Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Ligongo Cici Pana Mabaibulo Gejinji?

Ligongo Cici Pana Mabaibulo Gejinji?

Ana ligongo cici Baibulo jigopoleledwe m’yiŵeceto yejinji lelojino? Ana Mabaibulo gelega mpaka gatukamucisye kupikanicisya cenene utenga wa m’Baibulo kapena mpaka gatusokonasye? Kumanyilila cenene ligongo lyakwe pagopoleledwe Mabaibulo m’yiŵeceto yejinji mpaka kutukamucisye kuti tugawoneje mwakuŵajilwa.

Nambo candanda tukusosekwa kumanyilila juŵalembile Baibulo soni kuti jalembedwe cakaci.

BAIBULO JANDANDA

Baibulo jikwete mbali siŵili, mbali jandanda jikwete mabuku gakwana 39. Mabuku gelega gali “maloŵe gapajika ga Mlungu.” (Aloma 3:2) Mlungu ni juŵalongolele acalume ŵakulupicika kuti alembe mabuku gelega kwa yaka ciŵandika 1,100, kutandila m’caka ca 1513 B.C.E. mpaka m’caka cine cakwe panyuma pa caka ca 443 B.C.E. Mbali jeleji ŵajilembile m’ciŵeceto ca Cihebeli ni ligongo lyakwe jikusakolanjidwa kuti Malemba Gacihebeli nambo ŵane akusajikolanga kuti Malangano Gakala.

Mbali jaŵili jikwete mabuku 27. Mabuku gelegasoni gali “maloŵe ga Mlungu.” (1 Atesalonika 2:13) Mlungu ni juŵalongolelesoni ŵakulijiganya ŵakulupicika ŵa Yesu Klistu kuti alembe mabuku gelega kwa yaka ciŵandika 60, kutandila m’caka ca 41 C.E. mpaka 98 C.E. Mbali jeleji ŵajilembile m’ciŵeceto ca Cigiliki ni ligongo lyakwe jikusakolanjidwa kuti Malemba Gacigiliki Gaciklistu, nambo ŵane akusajikolanga kuti Malangano Gasambano.

Mabuku gosope gakwana 66, gakusapanganya Baibulo jamtundu. Baibulo josopeji jili utenga wa Mlungu wakwawula kwa ŵandu. Nambo ligongo cici Baibulo jagopoleledwe m’yiŵeceto yine soni ndaŵi sine Mabaibulo gelega gakusasosekwa kugalinganyasoni? Kwende tulole magongo gatatu.

  • Kuti ŵandu aŵalanjeje Baibulo m’ciŵeceto cawo.

  • Kulinganya yakulemweceka yine ni yine yayatendekwe pakukopela Baibulo jandanda kuti utenga wa Mlungu uŵe muwaŵelele.

  • Kutyosya maloŵe gacikala.

Kwende tulole muŵatendele yeleyi paŵagopolelaga soni kulinganya Mabaibulo gaŵili gakala.

BAIBULO JACIGILIKI JA SEPTUAGINT

Yaka ciŵandika 300 Yesu mkanapagwe, Ayuda ŵalijiganye ŵatandite kugopolela Baibuloji kutyocela ku Malemba Gacihebeli kwawusya m’ciŵeceto ca Cigiliki. Baibulo jeleji jatandite kolanjidwa kuti Baibulo Jacigiliki ja Septuagint. Ligongo cici ŵagopolele Baibuloji? Ŵatesile yeleyi pakusaka kwakamucisya Ayuda ŵajinji ŵele pandaŵiji ŵanonyelaga kuŵeceta Cigiliki mmalo mwaciŵeceto cawo ca Cihebeli kuti akaliŵalila “malemba geswela” ga Mlungu.—2 Timoteo 3:15.

Baibulo ja Septuagint jakamucisyagasoni ŵandu mamiliyoni gejinji ŵanganaŵa Ayuda ŵaŵaŵecetaga Cigiliki kuti nombe nawo amanyilile utenga wa m’Baibulo. Ana yeleyi yatendekwe mwamtuli? Jwamlume jwine jwamlijiganye lina lyakwe W F Howard jwatite, “Kutandila m’yaka 100 ya Aklistu ŵandanda, Dini Jaciklistu jakamulicisyaga masengo Baibuloji. Amishonale ŵa mudiniji ŵajawulaga m’nyumba syakupopelela acisalaga ‘maumboni gakusimicisya ga m’Malemba gakulosya kuti Yesu jwaliji Mesiya.’” (Masengo 17:3, 4; 20:20) Mwakamulana ni jwamlume jwine jwamlijiganye ya Baibulo, lina lyakwe Fredrick Fyvie Bruce, jwasasile kuti Ayuda ŵajinji “ŵalesi kutenda lung’wanu ni Baibulo ja Septuagint” ligongo lyakuti jawandile mnope kwa ŵandu ŵanganaŵa Ayuda.

Mwapanandipanandi, ŵakulijiganya ŵa Yesu ŵalongoleledwaga ni Mlungu mpaka kumalisya kulemba mabuku gosope ga mbali ja Malemba Gacigiliki Gaciklistu. Kaneko ŵajipwatikwenye mbaliji ni Baibulo jacigiliki ja Septuagint jaŵajigopolele kutyocela ku Malemba Gacihebeli ni kuŵa Baibulo jamtundu jatukwete lelojino.

BAIBULO JACILATINI JA VULGATE

Pali pamasile yaka ciŵandika 300 Baibulo jili jimasile kulembedwa, jwamlijiganye ya dini jwine lina lyakwe Jerome, jwakopwesye Baibulo jacilatini jakolanjidwa kuti Vulgate. Pandaŵiji paliji kala Mabaibulo gejinji m’cilatini. Nambi ligongo cici jwalakwe jwakopwesye Baibuloji? Buku jine (The International Standard Bible Encyclopedia) pakusala ya cakulinga ca Jorome jatite, jwasakaga kulinganyasoni “yakulemweceka yine ni yine, kuwucisya yine yakusosekwa soni kutyosya yangasosekwa.”

Jorome jwalinganyisye yakulemweceka yejinji mwa yeleyi. Nambo pali papite ndaŵi, acakulungwakulungwa ŵadini ŵalekasisye ŵandu kuti akakamulicisyaga masengo Mabaibulo gane gacilatini kulekapo ja Vulgate soni ŵajendelecele kutenda yeleyi kwa yaka yejinji. Yeleyi yatendekasisye ŵandu kuti akamanyililaga Maloŵe ga Mlungu ligongo pandaŵiji ŵandu ŵajinji nganamanyililaga ciŵeceto ca Cilatini.

KUGOPOLELEDWA KWA MABAIBULO M’YIŴECETO YINE

Mkupita kwa ndaŵi, ŵandu ŵajendelecele kugopolela Bai bulo m’yiŵeceto yine. Mwambone, ciŵandika m’yaka ya m’ma 400 C.E Baibulo ja m’ciŵeceto ca Cisiliya jakolanjidwa kuti Peshitta jagopoleledwe. Nambo m’yaka ya m’ma 1300, ŵandu ŵalinjilelinjile mwamtawu kujigopolela Baibulo m’yiŵeceto yejinji.

Mwambone, cakumbesi kwa yaka ya m’ma 1300, mundu jwine lina lyakwe John Wycliffe ku England, jwagopolele Baibulo ja Cilatini kwawusya m’Cisungu. Jwalakwe jwatesile yeleyi ni cakulinga cakuti ŵandu ŵajinji akole upile wakupikana utenga wa m’Baibulo. Panyuma pakwe mundu jwine lina lyakwe Johannes Gutenberg’s, jwakopocele litala lyakupulintila mabuku. Yeleyi yakamucisye kuti ŵalijiganye Baibulo apakombole koposya soni kuwandisya Mabaibulo gejinji m’yiŵeceto yakulekanganalekangana ya ku Europe.

Mabaibulo ga Cisungu pagatupilagatupilaga, ŵandu ŵane ŵayiweni kuti pakusosekwa kugalinganyasoni. M’yaka ya m’ma 1700, jwamkulungwa jwadini jwine lina lyakwe John Lewis, jwalembile kuti, “Mkupita kwa ndaŵi ciŵeceto cikusacenga soni maloŵe gane ni gane ŵandu ŵangagapikanicisyaga cenene. M’yoyo yili yakusosekwa kugalinganyasoni Mabaibulo gacikala kuti gakamulaneje ni ciŵeceto cakucikamulicisya masengo ŵandu pandaŵijo.”

Lelojino ŵalijiganye ya Baibulo ali pamalo gambone gakuti agaliganyejesoni Mabaibulo gacikala. Tukuŵeceto m’yoyo ligongo lyakuti apano jemanjaji akusapikacisya cenene yiŵeceto yakala yele Baibulo jasimanikwaga soni akwete mipukutu jakusosekwa mnope jacikala jajisimanikwe pacangakaŵapa. Yeleyi mpaka yakamucisye kuti agalinganyesoni cenene Mabaibulo gelega mwakamulana ni mwajaŵelele Baibulo jandanda.

Kusala yisyene, kola Mabaibulo gegopoleledwe cenene kapena gelinganyesoni kuli kwakamucisya. Atamose yili m’yoyo tukusosekwa kusamala ni Mabaibulo gane mwa gelega. * Nambope naga ŵakugopolela kapena kulinganyasoni Baibulo, akutenda yeleyi ligongo lyakumnonyela Mlungu yisyesyene, mwangakayicila Baibulojo mpaka jiŵe jakamucisya mnope kwa m’weji.

 

^ ndime 24 Alolesoni ngani jakuti, “Kodi Mungadziwe Bwanji Baibulo Lomasuliridwa Bwino?” mu Sanja ja Mlonda ja Ciceŵa ja May 1, 2008.