Tobʼanik che kyaʼ chke ri ixoqibʼ che kbʼan kʼax chke kumal ri kachajil
Ri Organización Mundial de la Salud (OMS) kubʼij che ri kʼax che kbʼan chke ri ixoqibʼ pa ronojel ri uwach Ulew kjunamataj rukʼ jun nimalaj yabʼil, rumal laʼ rajawaxik tobʼanik chke ri kkiriq kʼax. Ri OMS, kubʼij che «weneʼ 30% chke ri ixoqibʼ bʼanom kʼax chke o kebʼan abusar sexualmente kumal ri kachajil». Kʼateʼ majaʼ naj, ri ONU xubʼij che weneʼ 137 ixoqibʼ kekamisax kumal ri kachajil o rumal jun kifamilia. a
Ri números che xkibʼij ri OMS y ri ONU kukʼutu che e kʼi ri ixoqibʼ ri kbʼan kʼax chke, are kʼu kekun ta che ubʼixik ri kʼax che kkinaʼ pa kanimaʼ y ri bʼis che kuya chke.
¿La tajin kakʼulmaj at wariʼ? ¿La awetaʼm uwach jun ixoq che tajin kbʼan kʼax che? We jeʼ, katutoʼ waʼ wajun kʼutunem riʼ che esam pa ri Biblia.
Amak ta at ri tajin kakʼulmaj
Ri kubʼij ri Biblia: «Chqajujunal kʼut keqaya na ubʼixik chuwach ri Dios jas ri xqabʼano» (Romanos 14:12).
Chnaʼtaj wariʼ chawe: Ri winaq che tajin kubʼan kʼax chawe kkʼajisax na uwach.
We ri awachajil sibʼalaj kubʼan kʼax chawe tekʼuriʼ kubʼij che amak at ri kubʼan areʼ, makoj ri kubʼij. Konojel ri ixoqibʼ rajawaxik keloqʼoqʼexik, xa ta kbʼan kʼax chke (Colosenses 3:19).
Jujun taq mul ri kbʼanow ri kʼax weneʼ xa kʼo jun yabʼil che, weneʼ xa je ukʼiysaxik xbʼanik o xa rumal che kqʼabʼarik. Paneʼ je ukʼulmam are kʼu are ajmak chuwach ri Dios. Are ri areʼ rajawaxik kukʼex ri ubʼantajik.
Chatzukuj tobʼanik
Ri kubʼij ri Biblia: «Ri utz kelik e areʼ kebʼanow ri kʼi yaʼl taq noʼj» (Proverbios 15:22).
Chnaʼtaj wariʼ chawe: We katkun ta rukʼ ri tajin kakʼulmaj y awetaʼm taj jas kabʼano, chatzukuj tobʼanik.
¿Jasche kajwataj ri kitobʼanik ri nikʼaj chawe? Rumal che we tajin kbʼan kʼax chawe, weneʼ sibʼalaj katbʼisonik y awetaʼm taj jas kabʼano. Weneʼ kachomaj ta chik jachike ri más nim ubʼanik:
Uchajixik ri akʼaslemal
Uchajixik ri kikʼaslemal ri e awal
Uchajixik ri jastaq awech
Ri loqʼoqʼebʼal che kanaʼ che ri awachajil
Kawaj kixutzir rukʼ ri awachajil y che kukʼex ri ubʼantajik
Weneʼ kaxibʼij awibʼ y kariq taj jas kabʼano. ¿Are kʼu jachin che kataʼ wi tobʼanik?
Jun afamilia o jun utz awachiʼl. Ri winaq riʼ weneʼ kuya ri tobʼanik che kajwataj chawe. Chatchʼaw rukʼ jun winaq che qas kel ukʼuʼx chawe rech kukubʼsaj akʼuʼx.
Números re teléfonos rech ketoʼ ri winaq che kbʼan kʼax chke. Pa ri números riʼ katkunik kariq tobʼanik. Ri e winaq che kechʼaw awukʼ kekunik kkiya tobʼanik chawe y kkibʼij chawe ri kabʼano rech kachajij ri akʼaslemal. We ri awachajil kraj kukʼex ri ubʼantajik pa ri números rech emergencia kkunik kuriq tobʼanik.
Nikʼaj chi winaq che kekunik kkiya tobʼanik. Ri winaq riʼ katkitoʼo rech kattzijon kukʼ kunanelabʼ, enfermeras y nikʼaj chi winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal rech aninaq kkiya ri tobʼanik are chiʼ at kʼo pa jun kʼax.
Atukel taj at kʼolik
Ri kubʼij ri Biblia: «Ri Ajawaxel [Jehová] b naqaj kʼo wi che kitoʼtajisaxik ri ubʼanom chʼaqataq ri kanimaʼ, kitzaqom kʼut ri eyebʼal kʼuʼxaj» (Salmo 34:18).
Chnaʼtaj wariʼ chawe: Ri Dios kraj katutoʼo.
Ri Jehová sibʼalaj kutoqʼobʼisaj awach (1 Pedro 5:7). Ri areʼ retaʼm ri tajin kakʼulmaj; kuchʼobʼ ri kanaʼo y ri kachomaj. Kkunik kuya kubʼsal kʼuʼx chawe rukʼ ri Biblia. Y kraj che kabʼan achʼawem che, kataʼ anoʼj y achuqʼabʼ rech kachʼij ri kʼax che kbʼan chawe (Isaías 41:10).
Ri kʼax che tajin kakʼulmaj ksach na uwach
Ri kubʼij ri Biblia: «Konojel kʼut kejeqiʼ na man kʼo ta chi jachin kexibʼinik, chkijujunal kekun na keʼuxlan chuxeʼ ri umuʼjal ri u uva xuqujeʼ chuxeʼ ri ucheʼal ri uhigo» (Miqueas 4:4).
Chnaʼtaj wariʼ chawe: Ri Biblia kubʼij che kkʼojiʼ na jamaril chkixoʼl konojel ri familia.
Xaq xiw ri Jehová kkunik kresaj ronojel ri kʼax. Ri Biblia kutzujuj: «Kusuʼ na ronojel ri uwaʼl kiwach ri e oqʼinaq. Man kʼo ta chi kamikal. Man kʼo ta chi bʼis, man kʼo ta chi kuraq uchiʼ rumal kʼax, mawi kʼo chi qʼoxowem» (Apocalipsis 21:4). Pa ri tiempo riʼ, knaʼtaj ta chi ri kʼax che bʼanom chqe y kqanaʼ na kikotemal (Isaías 65:17). Are waʼ ri kutzujuj ri Biblia che kqariq na.