Skip to content

Uzye Yeova A Weni?

Uzye Yeova A Weni?

Vino Baibo yalandapo

 Yeova a Leza wa cumi uno Baibo yalandapo, Kaumba wa vintu vyonsi. (Umbwilo 4:11) Ya kasema Abulaamu na Mose yamupepanga wakwe na vino Yesu wacitanga. (Utandiko 24:27; Kufuma 15:1, 2; Yoane 20:17) Asi Leza wa yantu sile yamwi, lelo a Leza wa antu amu ‘mpanga zyonsi.’—Masamu 47:2.

 Izina lyakwe Leza ilyakuti Yeova lyaiyela sana wakwe na vino Baibo ikalanda. (Kufuma 3:15; Masamu 83:18) Lyafuma ukwi izwi lya Ciyebulai ilikapiliula ukuti “ukuya” nupya aasambilila yamwi yalanda ukuti izina lii likapiliula ukuti “Akalenga ukuya.” Upiliulo uwo ukalingana sana na vino akacita pano Akaumba nupya Kafikilizya wa kulonda kwakwe. (Ezaya 55:10, 11) Baibo nupya ikatwazwa ukumanya vino Yeova waya, sana sana pa imiyele ino wakwa iya kutemwa.—Kufuma 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoane 4:8.

 Izina lyakuti Yeova lyasenulwa ukufuma ukwi zina lyakwe Leza ilya Ciyebulai, kuli kuti vilembo 4 יהוה (YHWH) ivya Ciyebulai. Vino yalumbulanga izina lii ilicindame umu Ciyebulai ca mpiti vitamanyikwa ningo. Nomba izina lyakuti “Yeova” lyapanzilwe mpiti sana umu lulimi lwa Cizungu, lyatandikile ukuloleka muli Baibo wakuti William Tyndale uwa mu 1530. a

U mulandu ci uno vino yalumbulanga izina lyakwe Leza umu Ciyebulai ca mpiti vitamanyikilwa?

 Umu Ciyebulai ca mpiti yalembanga ukwaula mavawelo, yaomvyanga sile ivilembo. Kawelenga wino akavwanga Iciyebulai camwangukilanga ukwikamo mavawelo akulondekwa. Nomba lino Malembelo Aciyebulai (kuli kuti “Upangano wa Mpiti”) yasizile ukulembwa, Ayuda yamwi yazumile ivya ufi ukuti cali iciipe ukulanda izina lyakwe Leza. Ndi cakuti yakuwelenga ilembelo apaya izina lyakwe Leza, iikangapo amazwi ali wakwe “Umwene” nanti “Leza.” Lino myaka ikuya ikupita, icizumilo cii casalangile sana nupya vino yalumbulanga izina lii vyaponzile. b

 Yamwi yakalola ukuti izina lii ilicindame yalilumbulanga ukuti “Yawe” yamwi nayo yakaelenganya ivipusaneko. Ulupapulo ulwazanyilwe muli Yemba Mufwe umwaya iciputulwa ca Ina Levi umu Cigiliki izina lii lyasenwilwe ukuti Iao. Atandikileko ukulemba Icigiliki nayo yakalanda ukuti Izina yakalilumbula ukuti Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·eʹ, nomba amazwi yonsi yaa yatange yalenge tumanye vino yalumbulanga izina lii umu Ciyebulai ca mpiti. c

Ivya ufi api zina lyakwe Leza ilyaya muli Baibo

 Ufi: Amabaibo akaomvya izina lyakuti “Yeova” yalundako sile izina lii.

 Icisinka: Izwi lya Ciyebulai ilyaomviwa pi zina lyakwe Leza umu Vilembo 4 Ivya Ciyebulai likazanwa maila 7,000 muli Baibo. d Umu Mabaibo aingi yasisyamo izina lyakwe Leza nu kwikapo amazina ya mucinzi wakwe “Umwene.”

 Ufi: Leza wa maka yonsi asilondekwa ukukwata izina iliiyele.

 Icisinka: Leza umwineco wapeezile antu alembanga Baibo umupasi wa muzilo ukuomvya izina lyakwe amaila aingi pa kulemba Baibo, nupya akanena yonsi aakamupepa ukuomvya izina lyakwe. (Ezaya 42:8; Yoweli 2:32; Malaki 3:16; Loma 10:13) Nupya wakalipile ya kasema ya ufi alondanga ukuleka antu iilile izina lyakwe. —Yelemiya 23:27.

 Ufi: Ukulingana nu lutambi lwa Ciyuda, izina lyakwe Leza lilinzile ukufumiziwamo muli Baibo.

 Icisinka: I cacumi ya kalemba ya Ciyuda yakanyile ukulalanda izina lii ilicindame. Nomba, yatasisizye izina lii umu Mabaibo yao. Alino, Leza asilonda twalondela intambi zya yantu akapotonganya masunde yakwe.—Mateo 15:1-3.

 Ufi: Izina lii ilicindame litalinzile ukuyamo muli Baibo pano litamanyikwa ningo vino yalilumbulanga umu Ciyebulai.

 Icisinka: Kulanda kwa musango uwo amelenganyo sile akuti Leza akalonda antu akavwanga indimi izipusanepusane ukulumbula izina lyakwe ivili vimwi. Nomba Baibo ikalanga ukuti ya kapepa yakwe Leza aaliko mpiti aavwanganga indimi izipusanepusane yalumbulanga amazina ningo ningo umunzila izipusanepusane.

 Lekini tulande pali kapingula wa ina Izlaeli Yoswa. Aina Klistu akutandikilako avwanganga Iciyebulai yalumbulanga izina lyakwe ukuti Yehoh·shuʹaʽ, nomba avwanganga Icigiliki yene nga yatangi I·e·sous. Muli Baibo mwaya izwi lya Cigiliki ilizina lyakwe Yoswa ilya mu Ciyebulai, kulangilila ukuti Aina Klistu yalondelile miomvezye ya mazina akumanile aaseka umu lulimi lwao.—Milimo 7:45; Ayebulai 4:8.

 Vivyo kwene vingaomviwa na pa kusenula izina ilicindame sana. Ukucila sile pa kulungika imilumbwile izina lyakwe Leza, lifwile nu kuya pano lilinzile ukwikala muli Baibo.

a Tyndale waomvizye “Iehouah” mu mabuku ya kutandikilako 5 amuli Baibo. Lino papisile insita ululimi lwa Cizungu lwasenwike ni milembele iizina lii ilicindame lyasenwike. Umu 1612, Henry Ainsworth waomvizye “Iehovah” umwi buku lyonsi ilya Masamu lino wasenwile. Lino walembulwile vino wasenwile umu 1639, waomvizye “Jehovah.” Vivyo kwene i vyacisile na ya kasenulwa yakwe American Standard Version iyafumile umu 1901, yaomvizye “Jehovah” ponsi pano izina lii ilicindame lyazanwanga umu Ciyebulai.

b Ibuku lyakuti New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, pa mafwa 883-884 likati: “Lino papisile insita ukufuma pano uzya wasilile, izina lyakuti Yawe yatandike ukulicindika sana, nupya yatandike ukulipyanikizya api izwi lyakuti ADONAI nanti ELOHIM.”

c Nga mukulonda ukumanyilapo na vyuze lolini appendix A4, apakati The Divine Name in the Hebrew Scriptures,” muli Baibo wakuti New World Translation of the Holy Scriptures.

d Lolini ibuku lyakuti Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, pa mafwa 523-524.