Skip to content

Skip to table of contents

CHAANDAANO 5

“Mukaintu Uuli Kabotu Kapati”

“Mukaintu Uuli Kabotu Kapati”

1, 2. (a) Nguuli mulimu ngwaakali kubeleka Rute? (b) Mbuubuli bubotu mbwaakabona Rute mumulawu waJehova akubakombi bakwe?

 RUTE ulifugeme aafwiifwi aachilwi chabbali njali kubunganisya kuzwa kuseeni. Zuba lyabbila bantu biingi balikubeleka mumyuunda muBbetelehema bachayizya. Bayabweenda kabali kulitonta akaambo kakukatala kabali kunjila mumuunzi ooyu muniini ageedi lili aafwiifwi amunkunu. Rute ulikumvwa mamiinwa nkaambo walibbizya kalikubeleka. Nikuba kuti wakatala ulikuzumanana kuuma bbali kuchitila kuti agwisye nseke kuzwa kumasonso. Mulimu ooyu muyumu pesi zintu zyeenda kabotu kwiinda mbali kuyeeyela.

2 Zintu zyakali zyasaanguna kumweendela kabotu na mukamufu ooyu? Mbuli mbutwabona muchiiyo chayinda, wakali wasala kukkala abanyinazyala, Nawomi alubo wakakonka kuti wakali kuyookakatila kuli mbabo akuti Jehova Leza waNawomi wakali kuzooba Leza wakwe. Bamukabafu aaba babili bakaza kuBbetelehema kabazwa kuMowabbu. Alubo Rute muMowabbu wakazooziba kuti Jehova wakapa ma-Israyeli mulawu wakali kutondeezya kuti ulababikkila maanu ma-Israyeli bafwaba abantu bazwa kuli zimwi nyika. Rute wakabona kuti bamwi bakombi baJehova bakali kuuswiilila mulawu ooyu alubo bakali kumujata munzila iilikabotu akumufwida luzyalo. Eezi zyakamuumbulizya kumapenzi ngaakalaawo.

3, 4. (a) Bbowazi wakamusungwaazya biyeni Rute? (b) Chikozyano chaRute chitugwasya biyeni mazubaano nikuli kuyumu kujana mali?

3 Umwi wabo nguBbowazi, mwaalumi wakanotede alubo wakali aamuunda Rute mwakali kuvululwida. Wakamubona mbuli mwanaakwe. Kweelede kuti Rute wakali kukkala kali kusekelela mumoyo wakwe chiindi naakali kuyeeya majwi ngaakali wabuzigwa aBbowazi aakumulumbayizya akaambo kakugwasya Nawomi akusala kuyuba mumababa aaJehova Leza wakasimpe.​—Bala Rute 2:11-14.

4 Nikuba oobo, Rute wakachili kukataazikana kuti zintu zyakali kuyoomweendela biyeni kunembo. Mbukunga wakali mukamufu uuzwa kuliimwi nyika alubo katakwe mwana, kweelede kuti wakali kukataazikana kuti ngwani wakali kuzoobasanina aNawomi muminyaka iitobela. Bakali kuzoozumanana kabavululwida na? Alubo ngwani wakali kuzoomusanina azoochembaala? Tazitugambyi pe kuti wakali kukataazikana atala azintu eezi. Nikuba mazubaano bantu biingi balakataazikana atala azintu eezi nkaambo nkuyumu kujana mali. Kubona lusyomo mbulwakamugwasya Rute kulatugwasya kuti tutobelezye chikozyano chakwe.

Mbaani Baswaanizidwe Mumpuli?

5, 6. (a) Zyakamweendela biyeni Rute mubuzuba bwakusaanguna naakali kuvululwida mumuunda waBbowazi? (b) Nawomi wakachita biyeni chiindi naakabona Rute?

5 Chiindi Rute naakamaninsya kuuma masonso aabbali, wakabona kuti wakavululwida bbali iikkwana efa. Kweelede kuti chibbudu chakwe chakali kulema makkeyiji aali 14. Alubo kweelede kuti wakachisunga amucheka mpawo wachinyampula akuchitukka alubo wasaanguna kweenda kaya kuBbetelehema kakuli kwasaanguna kudiimana.​—Rut. 2:17.

6 Nawomi wakabotelwa loko chiindi naakabona mukamwana wakwe ngwaakali kuyanda. Alubo kweelede kuti wakagamba chiindi naakabona chibbudu chabbali chipati Rute nchaakatukkide. Alubo Rute wakamweetela chakulya nchaakapegwa chiindi Bbowazi naakali kupa babelesi bakwe mpawo bakalyaamwi aNawomi. Nawomi wakabuzya Rute kuti: “Ino sunu wali kuvwulwida kuli? Ino wali kubelekela kuli? Aalongezyegwe muntu ooyo iwakulanganya.” (Rut. 2:19) Nawomi wakali muntu uubikkila maanu, naakabona chibbudu nchaakatukkide Rute, wakabona kuti kweelede kuti kuli muntu wamubona mpawo wamufwida luzyalo.

7, 8. (a) Nawomi wakabona luzyalo ndwaakabatondeezya Bbowazi mbuli kuti lwakali kuzwa kuliini alubo nkamboonzi? (b) Njiili imwi nzila Rute njaakabatondeezya luyando lutamani banyinazyala?

7 Bakasaanguna kuzuwa. Rute wakabuzya Nawomi atala aluzyalo Bbowazi ndwaakamufwida. Zyakamujata Nawomi mpawo wakaamba kuti: “Muntu ooyo alongezyegwe a Jehova, walo iwatakakilwa kutondezya luzyalo lwakwe lutamani kubaumi akubafwu.” (Rut. 2:20) Nawomi wakabona kuti luzyalo lwaBbowazi lwakali kuzwa kuli Jehova ooyo uupa kuti bakombi bakwe bafwide bamwi luzyalo alubo uusyomezya kubalongezya aabo bafwida bamwi luzyalo. a​—Bala Tusimpi 19:17.

8 Nawomi wakasungwaazya Rute kuti aswiilile nzyaakamubuzya Bbowazi, kuti azumanane kuvululwida mumuunda wakwe akuti akkale aafwiifwi ababelesi bakwe bachanakazi kuchitila kuti alikwabilile kuli basikutebula bakali kukonzya kumujata munzila iitali kabotu. Rute wakaaswiilila majwi aaya. Alubo “wakazumanana kukkala abanyinazyala.” (Rut. 2:22, 23) Mumajwi aaya, tubona lubo Rute mbaakatondeezya buntu bubotu mbwaakalaabo, luyando lutamani. Chikozyano chaRute chilatugwasya kuti tulilange-lange kuti tuchita biyeni mumpuli zyesu. Tububona kabuyandikana na bweenzuma mbutweelede kubaabo abamumpuli zyesu? Tulabagwasya na kuti kabayanda lugwasyo? Jehova ulazibona kuti twatondeezya bamwi luyando lutamani.

Chikozyano chaRute aNawomi chituyiisya kuti tweelede kwiibona kayiyandikana mpuli njitulaayo

9. Twiiyaanzi kuzwa kuli Rute aNawomi atala ampuli?

9 Nawomi aRute bakali mpuli na? Bamwi bantu babonaanga bantu kuti baambwe kuti nimpuli kweelede kuba mwaalumi, mwanakazi, bana abamwi babbululu. Pesi chikozyano chaRute aNawomi chitugwasya kubona kuti bakombi baJehova balakonzya kutondeezyania luyando akufwidilana luzyalo nikuba kuti kabali bache mumpuli. Uyibona kiiyandikana na mpuli njulaayo? Jesu wakayiisya batobeli bakwe kuti bakombinyina balakonzya kuba bamumpuli yabo nikuba kuti kabatakwe mpuli.​—Mk. 10:29, 30.

Rute aNawomi bakali kugwasyania akusungwaazyania

“Ngumwi Wabasikutunununa”

10. Nawomi wakali kuyanda kumugwasya biyeni Rute?

10 Kuzwa nikwakali kutebulwa bbali muli April kusikila nikwakali kutebulwa wiiti muli June, Rute wakazumanana kuvululwida mumuunda waBbowazi. Mazuba naakali kuyabweenda Nawomi wakasaanguna kuyeeya nzyaakali kukonzya kuchitila mukamwanaakwe ngwaakali kuyanda loko. Nibakachili kuMowabbu, Nawomi wakaambide kuti taakwe naakali kuyookonzya pe kuyandwiida Rute mulumi. (Rut. 1:11-13) Pesi lino wakali watalika kuyeeya zisiyene. Wakabuzya Rute kuti: “Mwanaangu, sena tandeelede kukujanina ŋanda kutegwa zintu zikweendele kabotu?” (Rut. 3:1) Chakali chiyanza kuti bazyali beelede kuyandwiida bana babo bantu bakukwatanaabo alubo Rute wakali waba mbuli mwana biya kuli Nawomi. Nawomi wakali kuyanda kuyandwiida Rute “busena bwakulyookezyela” chaamba lukwabililo ndwakonzya kujana mwanakazi kuti waba aamuunzi amulumi. Pesi wakali kunoozichita biyeni eezi Nawomi?

11, 12. (a) Chiindi Nawomi naakaamba kuti Bbowazi “ngumwi wabasikutunununa,” ngaali mabambe aali muMulawu waLeza ngaakali kwaamba? (b) Rute wakachita biyeni atala azintu nzyaakabuzigwa abanyinazyala?

11 Chiindi Rute naakasaanguna kwaambuula atala aBbowazi, Nawomi wakaamba kuti: “Muntu ooyo ngwaluzubo lwesu. Ngumwi wabasikutunununa.” (Rut. 2:20) Eezi zyakali kwaambaanzi? MuMulawu Leza ngwaakapede ma-Israyeli mwakali mulawu wakali kugwasya bantu bakali kuswaana buyumu-yumu akaambo kakufwidwa naakuti kufwaba. Kuti mwanakazi wafwidwa mulumi katanaba abana, wakali kumaninwa nkaambo zina lyamulumaakwe alunyungu lwakwe zyakali kufwidilila. Pesi mulawu waLeza wakali kuzumizya kuti mukulana naakuti mwanike wamulumaakwe amunjilile kuchitila kuti azyale mwana wakali kukonzya kubusilizya zina lyawisi akulangania lubono lwampuli. b​—Dt. 25:5-7.

12 Nawomi wakabuzya Rute atala azintu nzyaakeelede kuchita kuti akonzye kunjililwa. Tulakonzya kubona mbaakagalangania meso Rute chiindi banyinazyala nibakali kumubuzya. Mulawu waku-Israyeli wakali mupya kuli Rute alubo ziyanza nzyankuko taakazizi pe. Nikuba oobo, akaambo kakuti wakali kumulemeka Nawomi wakaswiililisisya loko zintu nzyaakali kumubuzya. Zintu nzyaakamubuzya Nawomi zyakali kukonzya kumufwisya bweeme naakuti kumuyangisya pesi Rute wakazumina. Chakulibombya wakaamba kuti: “Zyoonse nzyomwandaambila ndilazicita.”​—Rut. 3:5.

13. Twiiyaanzi kuzwa kuli Rute atala akuswiilila malayilile aabantu bapati? (Langa Jobu 12:12.)

13 Chimwi chiindi kulakonzya kubayumina bachikula kuti baswiilile zintu nzibabuzigwa abantu bapati alubo bali aluzibo. Nkuuba kuchita oobo nkaambo bachikula balakonzya kubonaanga bantu bapati tabaamvwisisisyi alubo tabaazi pe mapenzi ngibaswaana. Chikozyano chaRute chituyiisya kuti kuswiilila bantu bapati balaabusongo, batuyanda alubo bayanda kuti zintu zitweendele kabotu kulakonzya kutweetela mpindu zipati. (Bala Intembauzyo 71:17, 18.) Pesi Nawomi wakamulayilila kuti achiteenzi Rute alubo wakalongezegwa na akaambo kakuswiilila malayilile aayo?

Rute Kali Kulubuwa Lwakupolela

14. Lubuwa lwakupolela niinzi alubo lwakali kubelesegwa biyeni?

14 Mubuzuba oobo goko Rute wakayinka kulubuwa lwakupolela. Lubuwa lwakupolela nindawu iitandabede alubo iisindidwe aawo balimi biingi mpubakali kutola zilyo zyabo kuti zikapolwe akupupululwa. Chiindi chiingi bakali kusala ndawu iilaajulu naakuti aajulu achilundu nkaambo kwakali kunoonga kuli luuwo goko. Chiindi nibakali kupupulula zilyo bakali kubelesya mafologo naakuti mafocholo. Bakali kuwala zilyo kujulu mpawo moya wakali kupupulula ziyu nkaambo nga nzyuuba alubo nseke zyakali kuwida aansi nkaambo nga nzilemu.

15, 16. (a) DPandulula zyakachitika kulubuwa lwakupolela chiindi Bbowazi naakamaninsya mulimu wakwe goko. (b) Bbowazi wakakubona biyeni kuti Rute wakalilede kumawulu aakwe?

15 Rute wakali kulangisisya chiindi babelesi nibakali kumaninsya mulimu wabo goko. Bbowazi wakali kulanga babelesi bakwe kabali kupupulula zilyo kusikila zyaba dwi. Naakamaninsya kulya wakalibambila kulala aafwiifwi aadwi limwi lyazilyo. Chakali chiyanza biya chakali kuchitilwa kuti balimi bakwabilile zilyo kubantu bakali kukonzya kubba naakuti kubanyeya zintu zyabo. Rute wakamubona Bbowazi chiindi nakoona. Chakali chasika chiindi chakuti achite zintu nzyaakali wabuzigwa aaNawomi.

16 Rute wakaswena aafwiifwi moyo kuli kuduntaana aakaambo kakuyoowa. Wakabona kuti mwaalumi ooyu wakalifwide biya aang’onzi. Mbuli mbaakamulayilila Nawomi wakamuvumbula kumawulu mpawo wakalala mpawaawo. Wakalindila. Pesi chiindi nchaakalindila chakali kubaanga munyaka woonse. Nikwakaba aakati kabo, Bbowazi wakali kuyanda kusanduka alubo wakali kuyanda kulivumba kumawulu nkaambo wakali kumvwa mpeyo. Pesi wakamvwa kuti kwakali muntu wakaliwo. Bbayibbili lyaamba kuti: “Wakabona mukaintu uulede kumaulu aakwe!”​—Rut. 3:8.

17. Nziizili zintu zibili nzibatabikkili maanu bantu bayeeya kuti majwi aaRute anzyaakachita zitondeezya kuti wakali kuyanda kuti Bbowazi awone aawe?

17 Bbowazi wakabuzya kuti: “Ino nduwe ni?” Amwi kali kukankama Rute wakasandula kuti: “Ndime Rute mubelesi wako. Kondivwumba cisani cako ndemubelesi wako, nkaambo nduwe sikunununa.” (Rut. 3:9) Bamwi bantu mazubaano babonaanga nzyaakachita Rute amajwi aakwe zitondeezya kuti wakali kuyanda kuti Bbowazi awone anguwe pesi kuli zintu zibili nzibatabikkili maanu pe. Chakusaanguna, nzyaakachita Rute zyakali kweendelana aziyanza zyamuchiindi eecho, bantu biingi nzibatazi pe mazubaano. Nkinkaako, tazili kabotu pe kweezyanisya nzyaakachita Rute azichitwa aabantu bamazubaano batalijati pe. Chachibili, nzila njaakamusandulaayo Bbowazi itondeezya kuti takwe naakamusola pe Rute kuti wakali kuyanda kuchita chintu chibi pesi wakamulumbayizya.

Makanze aRute aakwiinka kuli Bbowazi aakali kabotu alubo taakwe naakali kubikka nzyayanda mubusena bwakusaanguna

18. Bbowazi wakamuumbulizya biyeni Rute, alubo nziizili nzila zibili Rute nzyaakatondeezya aazyo luyando lutamani zyakali kwaambwa aBbowazi?

18 Kalikwaambuula aajwi liwumbulizya Bbowazi wakabuzya Rute majwi aasungwaazya. Wakati: “Jehova akulongezye mwanaangu. Luno lweendo, luyando lwako lutamani walutondezya kapati kwiinda mulweendo lwakusaanguna mukuti tiiwaunka kubalombwana, babe bacete naa bavwubi.” (Rut. 3:10) Majwi aakuti “lweendo lwakusaanguna” aakali kwaamba Rute mbaakatondeezya luyando lutamani kuli Nawomi kwiinda mukwiinka anguwe ku-Israyeli akumulangania. Alubo majwi aakuti “luno lweendo” aakali kwaamba nzyaakachita Rute kwiinda mukuzumina kukwatwa aaBbowazi. Bbowazi wakabona kuti Rute wakachili muniini zyakuti wakali kukonzya kukwatwa amwaalumi uuchili muniini uunotede naakuti uufwaba. Kusiyana azeezi, Rute wakali kuyanda kuchitila Nawomi zilikabotu kuswaanizya amulumi waNawomi wakali wafwa kwiinda mukubusilizya zina lyakwe. Tazigambyi pe kubona kuti nkamboonzi Bbowazi naakatolwa moyo amwanakazi ooyu wakatali kubikka nzyayanda mubusena bwakusaanguna.

19, 20. (a) Nkamboonzi Bbowazi naakatamukwata Rute mpawaawo-mpawaawo? (b) Bbowazi wakatondeezya biyeni kuti wakali kumufwida luzyalo Rute akuti wakali kuyanda kuti abe ampuwo mbotu?

19 Bbowazi wakayungizya kuti: “Lino utayoowi mwanaangu. Ndilakucitila zyoonse nzyowaamba, nkaambo boonse mumunzi balizyi kuti uli mukaintu uuli kabotu kapati.” (Rut. 3:11) Bulangilizi bwakukwata Rute bwakamubotezya loko Bbowazi. Nkinkaako, kweelede kuti taakagamba pe chiindi naakabuzigwa kuti amunjilile. Bbowazi wakali mwaalumi uululeme taakwe naakabikka nzyayanda mubusena bwakusaanguna. Wakabuzya Rute kuti kwakali umwi mwaalumi wakali sikunununa, wakali bbululu waafwiifwi wamulumi waNawomi Elimelekki. Nkinkaako Bbowazi wakeelede kwaambuula amwaalumi ooyo amupe mweenya wakuti anjilile Rute.

Rute wakaba aampuwo mbotu akaambo kakuti wakali kubajata kabotu bamwi, kubafwida luzyalo akubalemeka

20 Bbowazi wakabuzya Rute kuti alale kusikila kuseeni mpawo ayende kakuchisiya-siya kuchitila kuti atabonwi abantu. Wakali kuyanda kuti atabi aampuwo iimbi akuti Rute atabi ampuwo iimbi akaambo kakuti bantu bakali kunooyeeya kuti kuli chintu chibi chachitika. Rute wakalala lubo kumawulu aaBbowazi kweelede kuti aachiindi eechi moyo wakwe wakali wakkala nkaambo Bbowazi wakali wamusandula kabotu. Rute wakabuka kakuchisiya-siya. Kuzwa waawo, Bbowazi wakamupa chipo chabbali nchaakaputila mumucheka mpawo Rute wakeenda wabweeda kuBbetelehema.​—Bala Rute 3:13-15.

21. Niinzi chakapa kuti Rute azibikane kuti “mukaintu uuli kabotu kapati” alubo nga tulachitobelezya biyeni chikozyano chakwe?

21 Kweelede kuti kwakamubotezya loko Rute kuyeeyesesya atala amajwi ngakaamba Bbowazi aakuti bantu biingi bakalizizi kuti “mukaintu uuli kabotu kapati!” Zilaantanganana kuti kubeleka changuzu kuti azibe Jehova akuyanda kumubelekela nzizyo zyakapa kuti abe ampuwo mbotu. Alubo Rute wakamufwida luzyalo akumubikkila maanu Nawomi abantu bakulimbabo. Alubo wakalilipedelede kutobela maponeno aabo aziyanza zyabo nikuba kuti taakazizi pe. Kuti twatobelezya lusyomo lwaRute, tulabalemeka bamwi, maponeno aabo aziyanza zyabo alubo andiswe tulaba ampuwo mbotu.

Rute Wajana Busena Bwakulyookezezya

22, 23. (a) Kweelede kuti chakali kwaambaanzi chipo chabbali Bbowazi nchaakapa Rute? (Langa makani aamunsi.) (b) Nawomi wakamusungwaazya kuti achiteenzi Rute?

22 Chiindi Rute naakaboola, Nawomi wakamubuzya kuti: “Ino weenda buti mwanaangu?” Kweelede kuti Nawomi wakabuzya mubuzyo ooyu akaambo kakuti wakali kuyanda kuziba kuti Rute wakachili nguwe na naakuti wakali waba abulangilizi bwakukwatwa. Chakufwambaana Rute wakabuzya banyinazyala zintu zyoonse zyakachitika akati kanguwe aBbowazi. Alubo wakamupa chipo chabbali nchaakali wapegwa aBbowazi. c​—Rut. 3:16, 17.

23 Chabusongo Nawomi wakasungwaazya Rute kuti akkale aang’anda atayinki pe kuyoovululwida mumyuunda mubuzuba oobo. Wakamubuzya kuti: “Mwaalumi ooyu takoolyookezya pe kusikila aamanisye makani aaya sunu.”​—Rut. 3:18.

24, 25. (a) Bbowazi wakatondeezya biyeni kuti wakali mwaalumi uululeme alubo uutabikki nzyayanda mubusena bwakusaanguna? (b) Rute wakalongezegwa biyeni?

24 Nawomi wakali kwaamba choonzyo atala aBbowazi. Bbowazi wakayinka kugeedi lyamuunzi kwakali kujanika baalu mpawo wakalindila kuti mwaalumi wakali bbululu waafwiifwi wa-Elimelekki ayinde. Wakabweza bakamboni mpawo wakapa mwaalumi ooyo mweenya wakuti aabe sikunununa kwiinda mukunjilila Rute. Mwaalumi ooyu wakakaka akaambo kakuti wakali kubonaanga ulakonzya kusweekelwa alubono lwakwe. Kunembo lyabakamboni, Bbowazi wakaamba kuti wakali kuyooba sikunununa, wakali kuyoowula muunda wakali wa-Elimelekki mulumi waNawomi wakali wafwa alubo wakali kuyookwata Rute mukamufu waMaloni mwana wa-Elimelekki. Alubo Bbowazi wakaamba kuti wakali aachiyandisyo chakubusya “zina lyamufwu mulukono lwakwe.” (Rut. 4:1-10) Bbowazi wakali mwaalumi uululeme alubo wakatali kubikka nzyayanda mubusena bwakusaanguna.

25 Bbowazi wakazookwata Rute. Kuzwa waawo, Bbayibbili lyaamba kuti: “Jehova wakamupa kuti amite mpoonya wakazyala mwana musankwa.” Banakazi bamuBbetelehema bakamulongezya Nawomi akutembawula Rute kabaamba kuti wakali kuyandikana kapati kuli Nawomi kwiinda bana balombe bali 7. Mukuya kwachiindi Bbayibbili litondeezya kuti mwana waRute wakazooba sianyinakulu waMwaami mupati Davida. (Rut. 4:11-22) Alubo Davida wakazooba sianyinakulu waJesu Kristu.​—Mt. 1:1. d

Jehova wakamulongezya Rute kwiinda mukupa kuti abe banyinakulu baMesiya

26. Chikozyano chaRute aNawomi chituyiisyaanzi?

26 Nisimpe Rute wakalongezegwa mbuli mbaakalongezegwa Nawomi, ooyo wakakomezya mwana ooyu mbuli kuti wakali mwanaakwe. Buumi bwabanakazi aaba babili butugwasya kubona kuti Jehova Leza ulababona aabo balibombya ababeleka changuzu kuti balisanine akulipeda kuti bakombe Jehova aamwi abakombi bakwe. Alubo takachilwi kubalongezya bakombi bakwe basyomeka mbuli Bbowazi, Nawomi aRute.

a Mbuli mbaakaamba Nawomi Jehova tafwidi bantu bapona kupela pe luzyalo. Nikuba bantu bafwide ulabafwida luzyalo. Nawomi wakali wafwidwa aamulumi kuswaanizya abana bakwe boonse babili. Rute anguwe wakali wafwidwa aamulumi. Baalumi aabo boonse kabali batatu bakali kuyandwa loko abanakazi aaba. Nkinkaako kufwida Nawomi aRute luzyalo kwakali kozyenie akufwida baalumi aaba luzyalo nkaambo ansinga bakachili kupona bakali kunooyanda kuti banakazi babo bajatwe kabotu.

b Cheelelo chakunjilila mukamufu chakali kupegwa mukulana naakuti mwanike wamwaalumi wafwa alubo chakali kukonzya kupegwa bbululu mbuli mbukwakali kuchitwa munkani yakukona lubono.​—My. 27:5-11.

c Bbowazi wakapa Rute zisuwo zyabbali zili 6 zitaambidwe pe kuti zyakali kulema biyeni. Amwi akaambo kakuti mazuba aakubeleka aali 6 atobelwa abuzuba bwakulyookezya bwaSabata. Rute wakali waba aafwiifwi kuti alyookezye kukubeleka changuzu nkwaakali kuchita kali mukamufu nkaambo wakali waba aafwiifwi kuti ajane muunzi naakuti mwaalumi wakali kuyoomusanina. Alubo kweelede kuti zisuwo zili 6 kuyeeyelwa kuti mafocholo aali 6 nzizyo Rute nzyaakali kukonzya kunyampula.

d Rute uuli aakati kabanakazi bali 5 baambidwe muBbayibbili bali muzyalani lyaJesu. Umwi wabo nguRahabbu banyina aaBbowazi. (Mt. 1:3, 5, 6, 16) Rahabbu anguwe taakali mu-Israyeli pe mbuli Rute.