1. Чь бу мәʹни кӧ шьхӧле даннасинкьрьне чәтьн бу?

 ЧАХЕ щьмәʹта Йаһоԝа 130 сали зедәтьр пешда дәстпекьрьн мьзгинийа хере даннасин кьн, әԝана рʹасти гәләк чәтьнайа һатьн. a (Бьньһерʹә спартьн.) Мина мәсиһийед дь ԛьрʹна йәкеда, әԝана кʹомәкә бьчʹук бун у даннасин дькьрьн әԝ мьзгини, кʹижан кӧ гәләк мәрьва хԝәш нә дьһат. Һьнә мәрьв дьшьрмиш дьбун кӧ әԝана нәхԝәнди нә. Паше, чахе Шәйтʹан һатә авитьне ль сәр әʹрде, пәйкʹәтьна ԝан һәбу (Әʹйанти 12:12). У жь ԝи ԝәʹдәйи, һʹәта ԝан «рʹожед ахьрийеда» демәк ԝәʹде «зәманед хьраб» әԝана даннасин дькьн (2 Тимотʹейо 3:1).

2. Йаһоԝа чь щурʹәйи али мә кьр ԝәки әм даннасин кьн?

² Ле Йаһоԝа али щьмәʹта хԝә дькә. Әԝ дьхԝазә ԝәки әԝана мьзгинийа хере даннасин кьн нав тʹәмамийа дьнйайеда, у тʹӧ тьшт нькарә әԝи шьхӧли бьдә сәкьнандьне. Әԝи щьмәʹта хԝә жь рʹелигйайе ԛәлп щӧда кьр, у бь ве йәке али ԝан кьр ԝәки ԝирʹа ԛӧльх кьн. Әԝи бәре жи әв йәк кьр, чахе щьмәʹта исраели жь Бабилоне аза кьр (Әʹйанти 18:1-4). Чь кӧ Йаһоԝа мә һин дькә, хут бона кʹара мә йә. Әԝ али мә дькә ԝәки әм тʹәви мәрийа дь әʹдьлайеда бьжин, у мә һин дькә ԝәки әм мәрьва дәрһәԛа ԝи  һин кьн. (Бьхунә Ишайа 48:16-18.) Бәле, Йаһоԝа рʹебәрийе шьхӧле мә дькә, ле әв йәк найе һʹәсабе кӧ әԝ тʹьме дәрәщед дьнйайе дьгӧһезә, ԝәки али мә бькә кӧ әм даннасин кьн. Рʹаст ә, дь дьнйайеда һьнә дәрәщә ӧса ԛәԝьмин, кӧ шьхӧле мәйи даннасинкьрьне һеса кьрьн. Ле диса пәйкʹәтьне мә һәнә, у әм рʹасти проблемед дьн тен, кʹижан кӧ жь дьнйа Шәйтʹан ьн. Әм тʹәне бь аликʹарийа Йаһоԝа дькарьн даннасин кьн (Ишайа 41:13; 1 Йуһʹәнна 5:19).

3. Ча пʹехәмбәртийа Данийел һатә сери?

³ Данийел пʹехәмбәрти кьр, кӧ ԝәʹде хьлазийе, гәләк мәрьв ԝе бьхԝазьн фәʹм бькьн рʹастийа Кʹьтеба Пироз. (Бьхунә Данийел 12:4.) Һьнәк ԝәʹдә пешийа дәстпебуна хьлазийе, Йаһоԝа али щьмәʹта хԝә кьр, кӧ фәʹм бькьн һинкьрьнед фәрз жь Кʹьтеба Пироз, у кӧ ԛәбул нәкьн һинкьрьнед ԛәлп йа Мәсиһийед ве дьнйайе. Иро нав тʹәмамийа дьнйайеда, щьмәʹта Йаһоԝа рʹастийа жь Кʹьтеба Пироз мәрьва һин дькьн. Рʹьнд те кʹьфше кӧ пʹехәмбәртийа Данийел һатә сери. Ԝәкә һʹәйшт милйон мәрьв пеһʹәсийан рʹастийе, у мәрьвед дьн жи һин дькьн. Ле чь али щьмәʹта Йаһоԝа кьр, кӧ нава тʹәмамийа дьнйайеда даннасин кьн?

4. Незики сала 1900, сәр чьԛас зьмана Кʹьтеба Пироз һатә ԝәлгәрʹандьне?

⁴ Иро щәм гәләк мәрьва Кʹьтеба Пироз һәйә, у әв йәк али мә дькә ԝәки әм ԝана мьзгинийа хере һин кьн. Лә һәртʹьм ӧса нибуйә. Бь сәда сала, сәрԝеред мәсиһийед ԝе дьнйайе нә дьхԝәстьн ԝәки мәрьв Кʹьтеба Пироз бьхуньн. Әԝана һәла һе пәй ԝан дькʹәтьн жи йед кӧ дьхԝәндьн, у кʹе кӧ ԝәлдьгәрʹанд дькӧштьн. Ле паше, сала 1800-да, һьнә тʹәшкиләта ԝәлгәрʹандьн у нәшьр кьрьн Кʹьтеба Пироз йан жи пʹарәкә ԝе сәр ԝәкә 400 зьмана. Незики сала 1900 щәм гәләк мәрьва Кʹьтеба Пироз һәбу. Ле һьнге жи ԝана фәʹм нәдькьрьн кӧ чь һин дькә Кʹьтеба Пироз.

5. Шәʹдед Йаһоԝа чь шьхӧл кьрьнә жь бо ԝәлгәрʹандьна Кʹьтеба Пироз?

⁵ Щьмәʹта Йаһоԝа заньбу, ԝәки әԝана гәрәке мәрийарʹа гьли кьн кӧ Кʹьтеба Пироз чь һин дькә, у ԝана ӧса жи кьр. Пешийе, ԝана дьданә хәбате әԝ Кʹьтеба Пирозә кӧ дәстдькʹәт, у дьданә мәрьвед дьн жи. Ле паше, жь сала 1950, ԝана Кьтеба Пирозә ԝәлгәрʹандьна «Дьнйа Тʹәзә» йан жи пʹарәкә ԝе дәрхьстьн сәр 120 зьмана зедәтьр. Дь сала 2013-да, ԝана ԝәлгәрʹандьна «Дьнйа Тʹәзә» тʹәзә кьрьн. Әԝ кʹьтеб гәләк һеса йә кӧ фәʹм бькьн, у ӧса жи ԝәки ԝәлгәрʹиньн. У чахе әм дьдьнә хәбате әве Кʹьтеба Пироз, кʹижан кӧ мәрьв дькарьн һеса фәʹм бькьн, мәрʹа һе һеса дьбә, ԝәки ԝана дәрһәԛа рʹастийе һин кьн.

6, 7. а) Нава сәд сале ԝан пашԝәхтийада чь шәрʹ һәбун? б) Ча әʹдьлайа дь һьнә ԝәлатада али мә кьр кӧ даннасин кьн?

⁶ Нава сәд сале ԝан пашԝәхтийада, гәләк шәрʹ һәбун, у ӧса жи дӧ шәрʹе һʹәмдьнйайе. Бь милйона мәрьв мьрьн. Ле чь щурʹәйи әʹдьлайи һәбу у әʹдьлайе ча али щьмәʹта Йаһоԝа кьр ԝәки даннасин кьн? Ԝәʹде шәрʹе дӧда, Нейтан Нор щабдари һьлда сәр хԝә нава Шәʹдед Йаһоԝада. Ль сәр щьвата мәзьн дь сала 1942, әԝи готара ԛәԝи хԝәнд бь наве ӧса «Әʹдьлайи-Дькарә Дьреж бә?» Нейтан Нор, пʹехәмбәртийа жь Әʹйанти сәре 17 шьровәкьр у избат кьр кӧ Һармәгәдон ԝе һе нәйе. Паши шәрʹ гәрәке ԝәʹде әʹдьлайе бе (Әʹйанти 17:3, 11).

⁷ Фәʹмдари йә, кӧ әԝ нәдьһатә һʹәсабе кӧ паши ԝи шәрʹи, һʹәму щийа әʹдьлайи бу. Паши шәрʹе дӧдайә һʹәмдьнйайе, бь милйона мәрьв мьрьн дь шәрʹед майинда. Ле дь гәләк ԝәлатада, ԝәʹде әʹдьлайе бу, чь кӧ даннасинкьрьна щьмәʹта Йаһоԝа һеса кьр. Ахьрийе чь бу? Ԝәʹде шәрʹе дӧдайә һʹәмдьнйайе, Шәʹдед Йаһоԝа 110 000 кемтьр бун. Ле иро әԝана ԝәкә һʹәйшт милйона нә! (Бьхунә Ишайа 60:22.) Бәле, ԝәʹде әʹдьлайе, әм дькарьн гәләк у гәләк мәрьварʹа даннасин кьн.

8, 9. Чаԝа рʹәԝити һеса бу, у чьрʹа әв йәк али шьхӧле мә дькә?

⁸ Чахе щьмәʹта Йаһоԝа дәстпекьрьн даннасин кьн дь Америкайеда, ԝанрʹа һеса нибу кӧ рʹеԝитийе бькьн. Паши ве йәке ча  ԝана дәстпекьр «Бьрща Ԛәрәԝьлийе» нәшьр кьн, 21 сал шунда демәк сала 1900 дь Америкайеда тʹәне 8 000 әʹрәбә һәбун у һьнәк рʹейед баш. Ле иро, нав тʹәмамийа дьнйайеда ԝәкә милиард у нив әʹрәбә һәнә у ӧса жи гәләк щийада рейед баш. Ләма әм дькарьн бьдьнә хәбате әʹрәба у рʹе, ԝәки һәрʹьн у даннасин кьн ԝан мәрийарʹа, кʹижан кӧ жь шәһәра дур дьминьн у чәтьн ә бьгьһижьнә ԝан щийа. Һәрге жи әм дь щийед ӧса дьминьн, кʹидәре кӧ зәʹф чәтьн ә рʹийа дьреж һәрʹьн, әм һʹәму тьшти дькьн сәва кӧ даннасин кьн һʹәму мәрийарʹа чьԛас жи чәтьн бә бьгьһижьнә ԝан (Мәтта 28:19, 20).

⁹ Әм ӧса жи дьдьнә хәбате транспортед дьн. Әм Кʹьтеба Пироз у әʹдәбйәтед дьн дьшиньн пе әʹрәбед баркʹеш, гәмийа, у трена. Әԝ те һʹәсабе кӧ нава чәнд һʹәфтийада, әм дькарьн әʹдәбйәта бьшиньн хушк у бьрарʹа, дь щийед кӧ чәтьн ә бьгьһижьне. Бәрпьрсийаред рʹеԝи, әндәмед Комитейед Филиала, мисйонер у йед дьн, бь тәйәра дәрбаз дьбьн ԝәки сәр щьватед мәзьн тʹема бьхуньн у али щьвата бькьн. Әндәмед Кʹома Рʹебәрийе у бьред дьн жи жь бәйтʹәла Америкайе, бь тәйаре дәрбаз дьбьн ԝәки һелан кьн у һин кьн хушк у бьра. Әԝ һʹәму тьшт али щьмәʹта Йаһоԝа дькә ԝәки йәктийеда бьн (Зәбур 133:1-3).

10. Ча зьмане Инглизи те хәбате нава тʹәмамийа дьнйайеда?

¹⁰ Дь ԛьрʹна йәкеда, гәләк мәрьва Имперйа Ромеда сәр зьмане Йунани хәбәрдьдан. Иро, нав тʹәмамийа дьнйайе гәләк мәрьв сәр зьмане Инглизи хәбәрдьдьн. У рʹасти жи, кʹьтеба «Инглизи ча Зьмане Һʹәмдьнйайе» дьбежә, кӧ нав тʹәмамийа дьнйайеда ԝәкә 25 сәләф мәрьва сәр зьмане Инглизи хәбәрдьдьн йан жи фәʹм дькьн. Гәләк мәрьв зьмане Инглизи һин дьбьн, чьмки әԝ те хәбате нава тʹәмамийа дьнйайеда дь бизнеседа, политикеда, зандарийеда у техноложийеда.

11. Ча зьмане Инглизи һӧкӧм бу сәр шьхӧле щьмәʹта Йаһоԝа?

¹¹ Хәбьтандьна зьмане Инглизи, аликʹари да кӧ рʹасти бәла бә. Бәре, әʹдәбйәтед мә пешийе тʹәне сәр зьмане Инглизи һәбун. Гәләк мәрьва дькарьбун бьхԝәндана, чьмки зьмане Инглизи бәлабуйи бу нав тʹәмамийа дьнйайеда. Инглизи ӧса жи те хәбьтандьне дь Бәйтʹәла Амәрикайеда. У хушк у бьра йед кӧ жь ԝәлатед дьн һатьнә у  фәʹм дькьн зьмане Инглизи, әԝана дь Нийу Йоркеда, Патерсонеда мәкʹтәбада һинбуне дәрбаз дьбьн.

12. Ль сәр чьԛас зьмана әм әʹдәбйәтед хԝә ԝәлдьгәрʹиньн, у ча бәрнәмед компотәре али мә кьрьн?

¹² Ле әм борщдар ьн ԝәки мьзгинийа хере даннасин кьн мәрийарʹа нав тʹәмамийа дьнйайеда. Ләма жи әм әʹдәбйәтед хԝә ԝәлдьгәрʹиньн сәр 700 зьмана зедәтьр. Ле әв йәк ча те стандьн? Компотәр у бәрнәмед компотәре, мәсәлә ча МЕПС, али мә кьрьн ԝәки шьхӧле ԝәлгәрʹандьне бькьн. Ахьрийе, нав тʹәмамийа дьнйайе Шәʹдед Йаһоԝа дькарьн фәʹм бькьн зьмане паԛьж йа рʹастийа Кʹьтеба Пироз, у әԝана йәктийеда ньн. (Бьхунә Сефанйа 3:9.)

13, 14. Ча ԛанун у сафикьрьнед диԝане али мә кьрьн?

¹³ Ԛануна Роме бь щурʹә-щурʹә али Мәсиһийед ԛьрʹна йәке кьр кӧ даннасин кьн. Рʹожа иройин жи, ԛанун дь гәләк ԝәлатада али мә дькә кӧ шьхӧле даннасинкьрьне бькьн. Мәсәлә, дь Америкайеда ԛанун изьне дьдә, ԝәки мәрьв кʹижан рʹелигийайе дьхԝазә ԝе жи бьжберә, у изьн ә гьли кьн дәрһәԛа ве йәке чь кӧ баԝәр дькьн, у ӧса жи тʹәвайи тʹоп бьн. Әԝ йәк те һʹәсабе, изьна мә һәйә ԝәки ԝи ԝәлатида щьватед мә һәбьн у даннасин кьн. Ӧса жи изьна мә һәйә ԝәки, жь Бәйтʹәла Америкайе рʹебәри кьн шьхӧле даннасинкьрьна һʹәмдьнйайе. Рʹаст ә, һәбу ԝәʹдә чахе мәрʹа лазьм бу кӧ һәрʹьнә диԝане, ԝәки изьна хԝә бьпарезьн сәва мьзгинийа хере даннасин кьн (Филипи 1:7). У чахе диԝане нә дьхԝәст изьне бьдьн ԝәки әм даннасин кьн, ԝи чахи мә әԝ шьхӧл дьда диԝана мәзьн у гәләк щар әм сәрдькʹәтьн.

¹⁴ Дь ԝәлатед дьн жи ӧса нә, әм гәләк щар дьчьнә диԝане ԝәки хԝәй кьн изьна хԝә, сәва кӧ Йаһоԝарʹа ԛӧльх кьн у даннасин кьн. Чахе әм сәрнакʹәвьн, әм дьчьн дь диԝанед интернасйонали. Мәсәлә, әм гәләк щар дьчьнә диԝана Әԝропайе йа Изьна Мәрьва. Сала 2014 жь мәһа Һәзиране, әм ида 57 щара дь ве диԝанеда сәркʹәтьнә, у чь кӧ дь ԝан диԝанада һатә сафикьрьне гәрәке гәләк ԝәлате Әԝропайеда бьԛәдиньн. Рʹаст ә әм «бәр чʹәʹве һʹәму мьләта рʹәш» ьн, ле ԛанун дь  гәләк ԝәлатада мәрʹа изьне дьдә ԝәки бь азабуне Йаһоԝарʹа ԛӧльх кьн (Мәтта 24:9).

15. Ча метода нәшьркьрьне пешда чу, у ча әԝе йәке али мә кьр?

¹⁵ Методед тʹәзә бона нәшьркьрьне, али мә кьрьн ԝәки мьзгинийа хере гәләк у гәләк мәрийарʹа даннасин кьн. Бь сәда сала, мәрьва дьданә хәбате метода нәшьркьрьне, кʹижан кӧ Йоһанс Гйутенберг незикайа сала 1450 дәрхьстьбу. Ле нава 200 салед ԝан пашԝәхтийа, чекьрьна мәкʹинед нәшьркьрьне дьһа пешда чу. Бь сайа мәкʹинед тʹәзә, нәшьркьрьн гәләк зу дьчу у рʹьнд дьһатә кьрьне. Ӧса жи, кʹахас у кʹьтеб арзан дьһатьнә чекьрьне. Әԝ гӧһастьн ча һӧкӧм бун сәр нәшьркьрьна әʹдәбйәтед мә? Дь сала 1879, «Бьрща Ԛәрәԝьлийе» пешийе һатә нәшьркьрьне сәр зьмане Инглизи. Әԝ нәшьркьрьн бе шькьл бу у 6 000 копи һатьн нәшьркьрьне. Ле иро, «Бьрща Ԛәрәԝьлийе» те нәшьркьрьне сәр 200 зьмана зедәтьр. Әԝ бәдәԝ ә, у пе шькьле рʹәнг-рʹәнги йә, у һәр дәрхьстьнәк жь 50 000 000 һәв зедәтьр те нәшьркьрьне.

16. Кʹижан һащәта али мә кьрьнә кӧ мьзгинийа хәре даннасин кьн? (Бьньһерʹә шькьле әʹԝльн.)

¹⁶ Гәләк һащәт кʹижан кӧ нава 200 салед ԝан пашԝәхтийада һатьнә чекьрьне, али щьмәʹта Йаһоԝа кьрьн кӧ мьзгинийа хере даннасин кьн. Мә ида хәбәр дайә дәрһәԛа әʹрәба, трена, тәйара. Ле диса һәнә бисиклет, мәкʹинед нәшьркьрьне, һащәтед бона нәшьркьрьнед Бьрайил , телеграф, тʹел, камера, аудио ньвисандьн, видео ньвисандьн, радио, телевисйон, филм, компӧтәр у интернет. Рʹаст ә Шәʹдед Йаһоԝа әԝ һащәт ченәкьрьнә, ле дьдьнә хәбате. Әԝана Кʹьтеба Пироз у әʹдәбйәтед дьн нәшьр дькьн сәр гәләк зьмана сәва кӧ нав тʹәмамийа дьнйайеда даннасин кьн. Ӧса әԝана «шире мьләта вәдьхԝьн», чаԝа кӧ Кʹьтеба Пирозда һатийә пʹехәмбәртикьрьне (Бьхунә Ишайа 60:16, ДТʹ.)

17. а) Чь те кʹьфше дәрһәԛа шьхӧле мәйи даннасинкьрьне? б) Чьрʹа Йаһоԝа дьхԝәзә ԝәки әм тʹәви ԝи бьхәбьтьн?

¹⁷ Те кʹьфше кӧ Йаһоԝа рʹебәрийа шьхӧле мәйи даннасинкьрьне дькә. Йаһоԝа әԝ шьхӧл дайә мә, нә бона ве йәке кӧ әԝ нькарә бей мә бькә, ле чьмки әԝ мә һʹьз дькә у дьхԝәзә ԝәки әм тʹәви ԝи шьхӧлкʹарийе бькьн. Пе даннасинкьрьна хԝә, әм ԝирʹа нишан дькьн, кӧ әм ԝи һʹьз дькьн у ӧса жи мәрьва (Марԛос 12:28-31; 1 Корьнтʹи 3:9). Әм гәләк жь Йаһоԝа рʹази нә, ԝәки әԝ али мә дькә сәва әм нав тʹәмамийа дьнйайеда мьзгинийа хере даннасин кьн. Ԝәрен әм һʹәму мәщала бьдьнә хәбате кӧ даннасин кьн дәрһәԛа Йаһоԝа у Пʹадшатийа ԝи!