“Hambileswi ku nga ni swilo swo tala swo hlamarisa swa thekinoloji na sayense leswi swi antswisaka vutomi . . . Kambe swilo sweswo hi swona swi onhaka misava ya hina.”—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

HIKWALAHO KA YINI VANHU VO TALA VA NGA DYI BYI RHELELA LOKO VA ANAKANYA HI VUMUNDZUKU BYA VANHU NI MISAVA? XIYA SWIN’WANA SWA SWIPHIQO LESWI HI TSHIKILELAKA.

• VUKUNGUNDZWANA BYA LE KA INTHANETE: Phephahungu ra The Australian ri ri: “Manguva lawa swi ni khombo ku tirhisa inthanete. Inthanete i kaya ra vanhu lava nga ni nsele, vo pfinya vana, lava rhumelaka marungula lama endlaka vanhu va gomulana hi tinhloko ni vakanganyisi. Vukungundzwana byo yiva vuxokoxoko bya van’wana byi famba emahlweni. . . . Inthanete i ndhawu leyi vanhu lava nga ni nsele va humesaka mavala ya vona.”

• SWIKHUMUKANI NI SWISIWANA: Eka ndzavisiso wa sweswinyana lowu endliweke hi Oxfam, ku vuriwa leswaku vanhu va nhungu lava nga ganya ngopfu, rifuwo ra vona loko ri hlanganile ri ringana ni mali leyi tirhisiwaka hi 3,6 biliyoni wa swisiwana. Oxfam yi ri: “Ikhonomi ya hina yi wile, sweswo swi endla leswaku swikhumukani swi fumisiwa hi swisiwana leswi swo tala swa swona swi nga vavasati.” Van’wana va sungula ku chava leswaku ku hambana loku nga kona exikarhi ka swisiwana ni swikhumukani ku ta vanga madzolonga.

• MADZOLONGA NI KU XANISIWA: Xiviko xa United Nations Refugee Agency xa 2018 xi te: “Sweswi ku ni nhlayo leyi tlakukeke ya vanhu lava balekaka emakaya ya vona.” Vanhu vo tlula 68 miliyoni va boheke ku baleka emakaya ya vona hikwalaho ka madzolonga ni ku xanisiwa. Xiviko lexi xi tlhele xi ku: “Munhu un’we u boheka ku baleka endzhaku ka tisekoni timbirhi.”

• LESWI XUNGETAKA MBANGO: Xiviko xa 2018 xi ri: “Mixaka yo tala ya misinya ni swiharhi swa herisiwa hi ndlela yo chavisa, ku thyakisiwa ka moya ni lwandle, swi veka vutomi bya vanhu ekhombyeni.” Switsotswana swi ya swi hunguteka etindhawini tin’wana. Tanihi leswi switsotswana swi endlaka leswaku swimilana swi tala, hi ku hangalasa vuluva, vanʼwasayense va vula leswaku ku hunguteka ka swona ku nga endla leswaku “swimilana swo tala swi nga ha vi kona.” Swimilana swa le lwandle leswi vuriwaka ti coral reef swi le khombyeni. Van’wasayense va vula leswaku kwalomu ka hafu ya swimilana leswi nga kona swi file eka malembe ya 30 lama hundzeke.

Xana hi nga swi kota ku endla ku cinca leswaku hi sirhelela misava? Van’wana va vula leswaku dyondzo yi nga pfuna emhakeni leyi. Loko swi ri tano, i dyondzo ya muxaka muni leyi lavekaka? Swihloko leswi landzelaka swi ta hlamula swivutiso leswi.