ia Langton mu mbanza ia Paris kua kexile athu akua jixi jengi akexile mu dilonga mu xikola ia katunda, akexile ni ji Bibidia ja ixi iâ. Maji o jimesene ni maxibulu, ka tenene ku dijimbulula kiambote se mbandu iebhi ia Bibidia ia kexile mu zuela. Mukonda diahi kana? Mukonda o ukexilu ua ku uanuna o ibatulu mu ji Bibidia jâ ki u difuile.

Kienhiki, Langton ua uanuna o ibatulu ia Bibidia mu ukexilu uéngi. Saí divulu dia Misoso ia Bibidia diambe kuila, “O ukexilu ua Langton ua ku uanuna o ibatulu mu Bibidia a u uabhela kuala o alunguludi ni atangi, o ukexilu iú ua di muange mu jixi javulu ja Europa.” Muéne ua uanuna o Bibidia mu ibatulu iala ni ijimbuete kala ki tuene mu mona mu ji Bibidia javulu lelu.

NANHI UA BANDEKESA O JIVELESU MU BIBIDIA?

Kioso kia bhiti 300 ja mivu, bhu kaxi ka hama ia 16, o ngijiie mukua França Robert Estienne ua bhange ioso phala o athu kutendela kiambote o Bibidia. Ua ki bhangela phala athu uoso kudilonga o Bibidia. Muéne ua mono kuila, kima kiambote ku ta ibatulu ni jivelusu mu Bibidia.

Estienne ki muéne ua banze ku uanuna o Bibidia mu jivelusu. Amukuá a banzele kiá kubhanga kiki. Mu kifika mivu ku dima, o Jijudé a uanene kiá o Mikanda ia Hebalaiku, a ixana ué Kikutu Kiokulu mu jivelusu maji ka i uanene mu ibatulu. Kala kia bhiti ni ibatulu, o Bibidia ki i kexile ni ukexilu umoxi.

Estienne ua uanuna o Mikanda ia Ngeleku, a ixana ué Kikutu Kiobhe, mu jivelusu, iú ua i sokesa ni jivelusu ja kexile kiá mu Mikanda ia Hebalaiku. Ku muvu 1553, muéne ua bhange o Bibidia ia dianga ia tenena, (mu dimi dia Francês) ia kexile ni ibatulu ni jivelusu, iala ué mu ji Bibidia javulu lelu. Saí athu, akexile mu xonguena o ukexilu iú ua ku uanuna o Bibidia, akexile mu zuela kuila, o jivelusu ja bhangesa o Bibidia kumoneka kala ia diuane mu jimbandu jimbandu, ja sandukisa o izuelu. Maji o ukexilu iú a u xikina ni lusolo ku athu akexile mu kopiala o Bibidia.

KIKUATEKESU PHALA O ATANGI A BIBIDIA

O kusoneka o ijimbuete ia ibatulu ni jivelusu mu Bibidia kua monekene kala ki ua bhonzo. O ukexilu iú ua kuatekesa o athu kuijiia o “kididi” bhuala o mbandu ia mesena. Mu kidi ki Nzambi ua tumina athu ku sokejeka o Bibidia mu ibatulu ni jivelusu ni kuila, saí bhabha, o jivelusu ji sandukisa o izuelu kiki kidi. Maji o ibatulu ni jivelusu ji tu kuatekesa kusanga o njimbu i tua mesena ni kuxinda o jivelusu ji tua uabhela dingi mba kuxinda o jivelusu ji tua mesena ku di lembalala.

Né muene kima kiambote ku uanuna o Bibidia, mu ibatulu ni jivelusu ijiia kuila o kima kia beta o kota o ku tendela o njimbu ioso ia Nzambi. Kala ni ukexilu ua kutanga o ibatulu ioso mu Bibidia mu veji dia kutanga ngó jivelusu jofele. Mu ku bhanga kiki ua-nda kuijiia kiambote o “Mikanda Ikôla i tena ku kuijidisa o kubhuluka.”​—2 Timote 3:15.