Ntlawa wa van’wasayense wu tshemba leswaku swiendlo swa vanhu swi nga ha va swi hoxe xandla eka ku tsekatseka ka misava loku veke kona hi 2011 le Lorca edzongeni wa Spain, laha ku feke vanhu va kaye ivi ku vaviseka vanhu vo tala swinene. Vativi va misava va kume leswaku ku tsekatseka koloko ka misava ku vangiwe hi leswi vanhu va celeke mati yo tala ehansi ka misava leswaku va cheleta hi wona.

Vavalangi lava humaka eChayina va tirhise mali leyi ringanaka R918 biliyoni leswaku va endzela matiko yo hambana-hambana hi 2012. Hi ku ya hi Vandla ra Vapfhumba ra Misava Hinkwayo ra Nhlangano wa Matiko, i ro sungula vanhu va le Chayina va tirhisa mali yo tala eka ku valanga ematikweni man’wana—ku tlula vanhu va le Jarimani ni va le United States. Vavalangi lava humaka ematikweni lawa hamambirhi lava endzelaka matiko man’wana va tirhise kwalomu ka R756 biliyoni.

Nkambisiso lowu vikiweke eka BMJ, ku nga magazini wa swa vutshunguri wa le Britain, wu endliwe eka vanhu va le Japani va kwalomu ka 68 000 ku ringana malembe ya 23. Valavisisi va kume leswaku vavasati lava velekiweke hi 1920 ku ya ka 1945 lava sunguleke ku dzaha va nga si va ni malembe ya 20, malembe lawa a va ma hanya a ma tluriwa hi lawa a ma hanyiwa hi vavasati lava nga si tshamaka va dzaha, hi malembe ya khume; kasi lawa a ma hanyiwa hi vavanuna lava nga si tshamaka va dzaha a ma tlula ya lava dzahaka hi malembe ya nhungu.

Ku xaviwa ka tipulasitiki ematikweni man’wana, ku endliwa ka tona ni ku ti tirhisa swi yirisiwile ku endlela leswaku ku sirheleriwa swiharhi leswi hanyaka elwandle ni leswi nga hanyiki elwandle leswi nga faka loko swo ti dya. Ematshan’weni ya sweswo mfumo wu khutaza leswaku ku tirhisiwa swilo leswi loko swi lahliwile swi bolaka leswaku swi nga thyakisiki mbango.

Tikhampani ta ndzindza-khombo ti lahlekeriwa hi mali ya kwalomu ka R450 biliyoni hi lembe hikwalaho ka makhombo lama vangiwaka hi maxelo. Mali yoleyo leyi hakeriwaka, leyi cinciweke hi ku ya hi ku hunguteka ka nkoka wa mali, yi phindhiwe kambirhi eka malembe man’wana ni man’wana ya khume ku sukela hi va-1980.