¿Baʼax suuk u beetik a paalaloʼob utiaʼal u náaysik u yóoloʼob? ¿U chaʼanoʼob wa u xookoʼob? Wa ka tsʼáaiktiʼob junpʼéel celular wa junpʼéel libroeʼ, ¿máakalmáak ken u yéeyo’obiʼ?

 Desde úucheʼ le máakoʼoboʼ maʼ uts tu yich u xookoʼobiʼ yéetel bejlaʼeʼ maas yaan baʼal chaʼantbil Internet. Jane Healy, teʼ libro Endangered Minds (Mentes en peligro) tu tsʼíibtaj 1990, tu yaʼalaj: «Ichil junpʼíit kʼiineʼ yaan u xuʼulul u xook máak».

 Teʼ kʼiin ka tu yaʼaloʼ yaʼab máak tukult jach píitmáan yéetel le baʼax tu yaʼaloʼ. Pero beora tsʼoʼok u máan 30 añosaʼ le máaxoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ teʼ tuʼuxoʼob jach suuk u usartaʼal le tecnologíaoʼ le paalaloʼoboʼ jach kʼalkʼalak u xookoʼob.

Teʼ xookaʼ yaan k-tʼaan tiʼ lelaʼ:

•  ¿Baʼaxten kʼaʼabéet u suuktal u xook le paalaloʼoboʼ?

•  ¿Baʼax jeʼel a beetik utiaʼal u taaktal u xook a paalaleʼ?

•  Baʼax ku yaʼalik uláakʼ taatatsiloʼob

•   Imaginart baʼax ka xokik. Le táan u xokik junpʼéel cuento juntúul chan paaleʼ, le máax tsʼíibt le cuentooʼ ku yaʼalik jujunpʼéel baʼaxoʼob úuchiʼ, pero le chan paaloʼ kʼaʼabéet u usartik u imaginación utiaʼal u naʼatik jach baʼax úuchi. Por ejemploeʼ, ¿bix le máakoʼob yéetel le baʼalcheʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼ? ¿Bix u vozoʼob? ¿Tuʼux yanoʼob? ¿Bix le lugar tuʼux yanoʼoboʼ?

   Laura, juntúul maamatsileʼ ku yaʼalik: «Kéen k-chaʼant junpʼéel película wa videoeʼ u jaajileʼ táan k-ilik le baʼax ku imaginartik yaanal máakoʼ, pero kéen xooknak máakeʼ letiʼ imaginartik le baʼax tsʼíibtaʼanoʼ».

•   Ku yáantaj utiaʼal u yeʼesaʼal jatsʼuts modos. U suuktal u xook juntúul chan paaleʼ ku yáantaj utiaʼal u kanik u kʼaj óolt le problemasoʼ yéetel bix jeʼel u yutskíintikeʼ. Tsʼoʼoleʼ le kéen joʼopʼok u xookeʼ ku kanik u concentrartuba, leloʼ yaan u yáantik u yeʼes paciencia, u controlartuba yéetel u naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil.

   Pero ¿jach wa tu jaajil bey u yúuchloʼ? Jaaj, jach beyoʼ. Jujuntúul máaxoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le táan u xook juntúul chan paaleʼ como jach ku chʼíikil tiʼ le baʼax ku xokikoʼ jeʼel u páajtal u naʼatik bix u yuʼubikuba le máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼ. U beetik beyoʼ ku yáantaj utiaʼal u naʼatik bix u yuʼubikuba le máaxoʼob u kʼaj óolmoʼ.

•   Ku beetik u tuukul tiʼ le baʼax ku xokikoʼ. U xook máak tranquilo wa u kaʼa xokik le baʼax ku xokikoʼ ku yáantaj utiaʼal u maas naʼatik. Wa ku xook máak beyoʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u séeb tuʼubultiʼ yéetel utiaʼal u yilik bix jeʼel u meyajtiʼ ichil u kuxtaleʼ (1 Timoteo 4:15).

   Joseph, juntúul taatatsileʼ ku yaʼalik: «Kéen xooknak máakeʼ maas fácil u kʼaʼajsik le baʼax u yáax xokmoʼ, yéetel ku yáantaj utiaʼal u naʼatik. Tsʼoʼoleʼ ku yilik baʼax jeʼel u kanik tu yoʼolaleʼ. Pero le películaʼob yéetel le videoʼoboʼ maʼ tu yáantajoʼob utiaʼal u tuukul máak tiʼ baʼax jeʼel u kanikeʼ».

 Kʼaʼajaktech: Kex le videoʼob yaan hora ku yáantajoʼoboʼ, le mejen paalaloʼob jach junpuliʼ maʼ tu xookoʼoboʼ yaʼab baʼax maʼ tu kankoʼob.

•   Ilawil u séeb káajal u xook. Chloe, yaan kaʼatúul u paalaleʼ ku yaʼalik: «Toʼoneʼ maʼ síijik k-paalal ka káaj k-xook u yuʼuboʼobiʼ. Jach maʼalob baʼax t-chʼaʼtuklaj k-beetik tumen ka máan kʼiineʼ k-paalaleʼ jach utschaj tu yich u xookoʼob».

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Desde ta chichnil ta kʼaj óoltaj [...] u tʼaan Dios» (2 Timoteo 3:15).

•   Ilawil u yantal libroʼob ta wotoch. Tsʼáa libroʼob tuʼux jeʼel u páajtal u yilaʼal tumen a paalaleʼ utiaʼal ka taakak u xokikoʼob. Tamara, kantúul u paalaleʼ ku yaʼalik ka beetaʼak lelaʼ: «Ilawil u yantal libroʼob jeʼel u taaktal u xokik a paalaleʼ yéetel tsʼáa naatsʼ tuʼux suuk u weenloʼob».

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Kaʼans le xiʼipal utiaʼal u bin teʼ bej tuʼux unaj u binoʼ, beyoʼ tak ken chʼíijkeʼ maʼ ken u pʼat le bejoʼ» (Proverbios 22:6, nota).

•   Tsʼáa u pʼiis u usarkoʼob Internet. Juntúul taatatsil ku kʼaabaʼtik Danieleʼ ku yaʼalikeʼ tak chéen junpʼéel tarde maʼ u conectarkuba le familia tiʼ Internetoʼ jach maʼalob. Ku yaʼalik xan: «Juntéen tiʼ junpʼéel semanaeʼ k-chʼaʼtukultmaj maʼ k-chaʼantik televisión, tu lugareʼ k-xook. Yaan kʼiineʼ junmúuchʼ k-xook yéetel yaan kʼiin xaneʼ cada juntúul ku yéeyik baʼax ken u xokeʼ».

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Jach [ilawileʼex] máakalmáak le baʼaloʼob maas kʼaʼanaʼantakoʼ» (Filipenses 1:10).

•   Kaʼanstiʼob bix unaj u xookoʼob. Karina, yaan kaʼatúul u hijaʼobeʼ ku yaʼalik ka beetaʼak lelaʼ: «Kéen xooknakech u yuʼub a paalaloʼobeʼ beet yéetel u jaajil a wóol, beyoʼ yaan u imaginarkoʼob le baʼax ka xokik tiʼoboʼ. Wa ku yilkoʼob uts ta wich a xookeʼ letiʼob xaneʼ yaan u taaktal u xookoʼob».

   Teksto jeʼel u yáantajeʼ: «Maʼ u xuʼulul a tsʼáaik a wóol xook tu táan u maasil» (1 Timoteo 4:13).

 U jaajileʼ maʼ tuláakal le mejen paalaloʼob kun utstal tu yich u xookoʼoboʼ, pero wa ku yilkoʼob uts ta wich a xookeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u yutstal tu yichoʼobeʼ. David, yaan kaʼatúul u hijaʼobeʼ ku yaʼalik: «Utiaʼal in wilik baʼax uts tu yichoʼobeʼ tin chʼaʼtuklaj in xokik xan le baʼax ku xokikoʼoboʼ, beyoʼ ku páajtal k-múul tsikbaltik. Hasta t-chʼaʼtuklaj k-muchʼikba utiaʼal k-múul xook. Jach k-disfrutartik kaʼach le baʼax k-beetkoʼ».