Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Eie ua Kijidile?

Eie ua Kijidile?

O kuila o ima i sanga o jingijiie koxi’a mavu i kuatekesa o misoso i tanga o Bibidia?

Sobha ia Asídia Sargon II, a mu Tange mu Divulu Dia Izaia 20:1

O kadivulu ka zuela maka alungu ni ima io sange koxi’a mavu (Biblical Archaeology Review) kambe kuila “50” a athu a a tumbula mu Mikanda ia Hebalaiku, o jingijiie a sange ima koxi’a mavu ia londekesa kuila o athu enhó akexile muene ku muenhu m’ukulu. Ku athu enhá, kua kexile 14 kia ji sobha ja Judá ni Izalaiele, kala Davidi ni Ezekiia, ni athu a kambele kua ejiia kiavulu ku athu kala Menaheme ni Peka. A sange ué ima ilondekesa ji Falaó jitanu ni 19 dia ji sobha akua Asídia, Babilonha, Mouabhe, Pélesa, ni Sídia. Maji o jingijiie ki jene mu sanga ngó ima ilondekesa ji sobha ja kexile ku muenhu kana. Ene mu sanga ué majina a akunji, asoneki ni majina a athu a mukuá.

O kadivulu kambe dingi kuila, kuala muene “ima ia nzungule ilondekesa kuila,” o athu oso enhá akexile muene ku muenhu. O Mikanda ia Ngeleku i tumbula athu avulu ene mua tanga ku misoso ia mundu, kuala ué ima iavulu ilondekesa kuila ene akexile muene ku muenhu—athu kala Helode, Ponsiu Pilatu, Tibéliu, Kaiafa ni Serju Phaulu.

Tundé thembu kuxi kia kambe o jihoji mu jixi ji tanga o Bibidia?

Jindobi Kua Seta o Fikula ia Hoji mu Babilonha Iokulu

Sumbala lelu ki tu sanga dingi jihoji mu Izalaiele, maji mu Mikanda Ikola tu sanga-mu 150 a ididi mua tumbula o jihoji, kiki kilondekesa kuila o asoneki a Bibidia ejidile kiambote o jihoji. Maji nzungule ia izuelu íii ifika ngó, maji saí ibatulu ia Bibidia i tanga athu a di sangele muene ni jihoji. Mu kifika Sansau, Davidi ni Benaia a a tange kuila a jibhile jihoji. (Afundixi 14:5, 6; 1 Samuuele 17:34, 35; 2 Samuuele 23:20) A mukuá a a jibhile ku jihoji.1 Jisobha 13:24; 2 Jisobha 17:25.

Mu’ukulu, o hoji ia ixi ia Ázia (Panthera leo persica) ia kexile mu tunda ku jixi ja Ázia, Ngeléxia anga iia ku Palestina, Sídia, Mezopotamiia, katé ku thunda dia India. Mukonda dia ku xila o kiama kiki, o athu ku Oriente Próximo akexile mu seta o ima iâ ni fikula ia hoji. O jindobhi mua kexile mu ta ji fikula ja jihoji, akexile mu fuamesa na-ju o Njila ia ji sabhalalu ja mbanza ia Babilonha m’ukulu.

O ji Crusados akexile mu tomba o jihoji mu ixi ia Palestina ku disukilu dia hama 12 K.K. Nange o jihoji ja jimuka ku ixi ienioió kioso kia bhiti o muvu ua 1300. Maji katé ku hama 19, mu ixi ia Mezopotamiia ni Sídia o ji hoji akexile hanji mu ji tumbula, ku jixi ja Irão ni Iraque akexile mu ji tumbula katé ku hama 20.