Skip to content

ʻOku Anga-Fēfē ʻa e Hoko e Feilaulau ʻa Sīsuú “ko ha Huhuʻi ʻo ha Tokolahi”?

ʻOku Anga-Fēfē ʻa e Hoko e Feilaulau ʻa Sīsuú “ko ha Huhuʻi ʻo ha Tokolahi”?

Tali ʻa e Tohi Tapú

 Ko e feilaulau ʻa Sīsuú ko e founga ia ʻoku tokonaki mai ʻe he ʻOtuá ke fakahaofi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he angahalá mo e maté. ʻOku lave ʻa e Tohi Tapú ki he taʻataʻa ʻo Sīsū naʻe lilingí ko ha totongi huhuʻi. (ʻEfesō 1:7; 1 Pita 1:​18, 19) Ko ia, naʻe pehē ʻe Sīsū naʻá ne haʻú “ke foaki ene moui koe huhui oe toko lahi.”​—Mātiu 20:28, Paaki Motuʻa.

Ko e hā naʻe fiemaʻu ai “ha huhuʻi ʻo ha tokolahi”?

 Ko e ʻuluaki tangatá ʻa ʻĀtama, naʻe haohaoa hono fakatupú pe ʻikai haʻane angahala. Naʻá ne maʻu ʻa e ʻamanaki ke moʻui taʻengata ka naʻe mole ia ʻi heʻene fili ke talangataʻa ki he ʻOtuá. (Sēnesi 3:​17-​19) ʻI he taimi naʻá ne maʻu fānau aí, naʻe tukufakaholo mai ai kiate kinautolu ʻa e nunuʻa ʻo e angahalá. (Loma 5:​12) ʻI he ʻuhinga ko ení, ʻoku pehē ʻi he Tohi Tapú naʻe “fakatau” ʻe ʻĀtama ʻa ia tonu mo ʻene fānaú ke pōpula ki he angahalá mo e maté. (Loma 7:​14) Koeʻuhi ko ʻenau taʻehaohaoá, ʻe ʻikai ha taha ʻo kinautolu ʻe lava ke ne fakatau fakafoki mai ʻa e meʻa naʻe fakamoleki ʻe ʻĀtamá.​—Saame 49:​7, 8.

 Naʻe ongoʻi manavaʻofa ʻa e ʻOtuá ki he hako ʻo ʻĀtamá ʻi honau tuʻunga ʻo e ʻikai ʻi ai ha ʻamanakí. (Sione 3:​16) Neongo ia, ʻoku fiemaʻu ʻa e tuʻunga fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá koeʻuhí ke ʻoua ʻe sio fakalaka atu pe fakatonuhiaʻi ʻenau angahalá ʻo taʻeʻiai ha makatuʻunga lelei. (Saame 89:14; Loma 3:​23-​26) ʻOku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá, ko ia naʻá ne tokonaki ʻa e founga fakalao naʻe fiemaʻú ke ʻikai ngata pē ʻi hono fakamolemoleʻi ʻenau ngaahi angahalá kae toʻo ʻosi atu foki ia. (Loma 5:​6-8) Ko e huhuʻí ko e makatuʻunga fakalaó ia.

ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e huhuʻí?

 ʻI he Tohi Tapú, ko e foʻi lea “huhuʻí” ʻoku kaunga ki ai ʻa e meʻa ʻe tolu ko ení:

  1.   Ko ha totongi.​—ʻEkisoto 21:30.

  2.   ʻOkú ne ʻomai ha fakatauʻatāina.​—Nōmipa 3:​46, 47.

  3.   Ko ha meʻa ia ʻoku fehoanakimālie mo e mahuʻinga ʻo e meʻa naʻe fakamolekí, pe ke ne ʻufiʻufi ia. a

 Fakakaukau ki he founga hono ngāueʻaki ʻo e ngaahi meʻá ni ki he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsū Kalaisí.

  1.   Totongi. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e kau Kalisitiané ʻe ‘fakatau mai ʻaki ha totongi.’ (1 Kolinitō 6:​20; 7:​23) Ko e totongi ko iá ko e taʻataʻa ʻo Sīsuú, ʻa ia te ne ‘fakatau mai ʻaki ha kakai maʻá e ʻOtuá mei he matakali mo e lea mo e kakai mo e puleʻanga kotoa pē.’​—Fakahā 5:​8, 9.

  2.   Fakatauʻatāina. ʻOku tokonaki ʻe he feilaulau ʻa Sīsuú ha “fakatauʻatāina fakafou ʻi he huhuʻí” mei he angahalá.​—1 Kolinitō 1:​30; Kolose 1:​14; Hepelū 9:​15.

  3.   Fehoanakimālie. Ko e feilaulau ʻa Sīsuú ʻoku fehoanakimālie ia mo e meʻa naʻe fakamoleki ʻe ʻĀtamá​—ko ha moʻui haohaoa ʻa ha tangata pē ʻe taha. (1 Kolinitō 15:21, 22, 45, 46) ʻOku pehē ʻi he Tohi Tapú: “Hangē tofu pē ko e fou mai ʻi he talangataʻa ʻa e tangata ʻe toko taha [ʻĀtama] ʻo hoko ai ʻa e tokolahi ko e kau angahalá, ʻoku pehē pē ʻa e fou mai ʻi he talangofua ʻa e foʻi toko taha [Sīsū Kalaisi] ʻa e hoko ʻa e tokolahi ʻo māʻoniʻoni.” (Loma 5:​19) ʻOku fakamatalaʻi heni ʻa e founga hono totongi ʻa e angahala ʻa e tokolahi fakafou ʻi he pekia ʻa e tangata pē ʻe toko taha. Ko hono moʻoní, ko e feilaulau naʻe fai ʻe Sīsuú ko ha “huhuʻi fehoanakimālie maʻá e faʻahinga kotoa pē” ʻa ia ʻoku nau fai ʻa e ngaahi liliu ʻoku fiemaʻú ke nau maʻu ʻaonga ai.​—1 Tīmote 2:​5, 6.

a ʻI he Tohi Tapú, ko e muʻaki foʻi lea naʻe liliu ko e “huhuʻi” ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e fakakaukau ʻo ha totongi, pe ko ha meʻa mahuʻinga kuo totongi. Ko e fakatātaá, ko e foʻi veape faka-Hepelū ko e ka·pharʹ ko hono ʻuhinga tefitó ko e “ʻufiʻufi.” ʻOku faʻa lave ia ki he ʻufiʻufi ʻo e angahalá. (Saame 65:3) ʻOku felāveʻi ia mo e nauna ko e koʹpher ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he mahuʻinga kuo totongi ke fakahokoʻaki ʻa e ʻufiʻufi pe fakatauʻatāina ko ení. (ʻEkisoto 21:30) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e foʻi lea faka-Kalisi ko e lyʹtron, ʻa ia ʻoku faʻa liliu ko e “huhuʻi,” ʻe lava pē ke toe fakalea ko e “totongi-huhuʻi.” (Mātiu 20:28; The New Testament in Modern Speech, faʻu ʻe R. F. Weymouth) ʻOku ngāueʻaki ʻe he kau faʻu tohi Kalisí ʻa e foʻi lea ko ení ʻo lave ki ha totongi ʻoku ʻave ko ha huhuʻi ki ha pōpula ʻi he taú pe ke fakatauʻatāinaʻi ha pōpula.