Guruka oze aha biriho

Yehova n’Oha?

Yehova n’Oha?

Eki Baibuli erikugarukamu

 Yehova ni Ruhanga orikugambwaho omu Baibuli, Omuhangi w’ebintu byona. (Okushuuruurwa 4:​11) Baanabi nk’Abrahamu na Musa bakaramya Yehova nk’oku Yesu yaakozire. (Okutandika 24:27; Okuruga 15:1, 2; Yohaana 20:17) Ti Ruhanga w’omuntu omwe, kureka ‘n’ow’ensi zoona.’​—Zaaburi 47:2.

 Yehova n’eiziina rya Ruhanga nk’oku kirikworekwa omu Baibuli. (Okuruga 3:​15; Zaaburi 83:18) Nirikomooka omu kigambo ky’Oruheburaayo ekirikumanyisa “naabaasa kuba,” kandi abacondooza abaingi nibagira ngu eiziina nirimanyisa ngu “Naareetera kuba.” Enshoboorora egi neehikaana gye n’omurimo gwa Yehova nk’Omuhangi kandi Orikuhikiiriza eki agyendereire. (Isaaya 55:10, 11) Kandi Baibuli neetuhwera kumanya emitwarize y’ori enyima y’eiziina Yehova, okukira munonga rukundo omutwarize gwe omukuru.—Okuruga 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yohaana 4:8.

 Eiziina Yehova omu Runyankore niriruga omu nyuguta ina ez’Oruheburaayo יהוה (YHWH), ezirikumanywa nka Tetragrammaton. Omuringo gwenyini oku ryabaire niryaturwa ira omu Ruheburaayo tikurikumanywa gye. Kwonka, eiziina “Yehova” ritwire nirikoresibwa omu Rungyereza, eryabandize kureebeka omu Baibuli eyaavunwirwe William Tyndale omu gwa 1530. a

Ahabw’enki oku eiziina rya Ruhanga ryabaire niryaturwa ira omu Ruheburaayo kutarikumanywa?

 Oruheburaayo orwa ira rukahandiikwa rutaine ngambisa kureka bakaba nibakoresa enteta zonka. Abarikugamba orurimi orwo kandi bakaruhandiika bakaba nibabaasa kweteeraho engambisa ehikire. Kwonka, Ebyahandiikirwe eby’Oruheburaayo (“Endagaano Enkuru”) ku byaherize kuhandiikwa, Abayudaaya abamwe bakaba baine emiteekateekyere y’ekikaafiire erikugira ngu kigwire kwatura eiziina rya Ruhanga. Ku baabaire bashoma Ekyahandiikirwe ekirimu eiziina rya Ruhanga, omu mwanya gwaryo bakaba batamu ebitiinisa “Mukama” nari “Ruhanga.” Ku haahingwireho ebyasha, emiteekateekyere egi ekajanjaara reero oku ryabaire niryaturwa kwayeba. b

 Abamwe nibateekateeka ngu eiziina rya Ruhanga rikaba niryaturwa nka “Yahweh,” kandi abandi nibagira ngu hariho emiringo endiijo oku rishemereire kwaturwa. Emizingo eya Dead Sea erimu ekicweka ky’ekitabo ky’Abaleevi omu Rugriika ekirikuvunuura eiziina rya Ruhanga nka Iao. Abahandiiki b’Orugriika aba ira nabo nibagira ngu rikaba niryatura nka Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·eʹ, kwonka ebi byona tibirikuhamya yaaba nikwo ryabaire niryaturwa omu Ruheburaayo. c

Okuhabisibwa aha kikwatiraine n’eiziina rya Ruhanga omu Baibuli

 Okuhabisibwa: Envunuura ezirikukoresa “Yehova” zikongyeramu eiziina eryo.

 Ekihikire: Eiziina rya Ruhanga omu Ruheburaayo omu nyuguta za Tetragrammaton nirishangwa omu Baibuli emirundi nka 7,000. d Envunuura nyingi za Baibuli zikaihamu eiziina rya Ruhanga zaatamu ekitiinisa nka “Mukama.”

 Okuhabisibwa: Ruhanga ow’Obushoboorozi Bwona tikirikumwetengyesa kugira eiziina ry’omutaano.

 Ekihikire: Ruhanga akahwera abaahandiikire Baibuli kukoresa eiziina rye emirundi enkumi n’enkumi, kandi naahiga abarikumuramya kurikoresa. (Zaaburi 83:18; Ebyakozirwe 2:21; Malaki 3:​16; Abarooma 10:13) Nangwa, akahana baanabi abaabaire nibateeraho kureetera abantu be kwebwa eiziina rye.​—Yeremia 23:27.

 Okuhabisibwa: Kurugiirira aha mugyenzo gw’Abayudaaya, eiziina rya Ruhanga rishemereire kwihwa omu Baibuli.

 Ekihikire: N’amazima Abayudaaya abahandiiki bakanga kwatura eiziina rya Ruhanga. Kwonka, bakarireka omu bi baakopooroire. Omu muringo gwona, Ruhanga tarikwenda ngu tukuratire emigyenzo y’abantu erikubareetera kuruga aha biragiro bya Ruhanga.​—Matayo 15:1-3.

 Okuhabisibwa: Eiziina rya Ruhanga tirishemereire kukoresibwa omu Baibuli ahakuba oku ryabaire niryaturwa omu Ruheburaayo tikurikumanywa.

 Ekihikire: Emiteekateekyere egi neereetera abantu kuteekateeka ngu eiziina rya Ruhanga omu ndimi zoona riine kwaturwa omu muringo gurikushushana. Kwonka, Baibuli neeyoreka ngu abaheereza ba Ruhanga aba ira abaabaire nibagamba endimi zitarikushushana bakaba nibaatura gye amazima omu muringo gutarikushushana.

 Nk’eky’okureeberaho, Yoshua omuramuzi w’Abaisraeli. Abakristaayo abaabaire nibagamba Oruheburaayo omu kyasha ky’okubanza nibabaasa kuba baabaire nibaatura eiziina eryo nka Yehoh·shuʹa, kandi abarikugamba Orugriika nibabaasa kuba baabaire nibamweta I·e·sousʹ. Ebihandiiko bya Baibuli eby’envunuura y’Orugriika nibyoreka eiziina Yoshua omu Ruheburaayo, kworeka ngu Abakristaayo bakaba nibatuura amaziina omu muringo ogurikumanywa gye omu rurimi rwabo.—Ebyakozirwe 7:​45; Abaheburaayo 4:8.

 Omuringo ogwo nigubaasa kukoresibwa omu kuvunuura eiziina rya Ruhanga. Ekikuru ti muringo ogu abantu barikwaturamu eiziina rya Ruhanga, kureka oku barikutwara omwanya gwaryo mukuru omu Baibuli.

a Tyndale akakoresa “Iehouah” omu nvunuura ye omu bitabo bitaano eby’okubanza ebya Baibuli. Ku haahingwireho obwire, Orungyereza rukahinduka, reero empandiika yaaryo ekahindurwamu kuhikaana n’ey’ebiro ebi. Nk’eky’okureeberaho, omu 1612, Henry Ainsworth akakoresa “Iehovah” obu yaavunuura ekitabo kya Zaaburi. Ku yaagarukire kuvunuura Baibuli ye omu gwa 1639, akakoresa “Jehovah” omu Rungyereza. Nikyo kimwe, abaavunwire Baibuli eya American Standard Version eyaashohoziibwe 1901, bakakoresa “Jehovah” ahu eiziina rya Ruhanga ryabaire riri omu Byahandiikirwe eby’Oruheburaayo.

b Ekitabo New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Ekya 14, aha rupapura 883-884, nihagira hati: “Ku haahingwireho obwire Abaisraeli barugire omu buzaahe eiziina Yahweh rikatandika kukoresibwa omu muringo gw’ekitiinisa, kandi hakaimukaho omucwe gw’okurihaanisa n’ekigambo ADONAI nari ELOHIM.”

c Kumanya ebirikukiraho, reeba ebyongyeirweho A4, The Divine Name in the Hebrew Scriptures,” omu New World Translation of the Holy Scriptures.

d Reeba Theological Lexicon of the Old Testament, Ekya 2, orupapura 523-524.