Pascal ona wasansukila mu zunga kia usukami kuna Costa do Marfim, zingu kiambote kavavanga. Wau vo nsaka za nwana kasalanga (boxe), wakiyuvulanga: ‘Akweyi ndenda sololwela elau mu toma zayakana nze nwani yo kituka mvwama?’ Vava kakala ye tezo kia mvu 25, wayindula vo Europa i fulu kiambote kalenda lungisila ekani diandi. Kansi, wau vo kakala ye nkanda mia luyalu ko, wazola kota muna nsi yayina kondwa nswa.

Vava kalungisa kimbuta kia mvu 27 muna mvu a 1998, Pascal wayantika e nkangalu andi. Wasauka mwingilu a Gana, yo viokela kuna nsi a Togo ye Benin, i bosi walwaka kuna zunga kia Birni Nkonni, nsi a Níger. Owau, mana masunda e mpasi muna nkangalu andi se meyantika. Muna lwaka kuna node, diavavanga vo kamanta muna kalu diampwena yo viokela muna makanga ma Saara. Vava kalwaka kuna Mediterrâneo, diavava vo kabaka e nzaza mu kwenda kuna Europa. Kansi, ekolo kakala kuna Níger, mambu mole mabwa mavunzanesa e nkangalu andi.

Diantete, kakala diaka ye nzimbu zafwana ko. Dianzole, wawanana yo mviti a nzila una ye nkumbu a Noé, ona wayantika longoka yandi o Nkand’a Nzambi. Mana kalongokanga, mayantika simba kikilu o ntim’andi yo soba e mpila kabadikilanga e zingu. Vana fulu kia kala diaka y’etima dia kituka mvwama, wayantika yangalela mambu ma mwanda. Muna ngonde a Desemba ya mvu wa 1999, Pascal wavubwa. Muna songa luyangalalu lwandi muna Yave, wayantika sala se mviti a nzila muna mvu a 2001 kuna Níger, nsi ina kalongokela e ludi. Aweyi kemonanga mu kuma kia salu kiandi? Wavova vo: “Owau ngina ye mpil’a zingu kisundidi o wete!”

Nze Pascal, ndonga bemonanga e kiese kia sadila zingu kiau muna salu kia Nzambi. Muna lungisa makani mama, akaka besisanga e nsi za mputu yo kwenda kuna África mu sadila muna zunga ivwilu ateleki ayingi a Kintinu o mfunu. Muna kuma kiaki, tezo kia 65 dia Mbangi za Yave ana bena ye kimbuta kia mvu 17 ye 70, batuka muna nsi zamputu yo kwenda kuna nsi za Weste ya África mu sadila muna zunga ivwilu ateleki ayingi o mfunu nze Benin, Burkina Fasso, Níger ye Togo. * Nki kiabafila mu vanga nsobani zazi zampwena? Nkia nluta betambulanga?

Anne-Rakel, watuka kuna Dinamarca wavova vo: “Mase mame basala se misionário ku nsi a Senegal. Bavovelanga e salu kia kimisionário ye kiese kiawonso, mono mpe yazola kota mu salu kiaki.” Vioka mvu 15, vava Anne-Rakel kakala ye tezo kia mvu 20, wayenda kuna nsi a Togo yo sadila muna nkutakani a nding’a sinsu. E nzengo zandi aweyi zakasakesela akaka? Anne-Rakel wavova vo: “Kuna kwalanda, o mbunzi ame ankento ye wa yakala bayiza mpe ku Togo.”

 Aurele, mpangi a yakala wasompa una ye kimbuta kia mvu 70 watuka kuna França, wavova vo: “Vioka mvu ntanu, vava yayambula sala mu kuma kia kimbuta, diavava vo yabaka nzengo mu mambu mole: Kala ye zingu kiavuvama ku França yo vingila e Paradiso yovo wokesa e salu kiame kia umbangi.” Aurele wabaka e nzengo za wokesa e salu kiandi kia umbangi. Vioka mvu tatu, Aurele yo Albert-Fayette wa nkaz’andi bayaluka yo kwenda kuna Benin. Aurele wavova vo: “O kuyivana kuna mvevo mu sadila Yave okwaku, i nzengo zisundidi o mfunu twabaka.” Ye kiese kiawonso wakudikila vo: “Vava tusilanga umbangi mu zunga kiaki kina ye fulu yayingi yambote, dikunsungamesanga e Paradiso.”

Mvu 16 miviokele kala, tuka Clodomir yo Lysiane wa nkaz’andi, bayalukila kuna França yo kwenda kuna Benin. Kuna lubantiku, bamonanga e viangi kia yitu ye akundi au basala kuna França. Akazi awaya bayindulanga vo ke belenda kulukiana zingu kiampa ko kuna Benin. Kansi, ke bakala ye kuma kia tokana ko. Kiese kiayingi bamona. Clodomir wavova vo: “Muna mvu 16 miami, konso mvu tusadisanga muntu mosi mu tambulwila e ludi.”

Muna mvu wa 2010, Sébastien yo Johanna wa nkaz’andi, bayaluka kuna França yo kwenda kuna Benin. Sébastien wavova vo: “Vena ye salu kiayingi mu nkutakani. O sadila kwaku, dina nze yeto tukotanga sikola za kimfumu ezi zivavanga vo twalongoka mambu mayingi mu kolo kiakete.” O wantu aweyi bebadikilanga nsangu besamunanga? Johanna wavova vo: “O wantu bekalanga y’etima dia longoka e ludi. Kana nkutu vava ke tukalanga mu salu kia umbangi ko, o wantu bekutuningamesanga yo yuvula yuvu ya Nkand’a Nzambi yo kutulomba e nkanda mieto.” E nsobani yayi nkia nluta yatwasa muna longo lwau? Sébastien wavova vo: “Yakumika o longo lweto. Ikalanga ye kiese mu sala lumbu yawonso muna salu kia umbangi yo nkaz’ame.”

Eric yo Katy wa nkaz’andi, besalanga se aviti a nzila kuna node ya Benin. Se vioka tezo kia mvu kumi, ekolo bazingilanga kuna França, bayantika tanga malongi mavovelanga o mfunu wa kwenda sadila kuna kuvwilu ateleki ayingi o mfunu. Bamokenanga mpe y’awana basalanga e salu kia ntangwa ke ntangwa. Ediadi diabavana etima dia yaluka. Muna mvu a 2005, balungisa etima diau. Basivika kikilu muna lunungunuku lwampwena bamona. Eric wavova vo: “Se vioka mvu miole, ateleki 9 bakala muna buka kieto kuna Tanguiéta, kansi owau se 30 twina. Kina kia Lumingu, tezo kia 50 yovo 80 lwa wantu bekwizanga mu lukutakanu. Ekwe kiese kia mona lunungunuku lwalu!”

Nkia mpasi bewanananga zau akaka ana besadilanga  muna zunga ivwidi ateleki ayingi o mfunu? Benjamin una ye kimbuta kia mvu 33, mpangi a Anne-Rakel. Muna mvu wa 2000 kuna Dinamarca, wawanana ye mpangi mosi una vo misionário wasadila kuna Togo. Benjamin wavova vo: “Vava yavovesa misionário vo etima dia sala se mviti a nzila yakala diau, wampovesa vo: ‘Olenda kwenda sala se mviti a nzila kuna Togo.’” Benjamin wayindula e diambu diadi. Wavova vo: “Muna kolo kiakina kiayilungisila mvu 20 ko, kansi mpangi zame zole za makento basadilanga kuna Togo. Ediadi diakitula dio se diasazu kwa mono mu kwenda sadila kuna nsi yayi.” Muna kuma kiaki, Benjamin wayaluka. Kansi o zingila muna nsi yayi diampasi kikilu diakala. Benjamin wavova vo: “Kiazaya kana nkutu mvovo mosi ko wa kifalanse. Muna ngonde sambanu zantete, diampasi kikilu diakala kadi kialendanga mokena ko.” Kuna kwalanda, wayantika nungunuka. Owau, Benjamin kuna Betele ya Benin kesadilanga, muna salu kia kwenda fila e nkanda muna nkutakani ye kuna departamento ya komputadore.

Eric yo Katy ana bayikilu kala, basadila muna nkutakani ya nding’a kinzenza kuna França vitila benda kuna Benin. Aweyi e zingu kuna nsi za Weste ya África Ocidental kiakadila kiaswaswana? Katy wavova vo: “Ke diakala diasazu ko mu solola e fulu kiambote kia zingila. Ngonde zayingi twazingila mu nzo yakondwa maza ye kura.” Eric wakudikila vo: “Esi belo basikanga e miziki mu zú diangolo yamuna dingidingi. Luzindalalu diavavanga muna kulukiana yo zizidila mambu mama.” Yau nzole bekwikilanga vo: “E kiese kia sadila muna zunga ke kiasadilu ko, kiviokele konso mpasi tuwanananga zau.”

Michel yo Marie-Agnès wa nkaz’andi, bena ye tezo kia kimbuta kia mvu 60, mvu ntanu miviokele kala tuka bayalukila kuna França yo kwenda kuna Benin. Kuna lubantiku batelamwang’o moyo. Michel wavova vo: “Akaka batezanesanga e nsobani twavanga yo muntu odiatilanga vana nsinga, otuntanga kalu dia moko. Yeto twakala muna kalu diadi. Diavonza kele vo ke twazaya wo ko vo Yave watuntanga kalu diadi. Muna kuma kiaki twayaluka mu kwenda sadila Yave. O Yave mpe okutusadisanga.”

Awana bayenda sadila kala kuna “kuvwilu ateleki ayingi o mfunu,” beyikanga o mfunu wa toma kubama muna yo vanga mambu malende: Teka sikidisa mana ovanga. Kulukila e nsobani. Kusumbi lekwa ina kuvwidi mfunu ko. Bund’e vuvu muna Yave.​—Luka 14:28-30.

Sébastien, ona oyikilu kala, wavova vo: “Vitila twayaluka, mono yo Johanna twalunda nzimbu mu mvu miole muna lembi fwasa e nzimbu muna nsaka yo sumba lekwa ke twavwanga mfunu ko.” Muna kwamanana sadila kuna nsi a kinzenza, bekwendanga sadila kuna nsi za  mputu mu ngonde zakete konso mvu. Ediadi dikubasadisanga mu sala se aviti a nzila kuna Benin mu ngonde zakaka.

Marie-Thérèse, i mosi muna mpangi 20 z’akento bena vo ampumpa batuka mu nsi zamputu mu kwenda sadila kuna “zunga yavavanga ateleki ayingi” kuna Weste ya África. Nati a kalu kakala kuna França. Kansi muna mvu wa 2006, wasadila lumbu yandi ya vundu mu sala se mviti a nzila kuna Níger mu mvu mosi. Ke vavioka kolo ko wabakula vo ekiaki i mpil’a zingu kikilu kavavanga. Marie-Thérèse wavova vo: “Vava yavutuka kuna França, yamokena yo mfumu ame a salu yo kunlomba vo kakulula e lumbu ya salu. O mfumu a salu watambulwila e ndomb’ame. Owau tuka muna ngonde ya Mayu yakuna Agositu, isalanga se nati a autocarro kuna França. Tuka muna ngonde ya Setemba yakuna Abidi ikwenda salanga se mviti a nzila kuna Níger.”

Awana ‘besianga e Kintinu va fulu kiantete,’ balenda kala ye vuvu kiasikila vo Yave okubavana yawonso bavwilu o mfunu. (Mat. 6:33) Muna bong’e nona, badika dina diabwila Saphira, mpangi ankento wa mpumpa una ye kimbuta kia mvu 20 watuka kuna França yo kwenda sala se mviti a nzila kuna Benin. Muna mvu wa 2011, wavutuka kuna França mu vava nzimbu zafwana kimana katoma kuyilunga-lunga mu mvu ulanda kuna África. Saphira wavova vo: “Kiatanu, i lumbu kiansuka yasalanga, kansi yazola vo yasala diaka lumbu kumi muna lenda e nzimbu za kuyilunga-lungila mu mvu ulanda. Tumingu tole kaka yasala twau mu katuka kuna França. Yasamba kwa Yave yo kunzayisa e diambu diadi. Ke kolo ko, kompani dimosi diambokela yo kungyuvula kana vo ndenda sala tumingu tole vana fulu kia muntu akaka.” Kina Kiantete, Saphira wayenda kuna salu kimana kalongwa kwa muntu ndioyo. Wavova vo: “Yasivika kikilu vava yazaya vo muntu ndioyo mpe Mbangi a Yave, tumingu tole kalomba mu kota Sikola ya Salu kia Kimviti a Nzila. O mfumu andi a salu kazola kunyambula ko. Wamvovesa vo kavava muntu ovinga vana fulu kiandi. Wasamba kwa Yave nze una mono yavanga.”

mpangi zayingi z’akala ye z’akento besadilanga kuna nsi za Weste ya África mu mvu miayingi yo kitula zo se nzo au. Akaka besalanga mu mvu miakete, i bosi bevutukanga kuna nsi au. Yamu wau, awana basadila kala muna zunga ivavanga ateleki ayingi, bebakanga nluta mia sadila muna nsi a kinzenza. Babakula vo e kiese kia kieleka mu sadila Yave kitukanga.