Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

“Muthu ua Dimuka, ki mu Bateka o Njinda, o ku Tetuluka”

“Muthu ua Dimuka, ki mu Bateka o Njinda, o ku Tetuluka”

Saí mulongexi ua basketebole, a mu kaie mu xikola mukonda dia ku kala mukua njinda.

Saí mona njinda ia mu kuata mukonda o ima ki i bhiti kala kia mesenene muéne.

Saí mama ua di kuata ni mon’ê ua diiala mukonda o mona ka zelesa o dixilu diê.

ETU oso tua mono kiá athu ku kala ni njinda, saí ithangana etu ué tu kala ni njinda. Sumbala tu mona kuila o ku kala ni njinda, ki ukexilu uambote, maji saí ithangana tu luuala mukonda dia ima ia iibha ia mu tu bhanga o athu. O divulu, A Associação Americana de Psicologia diambe kuila “o njinda ki kima kia iibha, i bhanga kiambote mu mukutu ua muthu, a tu bhange kiá ni ukexilu iú.”

Tu tena ku xikina o izuelu íii se tu tanga o ima ia soneka poxolo Phaulu. Mu kulondekesa kuila saí ithangana o athu a kala ni njinda, Nzambi ua tumu Phaulu ku soneka: “Se u kala ni njinda, kuehela kuila i ku bhangesa kuta kituxi; kumbi ki di ku bhuile mu njinda.” (Efezo 4:26) Kienhiki-phe, ihi i tua tokala o ku bhanga? Tu londekesa kuila tuala ni njinda inga tua tokala ku bhanga ioso ni ioso phala ku i langa?

O KUILA UA TOKALA KU KALA NI NJINDA

Kioso Phaulu kia bhana o mulongi ua lungu ni ku kala ni njinda, muéne nange ua kexile mu banza o izuelu ia sonekene o mukua Jisálamu: ‘Kalenu ni njinda, maji ki mu te dingi ituxi.’ (Jisálamu 4:4) Maji ihi ia mesenene kulondekesa Phaulu mu ku bhana o kitendelesu kiki? Muéne ua suluka ni ku lombolola: “Ni kulula kuoso, ni kunônga, ni kutema, ehenu-ku. Kana kukuata kuhoia-hoia, ni kulokalala. Kana kukala ni unguma.” (Efezo 4:31) Phaulu ua kexile mu suínisa o Jikidistá ku langa o njinda iâ. O divulu, Associação Americana de Psicologia dia suluka ni kuzuela: “O jingijiie a mono kuila o ku kala ni njinda ki i sosolola o njinda maji mu veji dia kiki o ku kala ni njinda i bandekesa dingi o njinda ni jinvunda, o njinda ki i kuatekesa o muthu kana . . . ki i batula ué o maka.”

Kiebhi-phe ki tu tena o ‘kueha’ o njinda ni ima ioso ia iibha ijila mukonda dia njinda? O njimu Solomá, uexile Sobha ia akua Izalaiele m’ukulu, uambe: ‘Muthu ua dimuka, ki mu bateka o njinda, o ku tetuluka kuê; o ku loloka o itondalu ia akuâ, uene ujingilu uê.’ (Jisabhu 19:11) Kiebhi o ‘ku tetuluka’ ki kuatekesa o muthu ku langa o njinda?

KIEBHI O KU TETULUKA KU BATEKA O NJINDA IA MUTHU?

O ku tetuluka ku kuatekesa o muthu ku tala kiambote o ima. O ku tetuluka kulombolola ku tendela kiambote o maka. Kiebhi kiki ki tena ku tu kuatekesa se a tu xingi mba a tu bhange kima kiéngi kia iibha?

Kioso kia tu bhanga kia iibha, tu tena ku divua kia iibha. Maji se tu kaiela o muxima uetu ni ku vutula phonzo, tua-nda di sotela maka mba tua-nda bheka maka ku akuetu. Kála o túbhia tu jikatesa inzo, o njinda i tena ué ku xidisa o dijina dietu, o ukamba uetu ni akuetu ni ukamba uetu ni Nzambi. Kienhiki, kioso ki tu kala ni njinda, sota ku tendela kiambote o maka. O ku sota ku tendela kiambote o maka, sé phata kua-nda ku kuatekesa ku langa o muxima uê.

O tata ia Solomá, Sobha Davidi, ueji jibha diiala a mu ixanene Nabale, maji a mu kuatekesa. Davidi ni maiala mê a langele o jimbudi ja Nabale ja kexile mu kikangalakata kia mbanza ia Judá. Kioso kiévu kuila Nabale ua kexile mu bhuta o jimbudi, ua tumu maiala kuia kua Nabale phala ku mu bhinga kudia. Mu kiki, Nabale ua vutuila o maiala, uixi: “Kifua ngi katula o mbolo iami, ni menha, ni xitu, ioso i nga jibhila abhuti kúdia, ni ngi i bhane athu engi, ki nga ejiia ngó kuoso kua tundu?” Nabale ka zuelele kiambote kana! Kioso Davidi kiévu o izuelu íii, muéne ni 400 ja maiala, a mesenene ku jibha Nabale ni dibhata diê dioso.—1 Samuuele 25:4-13.

O muhatu ua Nabale, Abingaíle, uevu ia kexile mu bhita iu ua tundu phala ku di sanga ni Davidi. Mu ku di sanga ni Davidi ni masoladi mê, muéne ua fukama bhu inama iê iu ua dióndo: ‘Ng’ehele ngi mubhik’ê, ngi ku zuelele mu mátui, u ng’ivue tumaka tu ngi kuambela, ngi mubhik’ê.’ Abingaíle ua zuela dingi kua Davidi kuila Nabale kexile ni kilunji ni kuila se ua mu jibhile, Davidi ueji diela mukonda dia ku bhubhisa manhinga.—1 Samuuele 25:24-31.

O ku kaiela o milongi ia Bibidia i tena ku ku kuatekesa ku langa o ibanzelu iê

Kiebhi o izuelu ia Abingaíle kia kuatekesa Davidi ku tetuluka kiambote ni ku batamesa o muxima uê? Kia dianga, muéne ua mono kuila Nabale kexile ni kilunji tundé kia mu vuala. Kaiadi, Davidi ua mono kuila se ua vutuile phonzo ueji kala ni kikuma kia ku bhubhisa manhinga. Kála kia bhiti ni Davidi, eie ué u tena ku kala ni njinda mukonda dia kima kia ku bhange. Ihi i ua tokala o ku bhanga? O ji dotolo mu kididi kia ku saka a kixana Mayo, ene mu bhana milongi kua ió akua njinda, amba kuila kima kiambote o muthu ku “katula tu ithangana phala ku bhuima kiambote ni ku tanga katé 10.” Kiene muene, imana, xinganeka mu ima ia bheka o maka, xinganeka ué mu ima ia-nda bhita ku hádia. Ehela kuila o ku tetuluka ku bateke o njinda iê—mba ku i bhuisa.—1 Samuuele 25:32-35.

Athu avulu ué lelu a a kuatekesa ku langa o njinda. Sebastian, diiala uala ni 23 a mivu, ua kexile mu kaleia mu ixi ia Polônia, ua jimbulula kiebhi muéne kia di longo o ku langa o njinda iê ni ku di longa o Bibidia. Muéne uambe kiki: “kia dianga, ngi banza ku maka. Mu suluka, ngi sota ku bhanga kála ki tuma o Bibidia. mu diami, o Bibidia o divulu dia beta-o-kota mu ku bhana kikuatekesu.”

Setsuo ua bhange ué kala kia bhange Sebastian. Setsuo uambe: “Nga kexile mu kala ni njinda iavulu ia akuetu nga kexile mu kalakala nâ. Maji mukonda dia ku di longa o Bibidia, mu veji dia ku di kuata dingi ni akuetu, ngi dibhuidisa kiki: ‘Nanhi uala ni kikuma? K’eme muene nga bheka o maka?’” O ku xinganeka mu ibhuidisu íii ia mu kuatekesa ku batula o njinda, ni ku batamesa o muxima uê.

O njinda i tena ku kala ni kutena kuavulu, maji o milongi ia Mak’â Nzambi ia beta ku kala ni kutena. Mu ku kaiela o milongi ia Bibidia ni ku samba mu ku bhinga o kikuatekesu kia Nzambi, eie ué u tena kuehela kuila o ku tetuluka kuê ku bateke o njinda iê.