1, 2. (a) Ka an nan lu “Tor u tsôron,” man er nan ve ititom ne i kom sha a nana? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.) (b) Gbenda u Yehova a hemen la ka u na se soo u kporom ikyua a na sha ci u nyi?

TOR u sha Uhar u ken tar u Swaziland yange hemen anyom 61. I yilan un ér Sobhuza. Or ka nana hemen anyom kpishi sha ayange a ase ne nahan, i lu zegekwagh tsô. Er Tor Sobhuza yange hemen anyom kpishi ve lu zegekwagh nahan kpa, tor ugen gema ngu u hemen na u lu u tsôron yô. Ku ua fatyô u kôvor un ayange er uumace nahan ga. Jighilii yô, Bibilo ôr kwagh na kaa ér ngu “Tor u tsôron.” (1 Tim. 1:17) Tor ne ka Yehova Aôndo. Bibilo kaa ér un “ka Tor gbem sha won.”—Ps. 10:16.

² Er hemen u Aôndo u lu u tsôron yô, u kaha a hemen u hanma orumace ugen cii. Nahan cii kpa, ka gbenda u Yehova a hemen la, ka u na ve se soo u kporom ikyua a na ye. Tor ugen u yange hemen tar u Iserael u tsuaa anyom 40 la wuese Aôndo kaa ér: “TER mgbough a mhôônom ma zungwen kua mlumun u sha mhôôn, we ishima, erdoo Na ngee wuee; TER ver ikyônough Nagh ki torough dông sha Usha, tartor Na kpaa ngu sha won cii.” (Ps. 103:8, 19) Yehova ngu Tor wase tseegh ga, ngu Ter wase u sha, u lun a dooshima kpaa. Kwagh ne gema va a mbampin mbauhar mban: Yehova tese ér un ngu Ter nena? Yehova tese ér un ngu Tor her, hii shighe u ihyembeato i ken sule u Eden la je zan zan nyian nena? Mbamlumun mba se zua a mi  sha mbampin mban la vea wase se u kporom ikyua a Yehova shi civir un a ishima yase cii.

3. Ka an nan lu waniunda ken zegetsombor u Yehova u a lu sha man shin tar la, man ka unô kpa Aôndo a gbe ve ve lu “ônov” nava?

³ Shighe u Yehova gba Wan na u ishima ishima la, yange a saan un iyol kpishi je! Aôndo yange eren kwagh a waniunda na ne inja er a gba un kwagh ga ze. Kpa a tese un dooshima shi a lôhô un ér un kpa a va zua a msaanyol ken tom u gban akaauma agen a lun vough la. (Kol. 1:15-17) Akaauma ne kua mbatyomov mba ve lu udubu udubu la. I pase kwagh u mbatyomov mba ve lu eren Aôndo tom saan saan la ér ka “mbatomov Nav, mba [ve] eren sha ishima Na yô,” shi un kpa a na ve icivir sha u yilan ve ér “ônov” nav. Ve kpa mba ken zegetsombor u Yehova u a lu sha man shin tar ne.—Ps. 103:20-22; Yobu 38:7.

4. Yange er nan ve uumace kpa va hingir u lun ken zegetsombor u Aôndo laa?

⁴ Yehova yange gbe usha man tar been yô, a gbanger a tsombor na la. Yange gbe tar tsembelee cii been kera yô, a mase gban Adam, or u hiihii la, sha ibeen na. (Gen. 1:26-28) Er lu Yehova gba Adam yô, yange lu a ian i kaan a na ér a ungwa imo na. Shi er Yehova lu Ter u Adam yô, yange ôr un akaa a soo ér a er la cii kundu kundu man sha dooshima kpaa. Akaa ne lu atindi a yangen un u eren kwagh sha ishima na ga.—Ôr Genese 2:15-17.

5. Ka nyi Yehova yange er sha u uumace ve mar ve iv tara?

⁵ Er uumace mba ve tem tor la ve soon u panden tom nan mba ve hemen ve la ga nahan kpa, Yehova yô, eren nahan ga. Ka i doo un u panden tom nan mba a lu hemen ve la, tesen ve ér mba ônov nav mba un ne ve jighjigh yô. Ikyav i tesen yô, yange na Adam tahav sha akaauma agen a a gba shin tar la cii, je yô, a kaa a na ér a er zegetom u iin inyam ati. Tom ne lu u van Adam a msaanyol kpishi. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Aôndo yange gba uumace mba lun vough umiliôn imôngo iv sha tar ga. Kpa a gba Adam, a gema a er Ifa, kwase u lun vough môm tseegh, a na un ér a wasen un. (Gen. 2:21, 22) Maa a kaa a ve ér ve mar ve iv tar. Lu u vea gbanger a Paradiso ne zan zan una kar tseren tar; vea er kwagh ne a zayol shio. Lu u uumace vea mbatyomov mba shaav vea fatyô u hingir zegetsombor môm, civir Yehova ken mzough gbem sha won. Kwagh ne lu awashima u doon kpen kpen! Shi kwagh ne tese er Yehova a lu Ter u lun a dooshima tsung yô!

6. (a) Ihyembeato yange hii ken tsombor u Aôndo nena? (b) Ihyembeato la yange tese ér kwagh hemba Yehova ga sha ci u nyi?

⁶ Kwagh gema er vihi yô, Adam man Ifa va venda hemen u Yehova u a hembe sha won cii la. Kpa ve gema ve tsua u dondon hemen u Satan, wan u Aôndo u hembanato la. (Gen. 3:1-6) Er Aôndo kera lu hemen ve ga yô, ve nyôr ken ican, man mnyoon man ku, ve a ônov vev cii. (Gen. 3:16-19; Rom. 5:12) Aôndo kera lu a tsombor u ungwan imo na shin tar ne ga. Kwagh ne tese ér kwagh hemba Aôndo, shi kera lu hemen tar man uumace ga shinii? Mayange ga cii! Yange tese ér ka un un lu hemen her ye, sha u zendan or man kwase la ken sule u Eden kera, shi a yange ve u hiden nyôron ken sule shon kpaa, sha u veren ucerubi ér ve kuran gbenda u zan ker la. (Gen. 3:23, 24) Kpa shi Aôndo tese ér un ngu Ter u lun a dooshima sha u pasen wang ér awashima na u lun a zegetsombor u a kou mbatyomov man uumace mba vea lu ungwan imo na la, una bunde mayange ga. Yange tôndo zwa ér una va a “vor” u  ua tim Satan shi ua bee a hanma zayol u isholibo i Adam i ve a mi la.—Ôr Genese 3:15.

7, 8. (a) Sha shighe u Noa la, akaa vihi nan je? (b) Lu nyi Yehova er sha u been a iferkwagh shin tar shi waren tsombor u uumace?

⁷ Ihyembeato ne yange i hiin, anyom nga ngur karen uderi imôngo yô, ior mbagenev tsua u ungwan imo i Yehova. Mbagen ken a ve lu Abel man Enoki. Nahan cii kpa, uumace mba hemban iyenge lumun ér Yehova a lu Ter ve man Tor ve ga. Sha shighe u Noa la nahan, tar “mgbough a apera.” (Gen. 6:11) Kwagh ne yange tese ér Yehova kera lu a tahav sha akaa a a lu zan hemen shin tar la gaa? Yiase tese ér nyi?

⁸ Time ase sha kwagh u Noa. Yehova yange tese Noa vighe vighe er una gba zegetso u un vea tsombor na vea nyôr ker vea war mtim yô. Shi Yehova tese ér tsombor u uumace u doo un ishima tsung sha u nan Noa tom u “yôôn kwagh u perapera.” (2 Pet. 2:5) Loho u Noa la kua u kaan a ior ér ve gema ishima shi tan ve icin sha kwagh u mtim u lu van la, kpa or ungwa un her ga. Noa vea tsombor na lu hen atô u ior mba wan ipila man ijimba kpishi, sha shighe gôgônan. Er Yehova a lu ter u dooshima yô, a kura iorov mba anigheni mban, shi a ver ve dedoo kpaa. Er Yehova va a mtim sha tar cii yô, a tese ér un ngu a tahav sha uumace mba hembanato man mbatyomov mba bov cii. Sha mimi yô, Yehova lu a tahav sha akaa a a lu zan hemen la.—Gen. 7:17-24.

9. Shighe u mngerem ma deemee va kar kera la, Yehova na uumace ian i eren nyi?

⁹ Shighe u Noa vea tsombor na ve due ken tso la, yange a saan ve iyol kpishi er Yehova kura ve shi nenge sha a ve yô. Fese je maa Noa ta atse a nanden nagh sha mi, na Yehova nagh sha u civir un. Aôndo ver Noa a tsombor na doo doo shi a kaa a ve ér, “maren nen, seer nen a seer, man shi iv nen tar.” (Gen. 8:20–9:1) Kwa ne kpa, uumace zua a ian i maren ivin tar shi civir Aôndo ken mzough.

10. (a) Ior yange ve hii u hemban Yehova ato shighe u mngerem ma deemee va kar kera la nena, man lu hanma ijiiri? (b) Lu nyi Yehova er sha u nengen ér i er ishima naa?

¹⁰ Nahan cii kpa, mngerem ma deemee mara bee a myen u uumace kera ga, shi uumace za hemen u tagher a hemen u ifer u Satan man mbatyomov mba hembanato, mba i nengen a ve ga mban. Ica kera gba ga je maa ior shi hide hii u vendan hemen u Yehova u sha dooshima la. Ikyav i tesen yô, Nimrodi u lu wan u Noa u kov u sha utar la yange venda hemen u Yehova jingir ityough. Bibilo ôr kwagh u Nimrodi kaa ér un lu “ortato u ageegh sha ishigh ki TER,” u hendan kwagh a Yehova yô. Yange maa ugar mba vesen, er Babel nahan, shi ver iyol na tor “ken tar u Shinar.” (Gen. 10:8-12) Lu nyi Tor u tsôron er sha ihyembeato man iniôngon i tor ne lu nôngon ér una bunde awashima u Aôndo soo er i maa i ‘iv tar’ laa? Aôndo nzughul zwa u ior, nahan mbadondon Nimrodi mban kera fa kwagh u vea er ga. Tsô ve sambe “sha tar cii wue wue.” Ape vea yem cii, ve yem a mcivir ve u aiegh man gbenda u ve hemen ayol a ve la.—Gen. 11:1-9.

11. Yehova yange er kwagh a ijende na Aberaham sha mimi nena?

¹¹ Shin er ior kpishi lu civir mbaaôndo mba aiegh shighe u mngerem ma deemee va kar kera la nahan kpa, ior mbagenev za hemen u civir Yehova sha mimi her. Aberaham lu môm ken ave. Yange ungwa imo i Yehova sha u undun gar u Ur, u tema ker kpe un iyol la, za hingir u tsan ken utenti anyom imôngo. (Gen. 11:31; Heb. 11:8, 9) Shighe u Aberaham lu zenden hurugh hurugh la, ashighe kpishi ator u uumace a tema a wa un atô, man ator ne kpishi  luun ken ugar mba i wa ve ugir yô. Kpa lu Yehova lu kuran un man tsombor na ye. Orpasalmi yange pase gbenda u Yehova a kor ior nav er ter nahan la, kaa ér: “[Aôndo] lumun ma or nzughul a ve ga, A zôhô a utor sha ci ve kpaa.” (Ps. 105:13, 14) Er Yehova soo u eren kwagh a ijende na Aberaham sha mimi yô, a tôndo zwa a na a kaa ér: “Utor kpaa vea due ken we.”—Gen. 17:6; Yak. 2:23.

12. Yehova yange tese ér un ngu a taver sha Igipiti nena, man kwagh ne wase ior nav nena?

¹² Aôndo yange tôndo zwa a Isaka, wan u Aberaham, man Yakob, wan u wan u Aberaham la ér una ver ve shi ator aa va due ken tsombor ve kpaa. (Gen. 26:3-5; 35:11) Nahan kpa, cii man ator a va due ken tsombor u Yakob yô, lu u tsombor la ua za hingir ikpan ken Igipiti. Kwagh ne tese ér Yehova una kera kure ityendezwa na la ga, shin kera lu a tahav sha tar ne gaa? Mayange ga! Ka va kom Yehova yô, a tese ér un ngu a tahav sha akaa cii, kua sha Farao, tor u taver ityough la kpaa. Mbaiserael mba i kôr ve ikpan mban suur sha Yehova, nahan a yima ve sha gbenda u kpilighyol kpishi shin Zegemnger u Nyian. Kwagh ne tese je ér Yehova za hemen u lun Tor u Hemban sha Won Cii, man Ter u lun a dooshima, u a eren tom a tahav nav sha u kuran ior nav yô.—Ôr Ekesodu 14:13, 14.

13, 14. (a) Lu nyi Mbaiserael ôr ken icam i ve wa sha kwagh u mtemtor u Yehova la? (b) Lu ityendezwa i nyi Yehova er a Davidi sha kwagh u toro?

¹³ Yehova yange yem Mbaiserael sha ivande sha ikyev i Igipiti kera yô, her ave ave je ve wa icam i wuese un er a hembe yô. I nger icam la ken Ekesodu ityough 15. Ivur i sha 18 la kaa ér: “TER Una tema tor gbem sha won je.” Sha kpôô yô, Yehova yange tema Tor sha ikyurior i he ne. (Dut. 33:5) Nahan cii kpa, hemen u Yehova u ve lu nengen a na sha ashe ga la kuma ve ga. Yange mba dugh ken Igipiti anyom nga kar er 400 nahan yô, ve kaa ér Aôndo a na ve tor u nan lu orumace yô, vough er atôatyev a a wa ndor a ve la kpa eren nahan. (1 Sam. 8:5) Nahan cii kpa, Yehova za hemen u lun tor ve her. Kwagh ne va due ken igbar, hemban cii je yô shighe u Davidi tema tor sha Iserael la.

¹⁴ Davidi yange za tôô icighan areki u ikyuryan la va a mi ken Yerusalem.  Mbalevi ve wa icam hen shighe u saan iyol ne ve wuese Yehova sha mkaanem ma i nger ken 1 Kroniku 16:31 la, ve kaa ér: “Kaa a akuraior er: TER tema tor.” (1 Kron. 16:31) Yehova ka una er tahav shin una ver or ér nana hemen sha ityough nagh sha shighe u a soo la, shin una kaa a nan ér nana sôr ma zayol ugen yô, i tese je ér a tema Tor hen shighe la. Aluer se kav gbenda u Yehova a hemen ne yô, a wase se kpen kpen. Cii man Davidi a kpe kera yô, Yehova tôndo zwa a na ér tartor na ua lu u tsôron. A kaa ér: “Me ver wan wou ken ijime you u una due ken iyol you je yô, Me taver tor na.” (2 Sam. 7:12, 13) Yehova yange ôr kwagh ne anyom nga kar ka hembe er 1,000 nahan yô, “wan” u Davidi ne va due. Wan ne lu ana, man lu u una tema Tor hanma shighe?

15, 16. Lu hanma shighe i tsegha Yesu ér a va lu Toro, man shighe u lu shin tar ne la, a wa agoyol sha kwagh u hemen na nena?

¹⁵ Ken inyom i 29 la, Yohane u Eren Batisema hii u pasen kwagh kaan ér “tartor u Sha mgbôghom.” (Mat. 3:2) Shighe u Yohane er Yesu batisema la, Yehova tsegha Yesu ér a lu Mesiya u ityendezwa la, shi a va tema Tor ken Tartor u Aôndo la. Yehova yange ôr mkaanem man sha u tesen er Yesu a doo un ishima tsung yô. A kaa ér: “Ngun ka Wan Wam u ishima ishima, u i doom a Na yum yô.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Shighe u Yesu lu eren tom na u pasen kwagh la cii, a na Ter na icivir. (Yoh. 17:4) Yange er kwagh ne sha u pasen kwagh u Tartor u Aôndo la. (Luka 4:43) Shi a kaa a mbadondon un ér ve er msen sha u Tartor la u va je kpaa. (Mat. 6:10) Er lu u Yesu una va tema Tor ken hemen yô, a kaa a mba ve lu hendan a na la ér: “Tartor u Aôndo ngu ken a ven je.” (Luka 17:21) Shighe kar yô, Yesu va ya ikyur a mbadondon un sha kwagh u tartor, hen aikighe u masetyô, cii man ku na la. Sha nahan yô, a na mbahenen nav mbajighjigh mbagenev ishimaverenkeghen i va hemen vea na ken Tartor u Aôndo.—Ôr Luka 22:28-30.

17. Lu sha nyi gbenda Yesu hii u hemen ken inyom i 33 la, kpa shi lu u una kegh sha ci u nyi?

¹⁷ Lu u Yesu una hii u hemen ken Tartor u Aôndo hanma shighe? Lu u una hii u hemen her ave ave je ga. Sha ci u kpernan atetan je i wua Yesu, nahan mbadondon un sarem. (Yoh. 16:32) Nahan cii kpa, Yehova lu a tahav sha akaa her, er ngise kpa lu nahan. Wan na yange kpe yô, a nder un sha iyange i sha utar la, nahan sha iyange i Pentekosti u inyom i 33 la, Yesu maa hii u hemen nongo u Mbakristu mba i shigh ve mkurem la. (Kol. 1:13) Nahan cii kpa, lu u Yesu, wan u Davidi u i tôndo zwa a mi la una kegh zan zan shighe u a na un tahav sha tar cii la. Yehova yange kaa a Wan na ér: “Temam ken uwegh ku yanegh, zan zan Me gema mbaihomov Ou vea hingir We kwagh u pendan angahar sha mi.”—Ps. 110:1.

18, 19. Ka nyi ishima i mgbegha se u erene, man se hen nyi ken ngeren u a dondo nee?

¹⁸ Mbatyomov man uumace venda hemen u Yehova anyom udubu imôngo hegen. Nahan kpa, Yehova za hemen u hemen her; a ta hemen na kera ga. Er a lu Ter u lun a dooshima yô, yange kura shi nenge sha gbayol u ior mba ungwan imo na, amba er Noa man Aberaham kua Davidi nahan. Doo u kwagh ne una mgbegha se u ungwan imo i Tor wase ne, shi seer kporom ikyua a na ga he?

¹⁹ Kpa alaghga se pine ser: Yehova tema Tor sha ayange a ase nena? Se tese ser se mba dondon hemen u Tartor u Yehova la, sha er se va hingir vough ken zegetsombor na la nena? Ka sea er msen ser Tartor u Aôndo u va nahan, se mba kaan ser nyi? Se na mbamlumun sha mbampin mban ken ngeren u a dondo ne.