AZO mingi ahinga mbaï ti Jésus so a pika lo na ndö ti keke na popo ti asioni zo use so a fâ ala na ndö ti keke (Mat. 27:35-38). Bible atene a leke kuâ ti Jésus nga a lu ni. Ye oko, ambeni zo apensé so tënë so apeut ti duti na lege ni ape.—Marc 15:42-46.

Ambeni wandara adë kite atene so a lingbi pëpe ti zia lege ti tene a lu kuâ ti mbeni zo so a fâ lo. Awandara so ayeke pensé so a yeke sara mbeni ye nde na kuâ ti asioni zo so a fâ ala. Ariel Sabar, so ayeke wagosinga, afa ndani so ala tënë tongaso na yâ ti mbeni mbeti-sango (Smithsonian), lo tene: “A yeke punir lani azo so ayeke tâ sioni mingi na lege so a pika ala na ndö ti keke ti croix, nga ambeni wandara apensé so a yeke ye ti buba ti tene azo ti Rome ane ala na lege so ala zia si a lu kuâ ti ala.” Azo ti Rome aye lani ti sara ye ti kamene mingi na kuâ ti asioni zo, tongaso mingi ni ala yeke zia kuâ ti ala angbâ na ndö ti keke ti tene anyama ti ngonda ate ni. Na pekoni, tanga ti terê ti akuâ ni so angbâ, a yeke bungbi ni a tuku ni na yâ ti mbeni dû.

Ye oko, awandara so ayeke gi ye na gbe ti sese afa mbeni ye so ayeke nde na ndö ti abio ti ambeni Juif so a fâ ala lani. Na ngu 1968, a wara abio ti mbeni koli so a fâ lo lani na ngoi ti akozo Chrétien. A wara ni na yâ ti mara dû so aJuif ayeke lu kuâ ti ala dä nduru na Jérusalem. A wara ni na yâ ti sanduku so a zia abio dä. Mbeni bio ti peko ti gere ayeke na popo ti abio ni. A pika ni lani na terê ti mbeni keke na mbeni pointe so ayo centimètre 11,5. Sabar atene: “A yeke peko ti gere ti mbeni koli so iri ti lo ayeke Yehochanan. Peko ti gere ti koli so afa so tënë so ayeke na yâ ti Évangile so a tene a lu kuâ ti Jésus apeut ti duti tâ tënë.” Ye so ayeke kota ye ayeke so “peko ti gere ti Yehochanan ayeke tapande ti mbeni Juif so a fâ lo na ndö ti keke ti croix na ngoi ti Jésus so azo ti Rome azia si a lu kuâ ti lo.”

Bio ti peko ti gere so asara si azo apeut ti duti na abango ndo nde nde na ndö ti fason so a pika Jésus na ndö ti keke. Me ye so ayeke polele ayeke so a lu lani kuâ ti ambeni sioni zo so a fâ ala, me a tuku gï kuâ ti ala na yâ ti mbeni dû ape. A yeke polele so tënë so Bible atene a lu kuâ ti Jésus na yâ ti mbeni dû ti kuâ ayeke na lege ni. Aye ayeke dä so afa so tënë ti Bible so ayeke tâ tënë.

Kota ye ni ayeke so Jéhovah afa lani so a yeke lu kuâ ti Jésus na yâ ti dû ti kuâ ti mbeni zo ti mosoro, na zo oko apeut ti kanga lege ape ti tene tënë ti Nzapa aga tâ tënë.​—És. 53:9; 55:11.