Vanhu vo tala lava xanisiwaka hi timhaka ta masangu va khomiwa hi tingana. Va nga ha titwa nandzu hikwalaho ka swona. Karen loyi a nga ni malembe ya 19 loyi a xanisiweke hi timhaka ta masangu exikarhi ka malembe ya 6 na 13, u ri: “Nchumu wo tika lowu ndzi lwisanaka na wona i ku titwa nandzu. Ndzi tivutisa leswaku, ‘Ha yini ndzi pfumelele ku xanisiwa nkarhi wo leha?’”

Loko na wena u titwa hi ndlela yoleyo, xiya leswi landzelaka:

• Miri ya vana ni ndlela leyi va titwaka ha yona a swi lunghekelanga ku endla timhaka ta masangu. A va swi tivi leswaku ku endla timhaka ta masangu swi katsa yini. Leswi vulaka leswaku a hi nandzu wa vona loko va xanisiwa.

• Minkarhi yo tala vana va tshemba vanhu lavakulu naswona va kanganyisiwa hi ku olova, sweswo swi endla leswaku va nga sirheleleki. Buku leyi nge The Right to Innocence yi ri: “Lava xanisaka vanhu i vakanganyisi lavakulu naswona n’wana u va a nga sirhelelekanga eka vukanganyisi bya vona.”

• Loko n’wana a ri karhi a xanisiwa a nga ha va ni ku navela ka timhaka ta masangu. Loko sweswo swi endlekile eka wena, tiyiseka leswaku i ndlela leyi miri wa wena wu titwaka ha yona loko wu khomiwa hi ndlela yo karhi. Leswi a swi vuli leswaku a wu lunghekele ku endla timhaka ta masangu ni munhu loyi a ku xaniseke kumbe u ni nandzu hikwalaho ka swona.

Xiringanyeto: Anakanya hi n’wana loyi u n’wi tivaka loyi sweswi a nga ni malembe lawa a wu ri na wona loko u xanisiwa. Tivutise, ‘Xana swi ta va swinene ku vona n’wana yoloye nandzu loko a xanisiwa?’

Karen u anakanye hi mhaka yoleyo hi nkarhi lowu a komberiwe ku langutela vana vanharhu, loyi un’wana wa vona a ri ni malembe ya kwalomu ka 6—ku nga malembe lawa Karen a a ri na wona loko a sungula ku xanisiwa. U ri: “Ndzi xiye ndlela leyi n’wana a nga kanganyisekaka ha yona eka malembe wolawo, ku nga leswi ndzi humeleleke.”

Ntiyiso wa mhaka: Muxanisi hi yena a faneleke a voniwa nandzu, ku nga ri wena. Bibele yi ri: “Vuhomboloki bya lowo homboloka byi ta va ehenhla ka yena.”—Ezekiyele 18:20.

Ku vulavula ni munhu lonkulu loyi u n’wi tshembaka hi ku xanisiwa ka wena swi nga ku pfuna. Bibele yi ri: “Nakulorhi wa ntiyiso u ni rirhandzu nkarhi hinkwawo, naswona i makwerhu la velekiweke loko ku ri ni maxangu.”—Swivuriso 17:17.

Swa twisiseka ku titwa u sirhelelekile loko u nga vulavuli hi leswi nga ku endlekela. Kumbexana loko u miyela swi ku sirhelela leswaku u nga ha xanisiwi. Nilokoswiritano, loko u miyela a wu nge wu kumi mpfuno.

Nhwanyana un’wana la vuriwaka Janet, la nga ni malembe ya 23, u xiye leswaku ku vulavula hi ku xanisiwa ka yena swi n’wi pfunile. U ri: “Loko ndza ha ri ntsongo ndzi xanisiwe hi timhaka ta masangu hi munhu loyi ndzi n’wi tivaka ndzi tlhela ndzi n’wi tshemba, kambe a ndzi vulanga nchumu hi swona ku ringana malembe yo tala. Kambe loko ndzi ta va ndzi vulavule na mhani hi mhaka leyi, ndzi titwe ndzi rhuliwe ndzhwalo.”

Janet wa swi twisisa leswaku ha yini van’wana swi va tikela ku vulavula hi ku xanisiwa ka vona. U ri: “Ku xanisiwa hi timhaka ta masangu a hi mhaka yo olova yo vulavula hi yona. Kambe ku miyela ka mina swi ndzi vavisile. A swi ta va swi antswile loko a ndzi vulavule hi mhaka yoleyo hi nkarhi wolowo.”

Ku xanisiwa ku nga onha mianakanyo ya wena—hi xikombiso, u nga ha titwa u nga pfuni nchumu kumbe u vona onge u hanyela ntsena ku tsakisa vanhu van’wana hi timhaka ta masangu. Sweswi rivala hi mavunwa wolawo, leswaku u ta vuyeriwa eka “nkarhi wa ku horisa.” (Eklesiasta 3:3) I yini lexi nga ku pfunaka ku endla tano?

Hlaya Bibele. Bibele yi ni mianakanyo ya Xikwembu, leyi nga ni ‘matimba . . . yo wisetela swilo leswi simekiweke swi tiya’—leswi katsaka mianakanyo ya ku titwa u nga ri nchumu. (2 Vakorinto 10:4, 5) Hi xikombiso, hlaya u tlhela u anakanyisisa hi matsalwa lama landzelaka: Esaya 41:10; Yeremiya 31:3; Malakiya 3:16, 17; Luka 12:6, 7; 1 Yohane 3:19, 20.

Khongela. Loko u titwa u nga pfuni nchumu kumbe u titwa nandzu, “lahlela ndzhwalo wa wena eka Yehovha” hi xikhongelo. (Pisalema 55:22) U ta ku pfuna!

Vakulu va vandlha. Vavanuna lava va Vakreste va leteriwe leswaku va fana ni “ndhawu ya ku tifihla emhehweni ni vutumbelo exidzedzeni.” (Esaya 32:2) Va nga ku pfuna leswaku u va ni langutelo lerinene hi wena ni ku va u rivala hi leswi ku humeleleke kutani u ya emahlweni ni vutomi bya wena.

Tihlanganisi ni vanhu lavanene. Xiya vavanuna ni vavasati lava nga Vakreste lava nga xikombiso lexinene. Vona ndlela leyi va hanyisanaka ha yona. Hi ku famba ka nkarhi, u ta swi vona leswaku a hi vanhu hinkwavo lava xanisaka lava va vulaka leswaku va va rhandza.

Nhwanyana un’wana la vuriwaka Tanya loyi a nga ni malembe ya 18, u swi vonile sweswo. Ku sukela evuhlangini byakwe, u xanisiwile hi timhaka ta masangu hi vavanuna vo hambanahambana. U ri: “Vavanuna lava a ndzi va toloverile hi vona lava ndzi xaniseke.” Hi ku famba ka nkarhi, Tanya u swi vonile leswaku va kona vavanuna lava nga ni rirhandzu ra ntiyiso. U swi vone njhani leswi?

A a ri ni vanghana va Vakreste lava cateke lava nga xikombiso lexinene, leswi n’wi pfuneke ku cinca langutelo rakwe. U ri: “Ndzi vone leswaku a hi vavanuna hinkwavo lava nga vaxanisi. Nuna u sirhelele nsati wakwe, ku nga leswi Xikwembu xi swi lavaka.” a—Vaefesa 5:28, 29.