1, 2. a) ¿Iman pasarqan Jonaspa huchanrayku? b) ¿Imatan reparachiwasun Jonasmanta yachasqanchis?

SINCHI llakikuymantan Jonasqa mana imanakuytapas atinchu. Risqan barcotan sinchi wayra aytiykachayshan lamar-qochapas sinchitan phoqchiqeyshan, chaymi barcoqa yaqaraq p’akikushan. Ichaqa manan chaykunallachu paytaqa llakichin astawanqa llakikun barcota purichiqkunaq kawsayninmi, ¡paypa huchanraykun llapanku wañunqaku!

² Chay profetaqa Dios contra huchallikusqanraykun chhaynapi tarikushan. ¿Iman huchan? ¿Atinmanraqchu allichayta? Jonasmanta yachasqanchispin chay tapuykunata kutichisun, rikusuntaqmi chaykunaqa allinninchispaq kasqantapas. Chaykunan reparachiwasun Diosta serviqkunaqa pantaq kasqanchista ichaqa atisunmanmi pantasqanchista allichayta.

3-5. a) ¿Imatan runakuna yuyarinku Jonasmanta? b) ¿Imakunatan Biblia willan Jonasmanta? (Qhawallaytaq willakuyta.) c) ¿Imaraykun chay tiempokunapi sasa karqan profeta kay?

³ Runakunaqa astawanqa Jonasmantaqa yuyarinku askha kutipi Diosta mana kasuq kasqanta k’ullu kasqantan. Ichaqa allin ruwasqankunapas karqanmi. Jehová Diosmi akllarqan profeta kananpaqqa, sichus mana chanin ruwaq mana hunt’aq sonqochu kanman karqan chayqa manan akllanmanchu karqan.

 ⁴ Bibliaqa willawanchismi Jonás pi kasqanmanta (leey 2 Reyes 14:25). Willawanchismi Gat-hefer llaqtayoq kasqanta, chayqa Nazaret llaqtamantan tawa kilómetro karupi karqan, pusaq pachak watakuna hina qhepamanmi Jesuspas chay Nazaret llaqtapi wiñarqan. * Israel llaqtapi chunkantin aylluta iskay kaq Jeroboam kamachikushaqtinmi Jonasqa chaypi profeta karqan. Eliasqa askha watakunañan wañupurqan, qhepanta kaq profeta Eliseopas iskay kaq Jeroboampa taytan kamachishaqtinmi wañupurqan. Jehová Diosqa chay profetakunawanmi Baal dios yupaychayta chinkachirqan, Israel runakunan ichaqa wakmanta huchapi purisharqanku. Israel llaqtaqa Diosta mana kasukuq reypa kamachisqanmi kasharqan (2 Rey. 14:24). Chay tiempopi profeta kayqa sasachá karqan. Chaywanpas Jonasqa hunt’arqanmi Diospa kamachisqanta.

⁵ Ichaqa huk p’unchaymi Jehová Diosqa huk ruwayta kamachirqan, chaytan payqa sinchi sasapaq qhawarirqan. ¿Imatan kamachirqan?

6. ¿Imatan Jehová Dios Jonasta kamachirqan? ¿Imaraykun paypaq sinchi sasa karqan?

⁶ Jehová Diosmi kayta kamachirqan: “Phaway riy hatun Nínive llaqtata, hinaspa chay llaqta contra kunkayoqta willamuy, sinchi mana chanin ruwasqankunan ñoqaman chayamun”, nispa (Jon. 1:2). ¿Imaraykun sasa karqan paypaq chayta kasukuy? Nínive llaqtaqa Asiria nacionpa hatun llaqtanmi karqan, chayqa inti lloqsimuy ladoman 800 kilómetro hina karupin kasharqan, huk killa puriy hinan karqan. Ichaqa manan chaychu sasa ruwayqa karqan. Chay llaqtaman chayaspaqa Asiria runakuna contran Diospa huchachasqanta willanan karqan, chaypi tiyaq runakunaqa sinchi millaymantan reqsisqa karqanku. Kikin Diospa llaqtanpipunin wakin runakunalla Jonaspa willasqanta kasukurqanku, ¿chaychu ídolo  yupaychaq runakuna Jonaspa willasqanta kasukunkuman? Hinaspapas Nínive llaqtatan qhepaman reqsikurqan “runa wañuchiq llaqta” nispa, ¿imapin rikukunman chay sapan runa chhayna manchakunapaq llaqtapi? (Nah. 3:1, 7.)

7, 8. a) ¿Imataraqmi Jonás ruwarqan Diospa kamachisqanta mana ruwananrayku? b) ¿Imaraykun Jonasta mana ninanchischu “manchali” nispa?

⁷ Manan sut’itaqa yachasunmachu Jonaspa manchakusqanqa chaykunachus karqan chaytaqa. Ichaqa sut’in kashan imachus ruwasqanqa. Jehová Diosqa nirqanmi inti lloqsimuy ladoman rinanpaq, Jonasmi ichaqa huk ladoman karuta ripurqan. Payqa lamar-qochaman uraykuspan Jope llaqtamanta Tarsis llaqtaman barcopi ripurqan. Bibliamanta yachaqkunaq nisqanman hinaqa chay llaqtaqa España ladopin kasharqan, Nínive llaqtamanta 3.500 kilómetro karupiraq. Chhayna kaqtinqa huk watapi hinaraqmi chaymanqa chayanman karqan. Jonaspa chay ruwasqanqa sut’itan rikuchin Diospa kamachisqanta manapuni ruway munasqanta (leey Jonás 1:3).

⁸ ¿Manchali kaspachu chayta ruwarqan? Manan chaytaqa ninanchischu, qhepamanmi yachasun mana manchakuq kasqanmanta. Paypas ñoqanchis hina huchayoqmi karqan, atipananmi karqan imakunapi pisikallpayasqanta (Sal. 51:5). Hinaspapas, ¿kanmanchu mana imatapas manchakuq runa?

9. ¿Imaynan mayninpi tarikusunman, imatan mana qonqananchischu chhaynapi tarikuspa?

⁹ Mayninpiqa yaqapaschá yuyaykusunman “Diosqa sasa ruwaykunata, mana ruway atinaykunatan kamachiwan” nispa. Diosmi kamachiwanchis Gobiernonmanta llapa runaman willanapaq, yaqapaschá chay ruwaytapas manchakusunman (Mat. 24:14). Chhaynapi tarikuspaqa qonqashanchismi Jesuspa kay nisqanta: “Diosqa tukuy imatapas atinmi”, nispa. Diospa yanapayninwanqa ima ruwaytapas atisunmi (Mar. 10:27). Sichus hayk’aqllapas Jesuspa chay nisqanta sonqonchispi mana hap’ikurqanchischu chayqa, aswan allintapaschá entiendesun Jonaspa imayna sientekusqanta. Ichaqa, ¿iman karqan mana kasukusqanmanta?

10, 11. a) ¿Imatan Jonás yuyaykunman karqan barcoq purimusqanman hina? b) ¿Ima sasachakuypin chay barco tarikurqan?

¹⁰ Jonasqa Fenicia nacionmanta barcopin kashan. Rikushanmi  capitanpas yanapaqninkunapas barcota purichinankupaq kallpachakusqankuta. Llaqtapas pisi-pisimanta manaña rikukapusqanta qhawarispan Jonasqa thak sientekun ruwananta manaña hunt’ananpi yuyaykuspa. Ichaqa thak tarikusqanqa manan unaypaqchu.

¹¹ Qonqayllan nishuta wayrayta qallarimun, chhaynapin lamar-qochapas sinchita aytikuspa barcotaqa q’opata hinaraq apaykachan, kay tiempopi barcokunapas chhaynapin tarikunkuman karqan. Barcoqa lamar-qochaq chhayna kasqanwanmi may chinkasqa rikukun. ¿Yacharqanchu Jonás ‘Señor Diospuni’ ‘lamar-qochapi sinchita wayrachimusqanta’? Imaynaña kaqtinpas payqa yacharqanmi barcopi kaqkunaq diosninkuman waqyakusqankuqa yanqa kasqanta (Lev. 19:4). Jonaspa nisqan hina ‘barcoqa yaqañan p’akikapusharqan’ (Jon. 1:4). Jehová Diosllan paykunataqa salvayta atinman. Ichaqa, ¿imaynapitaq Jehová Diosmanta ayqekushaspa paypa yanapayninta mañakunman?

12. a) ¿Imaraykun Jonasta mana huchachananchischu sasachakuy kashaqtinpas misk’ita puñukusqanmanta? (Qhawallaytaq willakuyta.) b) ¿Imaynatan Jehová Dios sut’incharqan piqpa huchanraykuchus sinchita wayramusqanta?

¹² Mana yanapakuy atisqanta qhawarispan Jonasqa barco ukhuman haykuspa chay k’uchupi misk’ita puñupun. * Chhaynata tarispan capitanqa rikch’achin, nintaqmi hukkuna hina paypas diosninmanta waqyakunanpaq. Barcopi kaqkunaqa manan iskayankuchu lamar-qochaq chhayna kasqanqa dioskunamanta hamusqanta, hinan sorteanku pichus dioskunata phiñachisqanta yachanankupaq. Mana pimanpas tupasqanta rikuspan Jonasqa astawan manchakuymanta khatatatan. Jehová Diospunin sinchita wayrachimusharqan, sut’imantaqmi horqosharqan Jonaspa mana kasukusqanrayku chhayna sasachakuypi tarikusqankuta, chayta reparaspan Jonasqa manaña upallalla kayta atinchu (leey Jonás 1:5-7).

13. a) ¿Imatan Jonás willakurqan? b) ¿Imata ruwanankupaqmi Jonás nirqan, imarayku?

¹³ Jonasqa willakunmi paypa huchanmanta chhaynapi  tarikusqankuta. Willanmi tukuy atiyniyoq Diosta serviq kasqanta, kamachisqanta mana ruwayta munaspa barconkuman seqamusqantapas. Ichaqa mana kasukusqanraykun llapanku wañuy patapi rikukusharqanku. Chayta uyarispan runakunaqa mancharikurqanku, tapurqankutaqmi salvakunankupaq ima ruwanankuta. ¿Imatan Jonás nirqan? Payqa yachanmi imaynapi paykuna salvakunankuta. Lamar-qochapi wañuyqa manchakunapaqmi unupas chirillañan, chaywanpas paykunatan nin: “Hap’ispa lamar-qochaman wikch’uykuwaychis, chaymi lamar-qochaqa thanipusunkichis. Ñoqaqa yachanin huchay hawa kay sinchi wayra wayramusqanta”, nispa (Jon. 1:12).

14, 15. a) ¿Imaynapin Jonás hina kasunman? b)¿Imatan barcopi kaqkuna ruwarqanku Jonaspa nisqanta uyarispa?

¹⁴ Manchali kaspaqa manan chayta ninmanchu karqan. Jehová Diosqa allinpaqchá qhawarirqan Jonaspa mana manchakuq kasqanta, barcopi kaqkunata salvananpaq kawsaynintapas qoy munasqanta. Chay ruwasqanmi rikuchirqan Diospi iñisqanta. Ñoqanchispas Jonás hinan kasunman hukkunaq allinnintaraq maskhaspa (Juan 13:34, 35). Pitapas khuyapayanata rikuspa iñiyninpipas yanapanata rikuspa, ¿kallpachakunchischu yanapanapaq? Chayta ruwaspaqa Diospa sonqontan kusichisunchis.

¹⁵ Jonaspa chhayna khuyapayakuq kasqanqa barcopi kaqkunaq sonqonmanchá chayarqan, chaytan reparanchis qallariypi lamar-qochaman Jonasta mana wikch’uykuy munasqankupi. Tukuy atisqankutan ruwarqanku barcoq mana chinkaykunanpaq, wayraqa astawanmi yapakamurqan chaymi manaña imatapas ruwayta atispanku Jehová Diosta mañakurqanku paykunata khuyapayananpaq, chay qhepamantaq lamar-qochaman Jonasta wikch’uykurqanku (Jon. 1:13-15).

16, 17. Willay lamar-qocha ukhupi Jonás tarikusqanmanta (qhawallaytaq dibujokunata).

¹⁶ Jonasqa lamar-qocha unupiñan kashan. Yaqapaschá rikun barcopas yanqallaña paymanta karunchakapusqanta. Ichaqa chayllamanmi unuq sinchita aytikusqanwan millp’uykusqa kapun. “Kunanqa wañusaqmi” ninchá.

 ¹⁷ Lamar-qocha ukhupi kasqanmantaqa qhepakunamanmi qelqarqan, chhaynapin yachanchis chay ratopi imayna sientekusqanta. Willawanchismi chay ratopi imakuna umanman hamusqanta. Hinaspapas reparanmi may ukhumanraq chinkaykushasqanta orqokunaq pampankamaraq, chaypi qorakunapas umanmanmi mayt’ukun. Payqa yuyaykunmi chaypipuni wañunanpaq (leey Jonás 2:2-6).

18, 19. ¿Iman Jonasta pasarqan lamar-qocha ukhupi? ¿Ima animalmi Jonasta millp’urqan, pin chay animalta kacharqan? (Qhawallaytaq willakuyta.)

¹⁸ Chayllamanmi Jonasqa hatunkaray llanthuta rikun. ¿Iman kanman? Pisi-pisimantan astawan asuykamun, hinan qonqaylla siminta kicharispa payman phawaykamun hinaspataq huk millp’uyllapi oqorqapun.

¹⁹ Jonasqa ninchá “kunanqa wañusaqpunin” nispa. Ichaqa challwaq wiksanpiña kashan chaypas kawsashallanmi, manan ima k’irillanpas kanchu. Askha horakunañan chaypi kashan chaymi astawanraq admirakun. ¿Imaraykun kawsashallan? Jehová Diosmi chay ‘hatunkaray challwataqa’ kamachirqan Jonasta oqoykunanpaq (Jon. 1:17). *

20. ¿Imatan Jonasmanta yachanchis challwa ukhupi kashaspa mañakusqanmanta?

²⁰ Jonasqa unayñan challwaq wiksanpi laqhayaq tutapi kashan, chaypiqa kanmi tiempon allinta imatapas yuyaykuspa Diosmanta mañakunanpaq. Imatachus mañakusqanmi rikuchin imayna runa kasqanta, chaymi tarikun iskay capítulo libro qelqasqanpi. Chaypin Salmo qelqakunamanta riman, chaymi rikuchin Diospa Qelqanmanta allinta yachasqanta. Imaynata qelqayta tukusqanpipas rikuchinmi agradecekuq kasqanta. Chaypin Jehová Diosta nin: “Ñoqan ichaqa yupaychasqayki, sacrificiota haywasqayki, prometekusqayta qopusqayki. ¡Qan Señor Diosllan qespichiytaqa atinki!”, nispa (Jon. 2:9).

21. ¿Imatan Jonás yacharqan, imatan mana qonqananchischu?

²¹ Imaynapiña tarikunkuman chaypas Jehová Diosqa  salvanmi serviqninkunataqa, chaytan Jonás yacharqan “challwaq wiksanpi” kashaspa. Manan imapas Jehová Diostaqa hark’arqanchu Jonasta salvananpaqqa (Jon. 1:17). Chhaynapiña tarikuqtinpas Jehová Diosllan kinsa p’unchayta kinsa tutatawanqa kawsachirqan. Chayrayku ama qonqasunchu: Jehová Diosmi ‘kawsachiqninchis Diosqa’ (Dan. 5:23). Paypa munayninpin kawsayniyoq kanchis. Chaykunaraykun agradecekuq kananchis, chaytataqmi rikuchisunman kasukuq kasqanchiswan.

22, 23. a) ¿Imaynatan Jonás rikuchirqan agradecekuq kasqanta? b) ¿Imaynapin ñoqanchispas Jonás hina kasunman imapipas pantaspa?

²² ¿Imatan Jonás ruwarqan? ¿Agradecekurqanchu chaykunamanta, kasukurqanchu Jehová Diostapas? Arí, chaytan ruwarqan. Biblian willan kinsa p’unchay kinsa tuta qhepaman chay hatun challwaqa “Jonasta ch’aki pataman” aqturparisqanta (Jon. 2:10). Chayqa admirakunapaqmi, manan nadananraqchu  karqan lloqsimunanpaqqa. Ichaqa chay qhepamanqa purinanmi karqan. Chay qhepallamanmi Jehová Dios kamachirqan, chaypin rikuchiyta atirqan agradecekuq kasqanta. Jonás 3:1, 2 texton nin: “Señor Diosmi Jonasman huktawan rimaykurqan: Phaway, hatun Nínive llaqtata riy, chaypitaq ñoqaq nisqayta willamuy”, nispa. ¿Imatan ruwarqan Jonás?

²³ Jonasqa usqhayllan “Diosta kasukuspa puririrqan, hinaspan Niniveta rirqan” (Jon. 3:3). Payqa pantasqankunamantan yacharqan, chaymi usqhaylla kasukurqan. Ichaqa Jonasmantaqa manan chayllatachu yachanchis. Llapa runapas huchayoqmi kanchis imapipas pantashallanchismi (Rom. 3:23). Chayraykun tapukunanchis: “¿Imapipas pantasqay qhepaman imatan ruwani? ¿Pisipapunichu? Icha, ¿pantasqaykunamanta yachaspaychu allin ñanman kutirikuni?”, nispa.

24, 25. a) ¿Iman karqan Jonaspa kasukusqanmanta? b) ¿Ima bendiciontan Jonás chaskinqa?

²⁴ ¿Iman karqan Jonaspa kasukusqanmanta? Yaqachus hina qhepaman payqa yacharqan barcopi kaq runakuna salvakusqankuta, chaywanqa kusikurqanchá. Jonasta lamar-qochaman wikch’uykusqanku qhepallamanmi sinchi wayraqa manaña kapusqachu, ‘hinan chay runakunaqa Señor Diosta anchatapuni manchakapusqaku’, chaymi agradecekuq kasqankuta rikuchinankupaq Jehová Diosman sacrificiota haywasqaku manataq diosninkumanchu (Jon. 1:15, 16).

²⁵ Ichaqa manan chayllachu karqan, pachak watakuna qhepamanmi Jesusqa rimarqan kinsa p’unchayta kinsa tutatawan challwaq wiksanpi Jonás kasqanmanta, chaywanmi yachachirqan paypas kinsa p’unchayllataq wañuy pachapi kananta (leey Mateo 12:38-40). Maytachá Jonasqa kusikunqa mosoq pachapi kawsarimpuspa paymanta Jesús rimasqanta  yachaspaqa (Juan 5:28, 29). Ñoqanchistapas Jehová Diosqa bendeciwasunmi. Chaykunata chaskiyta munaspaqa Jonás hinan ruwananchis: imapipas pantaspaqa chaykunamantan yachananchis, kasukuqmi kananchis, hukkunaq allinnintataq ñawpaqta maskhananchis.