Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Mpukutu Wakalakala “Wetambasukule”

Mpukutu Wakalakala “Wetambasukule”

Yindu yayaliji mu mpukutu wepye ni moto wakolanjidwa kuti Ein Gedi, yaliji yakusawusya kuyiŵalanga kutyocela pawasimanikwe mu 1970. Makina gakamulicisya masengo pakulolela yindu yamwanamwana, galosisye kuti mpukutuwu wakwete kambali kane ka buku ja Lefitiko nambosoni mwasimanikwaga lina lya Mlungu

Mu 1970, ŵandu ŵakuwukula yindu ya m’masame ŵasimene mpukutu wepye ni moto wawasililice pasi ku Ein Gedi ca ku Isalaeli ciŵandika kungapilo lyuŵa kwa Nyasa Jewe. Mpukutuwu ŵawusimene pandaŵi jaŵawukulaga pasi pagaliji malo gakulambilila. Maloga gagapile moto pawajonasikaga musiwu mu yaka ya m’ma 500 ni 550 C.E. Ligongo lyakuti mpukutuwu waliji wejonasice mnope, yaliji yakusawusya kuŵalanga yayalembedwe mwelemo, soni kuwuwunukula kukatendekasisye kuti wupapuce. Nambo ŵandu ŵakamulicisye masengo makina gakulolela yindu yamwanamwana mnope (3-D), pakusaka kulola cenene yayalembedwe mu mpukutuwo, yayatendekasisye kuti yiŵe mpela “wetambasukule.” Kaneko ŵakamulicisye masengo pulogalamu jine ja pa kompyuta pakusaka kwakamucisya ŵandu kuti akomboleje kuŵalanga yilembo yayaliji mu mpukutuwo.

Ana panyuma pakuwulola mpukutuwu ni makina gakulolela yindu gala, ŵapatile yamtuli? Maloŵe gagaliji mumpukutuwo galiji ga m’Baibulo. Mpukutuwu wakwete ndime sine sya cakundanda kwa buku ja Lefitiko. Mundimesi mwasimanikwesoni lina lya Mlungu m’Cihebeli, lyakola yilembo yakwimila lina lya Mlunguli. Yikuwoneka kuti yaŵapatileyi yaliji ya m’ma 50 C.E. ni 400 C.E. Yeleyi yikulosya kuti pa mipukutu josope ja Cihebeli mpukutuwu wuli wakala mnope kupunda mipukutu ja Qumran. Mundu jwine lina lyakwe Gil Zohar, jwalembile mu buku ja The Jerusalem Post kuti, “Mkaniwuŵe kusimanikwa mpukutu wa Ein Gedi, paliji pali pana Mipukutu ja mu Nyasa Jewe ni Mipukutu jakolanjidwa Alleppo Codex. Mipukutu ja Alleppo Codex jasimanikwe pali papitile yaka ciŵandika 1000 cisimanikwile mipukutu ja mu Nyasa Jewe. Mwakamulana ni ŵalijiganye ŵane, mpukutu wawaliji mpela wetambasukulewu, ukulosya kuti yakulemba ya Amasoleti m’mipukutu ja Tola “nganiyicenga cilicose mkupita kwa yaka masausande gejinji, nambosoni yindu yine yaŵasokonasisye ŵakopela mipukutuji, nganiyicenga kapikanice ka mpukutuwu.”