1-3. (a) So Esther apusu nduru na trône ti koli ti lo ayeke lani kete ye ape ngbanga ti nyen? (b) Gbia ni asara ye tongana nyen na bango Esther?

ESTHER ayeke tambela yeke yeke ti si nduru na trône ti Gbia Assuérus. Bê ti lo ayeke fâ ngangu. Tara ti bâ tere ti mo na yangbo ti gbia ti Perse ni na Suse. Ndo ni kue adë ngii. Esther ayeke tambela si lo yeke mä même toto ti gere ti lo nga na ti abongo ti lo so lo yü so. Ahon ti tene lê ti lo abâ kota ti yangbo ni, wala apendere pilier ni nga na aplafond ni so a sara ni tâ pendere mingi na akeke ti cèdre so alondo kâ na Liban, lê ti lo kue ayeke gi na ndo ti koli so aduti na ndo ti trône ni, teti so fini ti lo Esther ni ayeke na yâ ti maboko ti koli ni so.

² Tongana Esther ayeke pusu nduru nduru na trône ni, gbia ni abâ lo ngbii na lo yôro keke ti lo ti lor na mbage ti Esther ni. Yorongo keke ni so afa so Esther alingbi ti ngbâ na fini, teti so na sarango tongaso gbia ni afa so lo pardone Esther ni ndali ti ye so lo londo ti sara so. Ye ni ayeke so Esther aga sân ti tene lo gbia ni lo mû yanga ni na lo. Tongaso, Esther apusu nduru na trône ni, si na singila na bê lo ndu li ti keke ti gbia ni.—Esther 5:1, 2.

³ Ye kue na tere ti Gbia Assuérus ni afa tâ tongana nyen la lo yeke na mosoro mingi nga lo yeke mbeni kota gbia. Gi bongo ti lo afa ni. Ândö kâ, bongo ti agbia ti Perse ayeke ti nginza mingi. Nginza ni alingbi ti hon gbâ ti milliard. Me atâa so kue, Esther abâ so bê ti koli ti lo anzere mingi ti bâ lo; lo ye Esther mingi si lo tene na lo: “Mo ye nyen? gbia-wali Esther, ye so mo ye ti hunda ayeke nyen? Fade a mû na mo ye so juska na moitié ti royaume ni.”—Esther 5:3.

4. Ngangu ye wa la ayeke ku Esther?

⁴ Na gango ti bango gbia ni ti tene lo sara mbeni ye si a fâ azo ti mara ti lo Esther ni kue kue kue ape, Esther afa so lo zia bê ti lo  kue na Nzapa nga lo hon ndo ti mbeto ti lo. Gbia ni ayeda na gango ti lo ni, me a ngbâ gi ge ape. Esther adoit ti fa na gbia ni so kota wawango ti lo ni so ayeke sioni zo. Lo handa lani gbia ni si lo mû yanga ti tene a fâ azo ti Esther ni kue. Me teti so Assuérus ayeke mbeni gbia so baba alï lo mingi, fade Esther ni ayeke sara ande tongana nyen ti tene lo mä na bê na tënë ti lo ni? Nga, so Esther asara ye na mabe so afa na e nyen?

5, 6. (a) Esther asara ye alingbi na tënë ti yâ ti Zo-ti-fa-tene 3:1, 7 tongana nyen? (b) Sarango ye ti Esther na mbage ti koli ti lo afa so lo sara ye na ndara tongana nyen?

⁵ Fade Esther ayeke fa na gbia ni nda ti Haman ni na lê ti akota zo ni kue dandara? Tongana lo sara tongaso, a lingbi ti bi kamene na lê ti gbia ni, na wawango ti lo Haman ni alingbi ti ke na lo na lê ti gbia ni. Tongaso, Esther asara nyen? Angu mingi kozo, Gbia Salomon atene: “Ngoi ayeke teti ye kue . . . lâ ti kaï, na lâ ti sara tënë.” (Zo-ti. 3:1, 7). Hinga ape lani Mardochée, zo ti batango Esther, afa na Esther na kete ti lo mara ti sarango ye tongaso juska lo  kono na ni. Ye so asara si Esther ahinga so a yeke nzoni lo soro mbeni nzoni ngoi ti sara tënë.

⁶ Esther atene: “Tongana a yeke nzoni na lê ti gbia, zia gbia na Haman aga laso na pumba so mbi leke teti gbia.” (Esther 5:4). Gbia ni ayeda na ni na lo tene na Haman ti ga nga. Mo bâ tâ tongana nyen la Esther asara tënë na ndara? Lo bata nengo ti koli ti lo, nga lo leke ti tene lo fa kpale ti lo ni na gbia ni na mbeni nzoni ngoi nga na mbeni nzoni ndo.—Diko aProverbe 10:19.

7, 8. (a) Kozo matanga so Esther asara so ayeke tongana nyen? (b) Ngbanga ti nyen lo sara tënë ti fango azo ti mara ti lo ni na gbia ni hio ape?

⁷ Kite ayeke pëpe so Esther amû ngoi ti leke matanga ni so tâ nzoni. Lo gi ti tene a tö anzoni kobe so koli ti lo aye ni mingi, nga ti tene a mû na lo nzoni vin so asara si bê ti zo anzere (Ps. 104:15). Assuérus ate, anyon na tere ti lo anzere. Na pekoni, lo kiri lo hunda na Esther ye so lo ye. Ngoi ni asi awe ti tene Esther asara tënë ni na lo?

⁸ Ti Esther, ngoi ni ade. Lo kiri lo hunda na gbia ni ti tene lo na Haman akiri aga na ndade ni ndali ti mbeni matanga ni (Esther 5:7, 8). Lo ku ngbanga ti nyen? Girisa ape so kuâ ayeke hara azo ti  mara ti Esther ndali ti mbela so gbia ni asû maboko na gbe ni. Ni la si Esther aye ti soro tâ ngoi ni. Tongaso, lo kanga bê lo ku, na ye so akiri amû lege na lo ti fa na koli ti lo so lo ne lo mingi.

9. (a) Kangango bê ayeke kota ye ngbanga ti nyen? (b) E lingbi ti kanga bê ti ku tongana ti Esther tongana nyen?

⁹ A yeke ka ngangu mingi na azo ti kanga bê ti ku. Me ti Esther, atâa so bê ti lo ayeke gi na nduzu nduzu na lo ye ti fa gingo bê ti lo ni na gbia ni, lo ku tâ nzoni ngoi ni. Ye so afa na e ye mingi, teti e nga kue tongana e bâ mbeni ye asava ape, e ye si a lekere ni hio. Ni la, tongana e ye ti tene mbeni kota zo aleke mbeni kpale, e yeke peut-être na bezoin ti sara ye tongana ti Esther na ti kanga bê ti ku. A-Proverbe 25:15 atene: “Na lege ti bê so anze pëpe, zo awa mokonzi ti changé bê ti lo; na yanga so asara tënë doucement afâ bio.” Tongana e kanga bê, e ku tâ ngoi ni ti zi yanga, na e fa tënë ni na ngangu ape tongana ti Esther, atâa zo ni akanga lege na e ngangu, ye so alingbi ti pusu lo ti zia lege ni. Ka ti Esther? So lo kanga bê lo ku na lo sara ye na ndara, Jéhovah, Nzapa ti lo, amä lo?

10, 11. (a) Haman alondo na matanga ni na ngia na yanga, me nyen la azia ngonzo na bê ti lo nyen? (b) Nyen la wali ti lo na akamarade ti lo atene na lo ti sara?

¹⁰ So Esther akanga bê lo ku, a zi lege na ambeni ye ti si na peko ti tere. Tongana Haman alondo na kozo matanga ni, lo yeke kiri na yanga-da ti lo, tere ti lo anzere, “bê ti lo ayeke na ngia” ngbanga ti so lo bâ so gbia ni na wali ti lo ayä lo ahon tanga ti azo kue. Me tongana lo yeke sigigi na yanga ti yangbo ni, lê ti lo atï na ndo ti Mardochée, Juif so ake lakue ti kuku na gbe ti lo so. Tongana ti so e bâ na chapitre so ahon, Mardochée ake ti kuku na gbe ti lo ndali ti yingo-ti-hinga ti lo wani nga ndali ti songo ti lo na Jéhovah Nzapa. Me, a yeke pëpe ngbanga ti so lo ke ti ne Haman. Na bango lo, “bê ti [Haman] asi na ngonzo”.—Esther 5:9.

¹¹ Tongana Haman afa na wali ti lo nga na akamarade ti lo tënë ti ye so Mardochée asara na lo so, ala tene na lo ti leke mbeni yongoro keke ti mètre 22 na ti gue ti hunda na gbia ni ti kanga Mardochée na ndo ni. Tënë ti ala ni anzere na Haman mingi si lo mû yanga na mbeni zo hio ti leke keke ni.—Esther 5:12-14.

12. (a) Nyen la asara si gbia ni ahunda ti tene a diko na lo na kota go mbeti so na yâ ni a sû tënë ti aye kue so asi na yâ ti kodoro ti lo? (b) Tënë wa la lo ga ti hinga fadeso?

¹² Me na oko ngoi ni, mbeni ye asi na gbia ni na bï ni so. Bible atene so lango akpe na lê ti lo, tongaso lo hunda ti tene a diko na lo na kota go mbeti so na yâ ni a sû tënë ti aye kue so asi na yâ ti kodoro ni. Na yâ ti mbeti ni, a fa tënë ti azo use so agi lani ti fâ lo Assuérus ni. Tënë ni akiri na li ti lo, lo hinga so a gbu lani azo ni so, a fâ ala. Ka ti koli so asigigi na nda ti azo ni so, so ti tene Mardochée, lo hunda futa wa la a mû na lo ndali ti ye so lo sara so? Azo ni atene na lo so a futa lo oko ape.—Diko Esther 6:1-3.

13, 14. (a) Aye ni ato nda ti ga sioni na Haman tongana nyen? (b) Tënë wa la wali ti Haman na akamarade ti lo atene na lo?

¹³ Ye so asara gbia ni nzoni ape, tongaso lo hunda zo wa la na yangbo ni ge alingbi ti fa na lo ye so a lingbi lo sara ndali ti Mardochée ni. Me, mo ye ti bâ! Haman la asi so! Lo si na yangbo ni na kota ndapre peut-être ti hunda na gbia ni ti fâ Mardochée na ndo ti keke. Me tâ gi kozo ti tene lo zi yanga, gbia ni ahunda na lo nyen la lo lingbi ti sara ti mû gonda na mbeni koli so bê ti gbia ni anzere na lo mingi? Na bê ti Haman, lo tene zo ni so ayeke gi ni. Tongaso, lo wa gbia ni ti yü koli ni so na bongo ti gbia. Lo tene nga so a lingbi mbeni kota zo ti kodoro ni atambela na koli ni so na ndo ti mbarata ti gbia ni na yâ ti Suse kue. Na oko ngoi ni  a yeke gonda nga zo ni so na lê ti azo ti kodoro ni kue. Me tongana gbia ni atene na Haman so koli ni so ayeke Mardochée, lê ti Haman achangé kue. Nga, zo wa la gbia ni ahunda ti tene lo gonda Mardochée ni na lê ti azo kue zo wa? Tâ gi lo Haman ni mveni!—Esther 6:4-10.

¹⁴ Haman ague asara ni. A yeke tâ mbeni ye so lo ke ni na bê oko. Tongana lo hunzi, lo kiri hio na yanga-da ti lo na vundu. Wali ti lo na akamarade ti lo ni atene na lo so ye so asi na lo so afa so ye kue aga sioni na lo Haman awe. Sioni so lo ye fade ti sara na Mardochée, Juif so, ayeke tï na ngu.—Esther 6:12, 13.

15. (a) So Esther akanga bê, lo ku, nzoni ye wa la aga na pekoni? (b) A yeke nzoni ti tene e “ku Nzapa” ngbanga ti nyen?

¹⁵ Ndali ti so Esther akanga bê, lo ku lango oko kozoni si lo fa tënë ti lo na gbia ni, Haman wani aga na tënë na li ti lo. Hinga ape Jéhovah Nzapa la asara si lango akpe fade na lê ti gbia ni so (aProv 21:1). Biani, tongana Bible awa e ti “ku Nzapa”, ndani ayeke dä. (Diko Michée 7:7.) Tongana e zia akpale ti e na maboko ti Nzapa, e yeke bâ so lo la lo hinga ti leke kpale ni tâ nzoni ahon e.

16, 17. (a) Na ngoi wa la Esther abâ so a lingbi lo sara tënë? (b) Nyen la afa so Esther ayeke nde na Vasthi, ngbene wali ti gbia ni?

¹⁶ Ti so ni so, Esther abâ so a yeke nzoni lo zia gbia ni aku ngbii encore ape. Na use matanga ni, lo doit ti fa tënë ni na gbia ni. Me tongana nyen? Gbia ni amû lege ni na lo na lege so lo kiri lo hunda na lo ye so lo Esther ni aye (Esther 7:2). Fadeso, ngoi ti tene Esther asara tënë asi awe.

 ¹⁷ Peut-être kozo ti tene Esther afa tënë ni na gbia ni, lo sambela Nzapa hio na yâ ti bê ti lo, si na pekoni awe lo tene na lo atënë so: “Tongana mbi ga nzoni na lê ti mo, O gbia, na tongana a yeke nzoni na lê ti gbia, ye so mbi ye ayeke fini ti mbi, na ye so mbi ye ti hunda ayeke fini ti mara ti mbi.” (Esther 7:3). Bâ so na yâ ti tënë ti lo, Esther afa na gbia ni so a yeke na lo gbia ni ti bâ ye so ayeke nzoni na lê ti lo wani. Biani, Esther ayeke tâ nde mingi na Vasthi, ngbene wali ti gbia ni, so azia lani kamene na lê ti koli ti lo tâ gi na ti mbana ni (Esther 1:10-12). Nga, Esther atene pëpe na gbia ni so a yeke ye ti buba la si lo zia bê ti lo kue na Haman so. Me lo hunda gi na lo ti zi lo na yâ ti sioni ye so ayeke hara lo.

18. Esther afa kpale ti lo ni na gbia ni tongana nyen?

¹⁸ Ye so Esther ahunda so ayengi gbia ni, nga li ti lo akpe kirikiri. Tâ zo wa la aye ti sara sioni na wali ti lo ni so zo wa? Esther angbâ atene: “A kä e, mbi na mara ti mbi, ti futi e, ti fâ e, na ti sara si e kui. Tongana a kä e ti ga angbâa ti koli na angbâa ti wali, tongaso mbi kaï, me ye so fade gbia agirisa ayeke kota ahon futa so wato ni alingbi mû.” (Esther 7:4). Esther afa kpale ti lo ni tâ polele na gbia ni, me lo tene nga so tongana a yeke ti dutingo ngbâa, ka ni yeke zi yanga ape, me a ye ti fâ lo na azo ti mara ti lo kue kue kue. Ye so ayeke sara ande gbia ni nzoni ti kete ape.

19. Tapande ti Esther afa na e nyen tongana e ye ti gue na mbeni zo ti yeda na tënë ti e?

¹⁹ Tapande ti Esther afa tongana nyen ti gue na mbeni zo ti yeda na tënë ti e. Tongana a si so e doit ti gue na mbeni kota tënë na gbele mbeni zo so e ye lo wala na gbele mbeni zo so ayeke na komandema, a yeke nzoni e kanga bê e ku, e ne zo ni nga e fa tënë ni polele na lo.—aProv. 16:21, 23.

20, 21. (a) Esther asigigi na nda ti Haman tongana nyen, na ye so asara nyen na ndo ti gbia ni? (b) Tongana nda ti Haman asigigi awe, lo sara ye tongana nyen?

 ²⁰ Assuérus ahunda, lo tene: “Zo wa la? Zo so aye ti sara mbana tongaso, a yeke na ndo wa?” Esther ayôro maboko ti lo, lo fa zo ni, lo tene: “Zo so ake e kengo, lo ye ti fâ e kue, a yeke Haman, sioni zo so aduti so!” Tënë ni aga wâ awe! Haman ayeke dö na mbeto. Lê ti gbia ni kue abe na ngonzo tongana lo ga ti bâ so kota wawango ti lo so ahanda lo lani si lo sû maboko na gbe ti mbeni mbela so ayeke sara ande si a yeke fâ tâ wali ti lo so lo ye lo mingi so! Assuérus asigigi hio na yâ ti da ni ti dë ngonzo ti lo ni.—Esther 7:5-7, Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki.

²¹ Nda ti Haman asigigi awe, lo so asara ye tongana koli ape so nga so aleke fade na mayele ti sara ye ti sioni. Lo gue lo tï na gere ti Esther, na lo yeke voro yanga na lo. Tongana gbia ni akiri na yâ ti da ni si lo wara Haman na ndo ti tange ti Esther, ngonzo akiri agbu lo si lo tene Haman aye ti lango na wali ti ni na ngangu na yâ ti da ti ni mveni. Tënë so afa so ti Haman ahunzi awe. Azo aga amû lo, ala kanga lê ti lo na bongo, ala hon na lo. Na oko ngoi ni, mbeni zo ti yangbo ni atene na gbia ni so Haman aleke fade mbeni yongoro keke ti fâ na Mardochée. Gi na lê ni lê ni, Assuérus amû yanga ti tene a fâ lo Haman ni wani na ndo ni.—Esther 7:8-10.

22. So bê ti Esther anze lâ oko ape nga mabe ti lo atï pëpe afa na e nyen?

²² Na yâ ti sioni dunia ti laso, e lingbi ti pensé so lâ oko a yeke sara ye ti mbilimbili na mbage ti e ape. Mo kue a si na mo tongaso? Bê ti Esther anze lâ oko ape nga mabe ti lo atï ape. Tongana ngoi ni asi lani, lo zi yanga, lo fa tënë ni na gigi, na lo zia tanga ti aye ni kue na tïtî Jéhovah. Zia e kue e sara tongana lo. Depuis ngoi ti Esther juska laso, Jéhovah achangé ape. Zo ti sioni so ayeke sara ye na mayele, Nzapa ayeke sara si lo yeke tï na yâ ti gbanda ti lo wani, tâ gi tongana ti so lo sara na Haman lani.—Diko Psaume 7:12-17.

23. (a) Nzoni ye wa Assuérus asara na Mardochée nga na Esther? (b) Prophétie so lani Jacob atene na ndo ti Benjamin kozo si lo kui aga tâ ye tongana nyen? (Bâ encadré “ Mbeni prophétie aga tâ tënë.”)

²³ Fadeso gbia Assuérus ahinga Mardochée mbilimbili. Lo yeke zo so asigigi na nda ti azo so aye ti fâ lo lani, nga lo la lo bata Esther  lani. Assuérus azia lo kozo gbenyongbia na place ti Haman, nga lo mû na Esther da ti Haman nga na kota mosoro ti lo kue. Tongaso, Esther azia Mardochée na ndo ni.—Esther 8:1, 2.

24, 25. (a) Ngbanga ti nyen Esther angbâ lakue ti gi bê ti lo na peko ti so a sigigi na nda ti Haman? (b) Nyen la Esther asara so afa so lo kiri lo zia fini ti lo na lê ti kuâ?

²⁴ So fadeso Esther na Mardochée asigigi na lê ti kuâ so, Esther ayeke gi bê ti lo encore ape? Ên-ën! Lo pensé gi na lo wani ape. Mbela so Haman asigigi na ni lani ti fâ aJuif kue ayeke mû yâ ti kodoro-togbia ni kue. Haman abi lani Pur (mbeni ye so andu sarango ye ti nganga) ti hinga na tâ ngoi so lo lingbi ti fâ na aJuif kue (Esther 9:24-26). A ngbâ anze kete, me ngoi ni ayeke ga na loro mingi. Fade lege ayeke dä ande ti kanga lege na ni?

²⁵ Ge nga Esther apensé gi na lo wani ape. Lo kiri lo zia fini ti lo na lê ti kuâ. Lo gue lo si na gbe ti gbia ni sân ti tene gbia ni amû yanga ni na lo. Lo gue lo toto ndali ti azo ti lo, lo hunda na koli ti lo ni ti zi sioni ye so ayeke hara ala so. Me na aPerse, tongana gbia asigigi na mbeni ndia, a yeke mingo ngangu ni ape (Dan. 6:12, 15). Tongaso, Gbia Assuérus amû ngangu na Esther nga na Mardochée ti sigigi na mbeni fini ndia. Ala tokua ndia ni so na ndo kue, ala tene na aJuif ti luti koli. Azo ti kpengo na mbarata akpe na ando nde nde ti kodoro ni, ti fa tënë ni so na aJuif. So tâ tënë ti dengo bê! (Esther 8:3-16). Gbâ ti aJuif ni amû aye na tere ti ala ti ku na bira ni so. Tongana fade  fini ndia so ayeke dä ape, ka ala lingbi ti sara tongaso ape. Jéhovah, Mokonzi ti aturugu ti lo, ayeke tiri ande ndali ti ala la?—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Jéhovah asara nyen ti tene azo ti lo asö benda na ndo ti awato ti ala? (b) Na fango amolenge ti Haman, tënë wa ti yâ ti Bible aga tâ tënë?

²⁶ Tongana ngoi so Haman asoro lani asi awe, aJuif kue aleke tere. Même gbâ ti akota zo ti Perse ayeke na mbage ti ala, teti so na ndo kue azo amä a tene Mardochée, Juif so, la aga kozo gbenyongbia. Jéhovah asara si azo ti lo ahon awato ti ala na ngangu. Lo zi ala na tïtî awato ti ala. *—Esther 9:1-6.

²⁷ Mardochée abâ nga so na ngoi kue so amolenge bale-oko ti sioni Haman angbâ na fini, ala yeke zia lo ande ape. Tongaso, lo fâ ala kue (Esther 9:7-10). Ye so asara si mbeni tënë ti yâ ti Bible aga tâ tënë tongana ti so a tene ândö. Nzapa atene lani so a yeke fâ ande azo ti Amalek kue kue kue, mbeni oko ayeke ngbâ ape, teti so ala yeke akota wato ti azo ti lo (Deut. 25:17-19). Peut-être amolenge ti Haman ayeke tâ tanga ti azo ti Amalek la.

28, 29. (a) Ngbanga ti nyen Jéhovah ayeda ti tene Esther na azo ti lo atiri bira? (b) Ngbanga ti nyen tapande ti Esther ayeke tâ nzoni ndali ti e laso?

²⁸ Kota kungba la lani Esther ayeke na ni so. Atâa so lo de maseka, lo sigigi na ndia ti sara bira na ti hunzi awato. Ye ni adoit ti duti lani kete ye na lo ape, me Jéhovah aye lani ti tene azo ti lo angbâ na fini. Na lege ti mara ti Israël la ande si Messie ni ayeke bâ gigi, lo so gi lo oko la ayeke mû beku na azo ti sese kue (Gen. 22:18). Awakua ti Nzapa ti ngoi ti e ayeke na ngia ti hinga so tongana Messie ni, Jésus, aga lani na ndo ti sese, lo gbanzi lani na adisciple ti lo ti tiri bira na amba ti ala azo, na ye so angbâ na ngangu juska laso.—Mat. 26:52.

²⁹ Ye oko, aChrétien ayeke tiri bira ti yingo, ngbanga ti so Satan aye gi ti buba songo so ala yeke na ni na Jéhovah Nzapa. (Diko 2 aCorinthien 10:3, 4.) E yeke na ngia ti bâ tongana nyen la si Esther azia na e tâ mbeni pendere tapande! Zia si e nga kue e sara ye tongana lo, e sara ye na ndara, e kanga bê e gue na azo yeke yeke ti yeda na tënë ti e. Zia si e sara nga ye na mbeto pëpe nga e mû mbage ti azo ti Nzapa, e pensé gi na e wani ape!