Yaqapaschá caballopi phawasqankuqa mana entiendenapaq mancharikunapaq jinaraq kanman, ichaqa manan chhaynachu kanan. Bibliata estudiaspa, kay tiempokunapi sucedesqanta ima qhawarispan entiendesunman imatachus sapanka caballopi phawaq representasqanta. Phawasqankuqa kay pachapi imaymana problemakunataña apamuran chaypas, allin noticiakunatan qanpaq familiaykipaqpas apamullantaq. ¿Imaynapi? Chaypaq sapanka phawaqmanta yachasun.

Rijuriypi willakuymi qallarin: “Chayllamanmi juj yuraq caballo rijuriramun, chay caballopi sillakuqqa juj arcotan jap’isqa; paymanmi juj coronata qoranku, jinan payqa atipaspa, astawanraq atipananpaq lloqsiran”, nispa (Apocalipsis 6:2).

¿Pitaq caballo sillapi phawaqri? Apocalipsis libron willashan, jamuq capitulokunapin payta sutichakun “Diospa simin” nispa (Apocalipsis 19:11-13). Chay tituloqa Jesucristowanmi tupan, pay Diosmanta rimasqanrayku (Juan 1:1, 14). Reqsikullantaqmi “reykunaq reynin, señorkunaq Señornin” nispa. Paymi “junt’aq kaq, cheqaq kaq” (Apocalipsis 19:11, 16). Arí, payqa autoridadniyoqmi rey kaspa guerrapi maqanakunanpaq. Chaymantapas payqa manan lluk’iykusqata chaskikunchu, nitaq atiyniyoq kasqanmantachu aprovechakun. Ichaqa kashanraqmi juj tapuykuna.

¿Pin Jesusman autoridadta qon guerrapi atipananpaq? (Apocalipsis 6:2.) Profeta Danielmi juj rijuriypi rikuran Mesías ‘kamachikuy atiy chaskisqanta, qhapaqchasqan karan, rey kananpaq churasqa’. Payqa ‘Yuyaq Runamanta’ otaq Jehová Diosmantan * chay autoridadta chaskiran (Daniel 7:13, 14). Chay jinapin tukuy atiyniyoq Diosqa Jesusman qoran atiyta, kamachinanpaq derechota, juchachananpaqpas. Yuraq caballoqa Diospa churin chaninpaq otaq allinpaq guerra aparisqantan representan, Bibliapiqa yuraq colortan chanin kaywan tupachikun (Apocalipsis 3:4; 7:9, 13, 14).

¿Jayk’aqmi tawantin caballokunapi phawayta qallariranku? Jesusmi ñaupaqtaqa juj coronata chaskiran (Apocalipsis 6:2). ¿Jayk’aqmi janaq pachapi rey kananpaq coronata chaskiran? Manan wañupuspa cieloman ripuspapachachu (Hebreos 10:12, 13). Jesusmi qatikuqninkunaman explicaran suyanan tiempo jayk’aq tukupunanta, jinallataq janaq pachapi kamachiy qallarinantapas. Niranmi kamachiyta qallariqtin astawanraq pachantinpi guerrakuna, yarqaykuna, onqoykuna ima kananta (Mateo 24:3, 7; Lucas 21:10, 11). 1914 watapi primera guerra mundial qallarisqan qhepallatan sut’ita reparakuran chay tiempo chayamusqanta. Lliu runapas ‘tukukuy p’unchaykuna’ tiempopi tarikusqankuta (2 Timoteo 3:1-5).

1914 watapitaq Jesusqa rey churasqa karan chayqa, ¿imaraykutaq kay pachapi mana allinkuna astawan yapakuran? Chay fechapin Jesús janaq pachapi kamachiyta qallariran, manan kay pachapichu. Chaypin juj guerra qallariran, chayllaraq nombrasqa rey Jesucristotan sutichakullantaq Miguel nispa, paymi Satanasta supayninkunatawan janaq pachamanta qarqomuran (Apocalipsis 12:7-9, 12). Kay pachaman wijch’uykamusqa kasqanmantapachan Saqraqa sinchi phiñasqa kashan tiempon pisillaña kasqanrayku. Arí, pisillañan faltashan Dios kay pachapi Satanaspa contranpi munayninta ruwananpaq (Mateo 6:10). Kunanqa yachasun kinsantin caballokunapi phawaqkuna  imaynata ‘tukukuy p’unchaykunapiña’ tiyasqanchista reparachiwasqanchista. Primerota phawamuqqa juj runan, qhepanta phawaqkunataq kay pachantinpi imakunachus sucedesqanta representan.

“Jinan lloqsimullantaq sansa color jina puka caballo, chay caballopi sillakuqmi kamachisqa karan kay pachamanta thaj kayta qechunanpaq, chhaynapi runakuna paykunapura mana khuyapayanakuspa wañuchinakunankupaq; juj jatun espadatan paymanqa qollarankutaq” (Apocalipsis 6:4).

Kay caballopi phawaqqa guerratan representan. Pachantinmantan thaj kayta qechun. 1914 watapin pachantinpi guerra karan, chay jinaqa manan jayk’aqpas pasasqachu. Qhepamantaq Segunda Guerra Mundial kallarantaq, chayqa aswanraqmi karan. Tanteasqankuman jina, 1914 watamantapachan guerrakunapi juj maqanakuykunapipas 100 millón más runakuna wañuranku. Wakin millonninpi runakunataq sinchi k’irisqa qheparanku.

¿Maykaman kay tiempopi guerrakuna mast’arikun? Mana jayk’aq pasasqanta jinan kay tiempopi runakunaqa armamentokunata ruwashanku kay pachapi kausayta chinkachinankupaq. Manan kay pachapi thaj kayta maskhaq organizacionkunapas ejemplopaq Naciones Unidas, jark’ayta atirankuchu puka caballopi phawaqpa ruwasqanta.

“Chayllamanmi juj yana caballoñataq rijuriramun, chay caballopi sillakuqqa juj balanzatan jap’isqa. Jinan chayllaman uyarini tawa kausashaqkuna ukhumanta juj kunkata: ‘Juj kilo trigon juj denario qolqepaq kanqa, kinsa kilo cebadapas juj denario qolqepaqmi kanqa; aman imanankipaschu oliva aceitetaqa ni vinotapas’” (Apocalipsis 6:5, 6).

Kay caballopi phawaqqa yarqay kanantan representan. “Juj kilo trigon” juj denario qolqepaq vendekunan karan. ¡Chayqa juj p’unchaymanta pagon karan! (Mateo 20:2.) Kaqllataqmi valeran “kinsa kilo cebadapas”. Chayqa manan aypanmanchu askha familiayoqkunamanqa. Willakullarantaqmi olivo aceiteta vinotapas medikunankupaq, chay tiempopiqa chay alimentokunawanmi runakuna kausaqku.

¿Ima pruebakunan kashan yana caballo 1914 watamantapacha phawamushasqanmanta? 1901-2000 watakunapin 70 millón runakuna jina yarqaymanta wañuranku. Juj informe nin: “Sapa watanmi yarqaywan astawanraq wañunku SIDA, malaria, tuberculosis onqoykunaq wañuchisqanmantaqa”, nispa. Juj estudiotaq willan 2012-2014 watakunapi “pachantinpi yaqa 805 millón runakuna yarqaypi tarikusqanta”. Runaqa imaymanataña ruwashan yarqayta sayachinanpaq chaypas, yana caballoqa phawashallanmi.

“Chayllamanmi juj q’elluyasqa caballoñataq rijuriramun, chay caballopi sillakuqpa sutinmi kasqa ‘wañuy’ nisqa, Sepulturataq qhepallanta jamushasqa. Paykunamanmi atiyta qokuran kay pachaq tawa kaq partenta jatun espadawan, yarqaywan, wañuyman apaq onqoywan, phiña animalkunawan ima wañuchinankupaq” (Apocalipsis 6:8).

Tawa kaq caballopi phawaqqa wañuytan representan, chaymi kanman contagioso onqoykuna jawa otaq imaraykupas. 1914 wata qhepallatan gripe española nisqawan millonninpi runakuna wañuranku. 500 millón jinan contagiakuranku, pachantinpi kinsa runamantan juj contagiakuran.

Ichaqa manan chayllachu. Wakin investigaqkunan tanteanku, chay qhepamanqa 300 millón más runakuna viruela onqoywan wañusqankuta. Kunankamapas millonninpi runakunan sida, tuberculosis, malaria onqoykunawan usqhaylla wañunku; medicinaña astawan mejorashan chaypas.

 Runakunaqa kaqllatan wañushanku guerrakunapi, yarqaywan, onqoykunawan. Sepulturaqa askhanpin wañuqkunata juñushan mana ima suyakuyta qospa.

Kay problemakunaqa tukupunqañan. Ama qonqasunchu, Jesusqa 1914 watapin “atipananpaq lloqsiran”, ñaupaqtaqa Satanastan janaq pachamanta qarqomuran (Apocalipsis 6:2; 12:9, 12). Jinaspapas, pisi tiempollamantan Jesusqa Armagedón guerrapi Satanasta wisq’anqa amaña kay pachapi dañota ruwananpaq, payta apoyaq runakunatapas ch’usaqyachinqa (Apocalipsis 20:1-3). Tukuchinqan kinsantin caballopi phawaqkunata, tukuy daño ruwasqankutapas allichanqa. ¿Imaynatan chayta ruwanqa? Bibliapi qhawarisun.

Guerra kananmantaqa thaj kausaymi t’ikarinqa. Jehová Diosmi “teqsimuyuntinpi auqa-tinkuykunata [otaq guerrakunata] qolluchin, wach’ina p’eqtakunatapas lanzakunatapas p’akirqarin” (Salmos 46:9). Llamp’u sonqo runakunan kay pachapi ‘sumaq thaj-nisqa tiyakunqaku’ (Salmos 37:11).

Yarqay kananmantaqa lliupaqmi mijuy kanqa. “Suyupi askhallaña trigo kachun, orqo patakunapi askhallaña aytikuchun” (Salmos 72:16).

Chinkapunqan onqoykuna wañuypas, lliu runan wiñaypaq kusisqa kausanqa. Diosmi “ñawinkumanta tukuy weqeta pichanqa, manan wañuypas kanqañachu, manañataqmi llakikuypas, waqaypas, ni nanaypas kanqañachu” (Apocalipsis 21:4).

Kay pachapi Jesús kashaspaqa, rikuchiranmi kamachikamuqtin kausay imayna kananta. Thaj kausaymanta yachachiran, waranqanpi runakunata mijuchiran, onqosqakunata jampiran, wañusqakunatapas kausarichiran (Mateo 12:15; 14:19-21; 26:52; Juan 11:43, 44).

Jehová Diospa testigonkunaqa gustowanmi Bibliawan yanapasunkiku kay pachapi millay kausay tukupunan p’unchaypaq preparasqaña kashanaykipaq. ¿Munawaqchu astawan yachayta?