Skip to content

Skip to table of contents

Iloa Nakai e Koe?

Iloa Nakai e Koe?

Lalago kia he keliaga kelekele e fakamauaga he Tohi Tapu?

Patuiki Asuria ko Asetota, ne talahau he Isaia 20:1

Ko e vala tala ne taute fakailoa he Biblical Archaeology Review na momoui mooli e “kavi ke he 50” e tagata ne totoku he Tau Tohiaga Tapu Heperu ha ko e tau mena ne moua he tau tagata keli kelekele. Ko lautolu nei ko e 14 e patuiki ha Iuta mo Isaraela, putoia foki e tau tagata talahaua tuga a Tavita mo Hesekia, mo e tau tagata ne nakai iloa lahi tuga a Manahema mo Peka. Putoia foki i ai 5 e Farao mo e 19 e patuiki ha Asuria, Papelonia, Moapi, Peresia, mo Suria. Pete ia, nakai ko e tau Patuiki ni ne fakamau he Tohi Tapu mo e he keliaga kelekele. Ka e fakamau foki e tau tagata tuga e tau ekepoa ne mua, ko e tohikupu, mo e falu iki.

Ma e tau tagata oti ia, “laulahi he tau tagata pulotu keli kelekele ne kua talia ai,” ti mauokafua ne momoui mooli a lautolu, he talahau he vala tala ia. Mooli ai, ko e Tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni ne kua hagaao ke he tau tagata tokologa i tuai, ti ha hā ai e tau fakamooliaga keli kelekele ke fakakite e tokologa ia lautolu ne momoui mooli​—tuga a Herota, Ponotio Pilato, Tiperio, Kaiafa, mo Sekio Paulo.

Magaaho fe ne galo oti e tau leona mai he tau motu ne totoku he Tohi Tapu?

Ko e kaupā piliki kikila mai i Papelonia i tuai

Pete ni kua nakai fai leona ne ha hā he vao he Motu Tapu he vahā nei, kua talahau he Tohi Tapu laga 150 ke he manu nei ti kitia ai kua mahani e tau tagata tohia Tohi Tapu ki ai. Laulahi he tau talahauaga ia ko e tau fakatai; ka e fai fakamauaga ne fakakite falu tagata ne tau mo e tau leona. Ma e fakatai, ko Samisoni, Tavita, mo Penaia, ne tamate e tau leona. (Tau Fakafili 14:5, 6; 1 Samuela 17:34, 35; 2 Samuela 23:20) Falu tagata ne tamate he tau leona.​—1 Tau Patuiki 13:24; 2 Tau Patuiki 17:25.

He tau vahā i tuai, ko e leona Asia (Panthera leo persica) ne nofo i Asia Tote mo Heleni ke hoko ki Palesitaina, Suria, Mesopotamia, mo e faahi toga ki lalo i Initia. Matakutaku mo e fakalilifu ki ai, kua kitia tumau e manu nei ke he tau fakatino he Near Eastern i tuai. Ko e kaupā ofoofogia he tau piliki kikila ne ta ai e tau fakatino he tau leona kua fakafulufuluola e Puhalatu Fakatātā ha Papelonia i tuai.

Ne talahau mai ko e tau kautau he magaaho ia ne tutuli ti keli e tau leona i Palesitaina he matahiku he senetenari 12 aki V.N. Liga galo oti e tau leona he matakavi ia he mole laia e tau 1300. Pete ia, kua kitia agaia e tau leona i Mesopotamia mo Suria ke hoko ke he senetenari 19 aki mo e i Iran mo Iraq he kamataaga he senetenari 20 aki.