„IK VOELDE me feitelijk verplicht mijn gevoelens in te houden”, legt Mike uit als hij zich de dood van zijn vader weer voor de geest roept. Voor Mike was het onderdrukken van zijn verdriet iets wat van een man verwacht werd. Toch besefte hij later dat hij het bij het verkeerde eind had. Toen dan ook Mike’s vriend zijn grootvader verloor, wist Mike wat hij moest doen. Hij zegt: „Een aantal jaren geleden zou ik hem met een schouderklopje hebben gezegd: ’Wees een man.’ Nu raakte ik zijn arm even aan en zei: ’Verzet je maar niet tegen je gevoelens. Het zal je helpen het te verwerken. Als je wilt dat ik ga, ga ik. Als je wilt dat ik blijf, blijf ik. Maar wees niet bang voor je gevoelens.’”

MaryAnne voelde zich ook verplicht haar gevoelens in te houden toen haar man stierf. „Ik maakte mij er zo druk om dat ik een goed voorbeeld voor anderen moest zijn,” herinnert zij zich, „dat ik mijzelf niet de normale gevoelens toestond. Maar uiteindelijk leerde ik dat ik wel kon proberen een steunpilaar voor anderen te zijn, maar dat ik daar zelf niet mee geholpen was. Ik begon mijn situatie te analyseren en me op het standpunt te stellen: ’Huil maar als je moet huilen. Probeer niet te sterk te zijn. Reken ermee af, raak het kwijt.’”

Zowel Mike als MaryAnne doen dus de aanbeveling: Sta uzelf toe te rouwen! En zij hebben gelijk. Waarom? Omdat het een noodzakelijke emotionele uitlaatklep is. Lucht geven aan uw gevoelens kan de druk verlichten waaronder u staat. De natuurlijke uiting van uw emoties biedt u, als ze samengaat met begrip en nauwkeurige informatie, de mogelijkheid uw gevoelens in het juiste perspectief te plaatsen.

Natuurlijk uit niet iedereen zijn verdriet op dezelfde manier. En of een beminde plotseling is gestorven dan wel na een lang ziekbed, is bijvoorbeeld ook een factor die van invloed kan zijn op de emotionele reactie van de nabestaanden. Maar één ding lijkt wel zeker te zijn: Uw gevoelens onderdrukken kan zowel fysiek als emotioneel schadelijk zijn. Het is veel gezonder uiting te geven aan uw verdriet. Hoe? De Schrift bevat wat praktische raad.

Praten kan een nuttige uitlaatklep zijn. Na de dood van al zijn tien kinderen, en nog enkele andere persoonlijke tragedies, zei de patriarch Job uit de oudheid: „Mijn ziel walgt stellig van mijn leven.  Ik wil de vrije loop laten aan mijn bezorgdheid over mijzelf. Ik wil spreken in de bitterheid van mijn ziel!” (Job 1:2, 18, 19; 10:1) Job kon dat wat hem bezighield niet langer inhouden. Hij moest er de vrije loop aan laten, hij moest „spreken”. In dezelfde trant schreef de Engelse toneeldichter Shakespeare in Macbeth: „Geef woorden aan uw leed; verzwegen smart breekt met zijn fluisteren ’t bezwaarde hart.”

Over uw gevoelens praten tegen „een ware metgezel” die geduldig en met medegevoel zal luisteren, kan dan ook een mate van verlichting schenken (Spreuken 17:17). Het onder woorden brengen van ervaringen en gevoelens maakt het vaak gemakkelijker ze te begrijpen en te verwerken. En als de luisteraar iemand is die zelf ook een beminde heeft verloren en zijn of haar verlies heeft weten te verwerken, kunt u wellicht enkele praktische suggesties opdoen. Toen haar kind stierf, was het, zoals de betrokken moeder uitlegt, een hulp te kunnen praten met een andere vrouw die net zo’n verlies had geleden: „Te weten dat iemand anders hetzelfde had doorgemaakt, daar weer heel uit te voorschijn was gekomen, en dat zij het nog steeds redde en weer een bepaalde orde in haar leven wist te vinden was voor mij erg versterkend.”

En als het u nu niet ligt om over uw gevoelens te praten? Na de dood van Saul en Jonathan componeerde David een zeer emotioneel klaaglied waarin hij zijn leed uitstortte. Dit treurdicht ging uiteindelijk deel uitmaken van het opgetekende verslag in het bijbelboek Twee Samuël (2 Samuël 1:17-27; 2 Kronieken 35:25). Insgelijks vinden sommigen het gemakkelijker zich in schrift te uiten. Een weduwe vertelde dat zij haar gevoelens neerschreef en dan een aantal dagen later nalas wat zij had geschreven. Zij vond dit een heilzame manier van afreageren.

Of het nu met praten of schrijven is, uw gevoelens kenbaar maken kan u helpen uw verdriet te verlichten. Het kan er ook toe bijdragen misverstanden uit de weg te ruimen. Een bedroefde moeder legt uit: „Mijn man en ik hoorden van andere paren die na het verlies van een kind scheidden, en wij wilden niet dat dat ons zou gebeuren. Telkens dus als wij kwaad waren en elkaar de schuld wilden geven, praatten wij het uit. Ik denk dat wij daardoor echt dichter naar elkaar toegroeiden.” Zo kunt u door uw gevoelens kenbaar te maken, geholpen worden te begrijpen dat u weliswaar hetzelfde verlies deelt maar dat anderen wellicht op een andere manier rouwen — in hun eigen tempo en op hun eigen manier.

Iets anders wat het verlichten van verdriet kan vergemakkelijken, is huilen. Er is „een tijd om te wenen”, zegt de bijbel (Prediker 3:1, 4). Stellig leidt de dood van iemand die ons dierbaar is, tot zo’n tijd. Tranen van verdriet vergieten blijkt een noodzakelijk onderdeel van het genezingsproces te zijn.

Een jonge vrouw legt uit hoe een goede vriendin  haar hielp toen haar moeder stierf. Zij vertelt erover: „Mijn vriendin was altijd beschikbaar. Zij huilde met me. Ze praatte met me. Ik kon gewoon heel open zijn met mijn gevoelens, en dat was belangrijk voor mij. Ik hoefde mij niet te schamen voor mijn tranen.” (Zie Romeinen 12:15.) En u hoeft u ook niet te schamen voor uw tranen. Zoals wij hebben gezien, staat de bijbel vol met voorbeelden van mannen en vrouwen des geloofs — met inbegrip van Jezus Christus — die openlijk tranen van verdriet vergoten zonder enige kennelijke beschaamdheid. — Genesis 50:3; 2 Samuël 1:11, 12; Johannes 11:33, 35.

U zult merken dat uw emoties een tijdlang wat onvoorspelbaar zullen zijn. Zonder veel waarschuwing vooraf kunnen er tranen vloeien. Een weduwe bemerkte dat winkelen in de supermarkt (iets wat zij vaak met haar man had gedaan) de tranen te voorschijn kon brengen, vooral wanneer zij uit gewoonte naar artikelen greep die haar man lekker had gevonden. Wees geduldig met uzelf. En heb niet het idee dat u uw tranen moet inhouden. Bedenk dat ze een natuurlijk en noodzakelijk deel van het rouwen vormen.

Zoals reeds opgemerkt koesteren sommigen schuldgevoelens na een beminde in de dood verloren te hebben. Dat is misschien mede een verklaring voor de scherpe smart van de getrouwe man Jakob toen hij ertoe was gebracht te geloven dat zijn zoon Jozef gedood was door „een kwaadaardig wild beest”. Jakob had zelf Jozef uitgezonden om na te gaan hoe zijn broers het maakten. Jakob werd dus waarschijnlijk geplaagd door schuldgevoelens, zoals ’Waarom heb ik Jozef alleen op weg gestuurd? Waarom heb ik hem naar een gebied gestuurd waar veel wilde dieren zijn?’ — Genesis 37:33-35.

Misschien bent u van mening dat een bepaald verzuim uwerzijds heeft bijgedragen tot de dood van uw beminde. Het besef dat schuldgevoelens — reëel of ingebeeld — een normale rouwreactie zijn, kan op zich nuttig zijn. Ook hier geldt dat u zulke gevoelens niet per se voor u hoeft te houden. Praten over hoe schuldig u zich voelt kan een opluchting geven die u hard nodig hebt.

Besef echter dat hoeveel wij ook van een ander  houden, wij zijn of haar leven niet kunnen besturen en ook niet kunnen verhinderen dat „tijd en onvoorziene gebeurtenissen” degenen treffen die ons dierbaar zijn (Prediker 9:11). Bovendien waren uw motieven ongetwijfeld niet slecht. Als u bijvoorbeeld niet eerder een afspraak met de dokter maakte, was dat dan met de bedoeling dat uw beminde ziek zou worden en zou sterven? Natuurlijk niet! Bent u dan echt schuldig aan zijn of haar dood? Nee.

Een moeder leerde wat zij moest doen aan haar schuldgevoelens nadat haar dochter bij een auto-ongeluk was omgekomen. Zij legt uit: „Ik voelde mij schuldig dat ik haar om een boodschap had gestuurd. Maar ik ging beseffen dat het belachelijk was er zo over te denken. Er was niets verkeerd aan om haar met haar vader een boodschap te laten doen. Het was gewoon een verschrikkelijk ongeluk.”

’Maar er zijn zoveel dingen die ik had willen zeggen of doen’, voert u misschien aan. Dat is waar, maar wie van ons mag zich erop beroemen dat wij als vader, moeder of kind volmaakt zijn geweest? De bijbel brengt ons onder de aandacht: „Wij allen struikelen vele malen. Indien iemand in woorden niet struikelt, die is een volmaakt man” (Jakobus 3:2; Romeinen 5:12). Accepteer dus het feit dat u niet volmaakt bent. Stil blijven staan bij allerlei overwegingen van ’had ik maar . . .’ verandert niets aan de zaak maar kan wel uw herstel vertragen.

Als u gegronde redenen hebt om aan te nemen dat uw schuld reëel is, niet ingebeeld, beschouw dan de allerbelangrijkste factor bij het lenigen van schuld — Gods vergeving. De bijbel verzekert ons: „Indien gij op dwalingen zoudt letten, o Jah, o Jehovah, wie zou stand kunnen houden? Want bij u is de ware vergiffenis” (Psalm 130:3, 4). U kunt niet teruggaan in het verleden om iets te veranderen. U kunt echter wel God om vergeving bidden voor in het verleden begane fouten. En dan? Wel, als God ’een schone lei’ belooft, moet u het uzelf dan ook niet vergeven? — Spreuken 28:13; 1 Johannes 1:9.

Bent u ook nogal boos, misschien op artsen, verpleegsters, vrienden, of zelfs op de overledene? Besef dat ook dit een algemene reactie is op een verlies. Misschien is uw boosheid een natuurlijk begeleidend verschijnsel bij de pijn die u voelt. Eén schrijver zei: „Alleen door u bewust te worden van de boosheid — niet ernaar te handelen maar te weten dat u dat gevoel hebt — kunt u vrij zijn van de verwoestende uitwerking ervan.”

Wat ook kan helpen, is uw boosheid onder woorden brengen of kenbaar maken. Hoe? Stellig niet in onbeheerste uitbarstingen. De bijbel waarschuwt dat langdurige boosheid gevaarlijk is (Spreuken 14:29, 30). Maar het zou u goed kunnen doen als u er met een begrijpende vriend of vriendin over zou praten. En sommigen bemerken dat een flinke dosis lichaamsbeweging een goede uitlaatklep vormt wanneer zij boos zijn. — Zie ook Efeziërs 4:25, 26.

Hoewel het belangrijk is open en eerlijk te zijn ten aanzien van uw gevoelens, is een waarschuwend woord op zijn plaats. Er is een groot verschil tussen uiting geven aan uw gevoelens en ze over anderen heen gieten. U hoeft niet anderen de schuld te geven van uw boosheid en frustratie. Wees er dus op bedacht uw gevoelens te luchten, maar doe het niet op een vijandige manier (Spreuken 18:21). Bovenal zullen wij echter geholpen worden bij het verwerken van droefheid door wat wij nu zullen bespreken.

De bijbel verzekert ons: „Jehovah is nabij de gebrokenen van hart; en de verbrijzelden van geest redt hij” (Psalm 34:18). Ja, meer dan wat ook kan een band met God u helpen de dood van iemand die u dierbaar was, te verwerken. Hoe? Alle praktische suggesties die tot dusver naar voren zijn gebracht, waren gebaseerd op of in harmonie met Gods Woord, de bijbel. Het toepassen ervan kan u helpen.

Onderschat bovendien niet de waarde van gebed. De bijbel dringt er bij ons op aan: „Werp uw last op Jehóvah, en hijzelf zal u schragen” (Psalm 55:22). Als het luchten van uw gevoelens bij een meevoelende vriend al helpt, hoeveel te meer zal dan het uitstorten van uw hart bij „de God van alle vertroosting” u helpen! — 2 Korinthiërs 1:3.

Het is niet alleen dat bidden eenvoudig bewerkstelligt dat wij ons beter voelen. De „Hoorder van het gebed” belooft heilige geest te geven aan zijn dienstknechten die daar oprecht om vragen (Psalm 65:2; Lukas 11:13). En Gods heilige geest, of actieve kracht, kan u toerusten met „kracht die datgene wat normaal is te boven gaat” om weer een dag door te komen (2 Korinthiërs 4:7). Bedenk: God kan zijn getrouwe dienstknechten helpen werkelijk ieder probleem waar zij mee te maken hebben, te verduren.

Een vrouw die een kind verloor, herinnert zich hoe de kracht van het gebed haar en haar man door hun verlies heen hielp. „Als wij ’s avonds thuis waren en het verdriet gewoon ondraaglijk werd, gingen wij samen hardop in gebed”, legt zij uit. „De eerste keer dat wij iets moesten doen zonder haar — de eerste gemeentevergadering waar wij naar toe gingen, het eerste congres dat wij bezochten — baden wij om kracht. Wanneer wij ’s morgens opstonden en de realiteit van alles ondraaglijk leek, baden wij tot Jehovah om ons te helpen. Om de een of andere reden was het echt traumatisch voor mij om alleen het huis binnen te gaan. En iedere keer dat ik alleen thuiskwam, bad ik Jehovah dus mij alsjeblieft te helpen een mate van kalmte te bewaren.” Die getrouwe vrouw gelooft stellig en terecht dat die gebeden verschil maakten. Ook u zult kunnen bemerken dat in antwoord op uw aanhoudende gebeden ’de vrede van God, die alle gedachte te boven gaat, uw hart en uw geestelijke vermogens zal behoeden’. — Filippenzen 4:6, 7; Romeinen 12:12.

De hulp die God verschaft, maakt inderdaad verschil. De christelijke apostel Paulus verklaarde dat God „ons vertroost in al onze verdrukking, opdat wij hen die in enigerlei verdrukking zijn, kunnen vertroosten”. Het is waar dat door goddelijke hulp de pijn niet wordt weggenomen, maar ze kan lichter te dragen worden. Dat betekent niet dat u niet langer zult huilen of uw beminde zult vergeten. Maar u kunt eroverheen komen. En terwijl dat gebeurt, zal wat u hebt doorgemaakt u kunnen toerusten om met meer begrip en medegevoel anderen te helpen een soortgelijk verlies te verwerken. — 2 Korinthiërs 1:4.