Julani

Lutani pa vo ve mukati

“Ŵanaŵanu Lamampha Likanizga Munthu Kukara Liŵi”

“Ŵanaŵanu Lamampha Likanizga Munthu Kukara Liŵi”

Pa koleji yinyaki, kochi wa bola angumutuzga nchitu chifukwa chakukwiya mwakujumpha mwesu.

Mwana munyaki waliya mwaukali chifukwa chakuti vo wakhumbanga vachitika cha.

Munthukazi munyaki wapindana ndi mwana waki chifukwa chakuleka kuphwere kuchipinda.

TOSI tikuwonapu ŵanthu anyaki achikwiya ndipu chinanga ndisi tikukwiyapu nyengu yinyaki. Chinanga kuti kukwiya kungawoneka nge kuti nkhuheni, kweni kanandi tikwiya pa vifukwa vakuvwika, ukongwa asani munthu munyaki watichitiya vinthu vambula urunji. Nkhani ya m’magazini yinyaki yikukamba kuti: “Munthu weyosi wangakwiya ndipu nkhunanga cha kuchita viyo.”​—American Psychological Association.

Tingakamba kuti fundu iyi njauneneska chifukwa cha vo wakutumika Paulo wakulemba. Iyu waziŵanga kuti nyengu zinyaki ŵanthu angakwiya ndipu wangukamba kuti: “Tundiyani, ndikweni mungalakwanga cha: pa chikaralizga chinu lingasere dazi cha.” (Ŵaefesu 4:26) Mwakukolerana ndi fundu iyi, kumbi tikhumbika kulongo kuti tafya mtima pamwenga tikhumbika kujiko?

KUMBI KUKWIYA NKHUNANGA?

Paulo wachikamba ulongozgi uwu, waŵanaŵaniyanga mazu ngo wakulemba sumu munyaki wangukamba, ngakuti: “Karipani, kweni lekani kunanga.” (Sumu 4:4) Nanga Paulo wang’anamuwanganji wachikamba ulongozgi uwu? Iyu wangulutirizga kuti: “Kulunda kosi, ndi chikwiya, ndi kandundu, ndi gazamu, ndi utusi, vituzgikeku kwinu, pamoza ndi uheni wosi.” (Ŵaefesu 4:31) Yapa, Paulo wachiskanga Akhristu kuti angakwiyanga liŵi cha. Ndipu magazini yo tayizumbuwa pakwamba yikulutirizga kukamba kuti: “Kafukufuku walongo kuti ‘kukwiya liŵi’ kuchitiska munthu kuja wankhaza ndipu kungakuwovyani cha . . . kuti mumaliski masuzgu.”

Kumbi ‘tingatuzgaku’ wuli chikwiya ndi masuzgu ngosi ngo ngaŵapu chifukwa cha kukwiya? Fumu yazeru Solomoni yo yawusanga m’nyengu ya Ayisraele yikulemba kuti: “Ŵanaŵanu lamampha likanizga munthu kukara liŵi, ndipu mbunkhankhu waki, kugowoke kunanga.” (Nthanthi 19:11) Kumbi “ŵanaŵanu lamampha,” litovya wuli asani munthu wayamba kufya mtima?

KUŴANAŴANA UMAMPHA KUTOVYA KUTI MUNTHU WANGAKWIYANGA LIŴI CHA

Kuŵanaŵana umampha kung’anamuwa kuvwisisa umampha nkhani yosi. Kumbi kuŵanaŵana umampha kutovya wuli asani munyaki watinangiya pamwenga kutikwiyiska?

Weyosi wakwiya asani wawona vinthu vambula urunji. Kweni kuchita vinthu mwankhaza chifukwa cha kupwetekeka mtima, kungachitiska kuti tikumani ndi masuzgu pamwenga kupweteka ŵanthu anyaki. Mwakuyana ndi mo motu wanthazi ungawotche nyumba, kukwiya liŵi naku kunanga mbiri yidu yamampha ndipuso kungatimbanyizga ubwezi widu ndi anyidu kweniso ndi Chiuta. Mwaviyo, asani tiwona kuti tayamba kufya mtima tikhumbika kuŵanaŵaniya ukongwa nkhani yosi. Kuvwisa umampha nkhani yosi kungatiwovya kuti tiwuko mtima.

Fumu Davidi yo wenga wiski waku Solomoni wanguja kamanavi kubaya Nabala kweni wangovyeka kuvwisa umampha nkhani yosi. Davidi ndi ateŵeti ŵaki avikiliyanga mbereri zaku Nabala kuchipululu cha Yudeya. Nyengu yakusenge weya wa mbereri yati yakwana, Davidi wangupempha Nabala kuti waŵapaskeku chakurya. Nabala wati wavwa wangumuka kuti: “Kumbi ndingato chiŵandi changu, maji ngangu, nyama yangu, yo ndabayiya ŵakusenga ŵangu, kupaska ŵanthu wo ndileka kuŵaziŵa ko ŵatuliya?” Uwu wenga mtafu ukulu ukongwa! Davidi wati wavwa, wangusoka ndi ateŵeti ŵaki pafupifupi 400 kuti wakabayi Nabala ndi wosi a m’nyumba yaki.​—1 Samuele 25:4-13.

Abigaili, muwolu waku Nabala wati wavwa, wangusoka kuti wakakumani ndi Davidi. Wati wakumana nayu wangujikama ndi kukambiya Davidi kuti: “Zomerani kuti ndamteŵeti munthukazi winu ndilongoro mu makutu nginu, ndipu vwani mazu ngaku ndamteŵeti munthukazi winu.” Pavuli paki wangukonkhoske Davidi kuti Nabala wenga munthu wakupusa ndipuso wangumukonkhoske kuti Davidi watingi wazidandawulengi chifukwa chakuwezge nduzga.​—1 Samuele 25:24-31.

Kumbi Davidi wanguvwisa fundu nizi pa mazu ngaku Abigaili, zo zingumovya kuti waleki kuchita vinthu viheni? Fundu yakwamba njakuti wanguwona kuti Nabala waŵanaŵananga mwakupusa ndipu fundu yachiŵi njakuti iyu watingi wajengi ndi mlandu wakubaya munthu asani wanguweze. Mwakuyanana ndi Davidi, namwi mungafya mtima chifukwa cha vinthu vinyaki vo vachitika. Kumbi mungachita wuli asani ve viyo? Nkhani yinyaki yo yikonkhoska vo tingachita asani takwiya, yo yikulembeka ndi Chipatala cha Mayo yikamba kuti: “Asani taguŵa, titutengi mwanthazi maulendu 10.” Mukhumbika kuja dankha cheti ndi kuŵanaŵana cho chachitiska suzgu ndi kuwona mo vinthu vingajaliya asani mungathaŵiriya kuchita chinthu chinyaki. Mwaviyo, muŵanaŵanengi umampha kuti mulekengi kufya mtima liŵi kweniso kuti muleke limu kukwiya.​—1 Samuele 25:32-35.

Ŵanthu anandi mazuŵa nganu asambira kujiko asani afya mtima. Mnyamata munyaki zina laki Sebastian wa vyaka 23 yo wenga mujeri ku Poland, wangukonkhoska kuti kusambira Bayibolo kungumovya kuti wajikongi asani wafya mtima ndipuso asani wakwiya. Iyu wangukamba kuti: “Asani ndafya mtima, ndiŵanaŵaniya dankha cho chasuzga ndipu pavuli paki ndigwiriskiya nchitu ulongozgi wo ndasambira m’Bayibolo. Ndipu ndawona kuti m’Bayibolo musanirika ulongozgi wakovya ukongwa.”

Kugwiriskiya nchitu ulongozgi wa m’Bayibolo kungakuwovyani kuti mulekengi kukwiya liŵi

Setsuo nayu wagwiriskiyanga nchitu ulongozgi wa m’Bayibolo. Iyu wangukamba kuti: “Ndayanjanga kukalipiya anyangu kunchitu asani andikwiyiska. Kweni chifukwa chakuti sonu ndasambira Bayibolo, m’malu mwakukalipa nditijifumba dankha kuti: ‘Kumbi wanangiska ndiyani penapa? Kumbi ndanangiska ndini cha?’” Kuŵanaŵaniya mafumbu yanga kungumuwovya kuti waleki kukwiya liŵi ndipuso kuti wawukongi mtima asani wayamba kukwiya.

Chinanga kuti kujiko asani takwiya nkhwakusuzga ukongwa, kweni ulongozgi wa m’Mazu Ngaku Chiuta ngwakovya ukongwa. Kugwiriskiya nchitu ulongozgi wazeru wa m’Bayibolo ndi kuromba kwaku Chiuta, kungakuwovyani kuti mulekengi kukwiya liŵi kweniso kuti mujikongi asani mwafya mtima.