1, 2. (a) Oni pekenga pa gu nunguro aRuta na Naomi anduhe na gu rungo i adu na ni. (b) Wai ga Ruta nunguro adu kia ti ga Naomi?

RUTA na Naomi aandu ti gu gbanga gene naakura rogo gu bakere kpasakpasarago nga ga Moaba. I adu gbua ue rogo gu babakere ngbakungba re. Oni bingo Ruta berãroni yo ri ningana uru wa si andu ka ti. Ri ru ki ngana nakumbari kini bakibangiiri na pa wari i nika ra ni wa yuru ambeda. Ruta aima kpinyemu Naomi gbe na kini asadi na omeri dũ ka ngera fuori.

² Agu adee ue re adu na bakere rungo kpotoyo yo. Ti gu regbo re, Naomi aima dia dungu agarã ni dekurugbo. Ono ri adu na bakere rungo berewe a mbiko gupai nga awiiri ue nangia Kiriyona na Marona akpiki bambeda kusayo. Ruta adu na kina rungo a. Kumbari du nangia Marona. Ri na Naomi aandu ku rogo bangisa ba, nga gu gbata nangia Betereme Yisaraere yo. Ono agu apai naadu tipa gayo nunguro adu kia. Naomi aaga ku rogo gari ringara. Ono Ruta kini ndu tigari ku rogo gu rago ri ainongo ho ya. Ruta ambu gari ringara, na agumeri, gbiati gayo sino raka, kodihe na gayo ambori.—Oni gedi Ruta 1:3-6.

3. Karagapai kuti gini asanahe nika undo rani ani wiriki gu idapase nga ga Ruta?

³ Gine nasa gu degude re ri mangi banaru ariapai wa gure rogo gari raka? Ruta awiripa gbia ome wai ka raka vovo raka na ka ngerafuo Naomi? Wa ani ka gbia akaragapai sa agi asanahe re, ani nika bi gu dungu agene rengbe ani ka wirika gu idapase nga ga Ruta ngbaha. (Oni bi gu sanduki a nga “ Bawene Tooni Kitabu.”) Ka tonaha, ani bingo gupai namangi nga gu nasa gupai nga agu adee ue re du ngba gu gbanga gene Betereme re.

4, 5. (a) Tipagine Naomi na gari aborokporo aga ti ni ku Moaba yo? (b) Gini apai nafudi Naomi Moaba yo?

⁴ Ruta asono Moaba yo, nga gu wiri tooni ringara naadu ku uroyo ti Baime Tikpo. Gu ringara re adu gbe na tumbatumba arago  rogoho gbiati dudunguro angbungumu. Angua adu yo ni kina betehe gbua. ““Gu ringara nga Moaba” adu ni mbudusende tipa sopabino, zavura ho ngbongi ati ni ku Yisaraere yo. Si du a nangia gupai nasa Ruta ri gbia Marona na gako aborokporo.—Ruta 1:1.

⁵ Gu ngbongi namangi Yisaraere yo asa kumbaku Naomi nangia Erimereke ko di diako na agu awiriko naadu ue ki guari rogo gako ringara ki ga kaa raka Moaba yo. Si aima du tigaha ni kpakarapai fuyo dunduko nibipa gayo idapase, bambiko si aidi aYisaraere niirisi Yekova dedede rogo gu ziazia ba ko asiaha tipa irisoko. (Pa Rug. 16:16, 17) Naomi aima banda gari idapase si nye ni ungaha. Ono wa si avura duwo, ri aima gbia bakere rungo mbiko pakpio kumbari.—Ruta 1:2, 3.

6, 7. (a) Tipagine Naomi aabakabangiiri ti ni ho awiiri arogo adee ni dagba aboro Moaba? (b) Wai Naomi anaamanga adia awiiri?

⁶ Si rengbe arengba kadu nga, ga Naomi rungo aima kio ku mbatayo ho awiiri arogo agu adee nga aboro Moaba ni. (Ruta 1:4) Ri aima ino gupai nga gu tita aYisaraere nangia Abarayama akedi gako moyambu tuturũ ko ndu ka dia gu dee nga irisi Yekova fu wiriko nangia Yisaka. (Bam. P. 24:3, 4) Kusa, agu andiko Mbori afuhe ku be Moize arugu aYisaraere ki ya wẽ ka i mbunga awiriyo i rogo adee watadu akumba dagba ayeaye ya, i andu ka sayo sa irisokpiahe.—Pa Rug. 7:3, 4.

⁷ Ono tie, aMarona na Kiriyona arogo agu adee nangia aboro Moaba. Ka si vura du nga rago aima gberã ti Naomi mbiko gupai awiiri amangihe re, ri abanda gari pagume na adia awiiri si du ni kina wenehe. Isoke ri adu na gu maabangirise nga uru kinaho i nika tona iriso Yekova wa ri. Singia wo si adu watadu si aadunga wo te, gu adunga ba ti kangoho ti ni ya nga aRuta na Orupa aima ngba ti Naomi gbe. Gu wene pagume naadu dagbayo aima undoyo ti gu regbo gberãngbi ati kuriyo. Mbata fu agu adegude ue re vungu agude, i ada ni adekurugbo.—Ruta 1:5.

8. Ginipai si awiraha nga si nagbe Ruta koyo du Yekova ni?

⁸ Ya mo gu pambori Ruta adu rogoho mbataano aundo ri ri hi pakpio kumbari? Si nawira si aaundongo ri te. Aboro Moaba anaairiso dungu ambori, na guni nangia bakumba mbori nangia Kemose. (Geda 21:29) Si nawira wa gu pambori nangia ga aMoabo aduadu na pa zuu rogoho na gu kura kereapai aboro anaamangaha ti gu regbo re, kodihe na gu nga zo agude ni motumo. Agu apai Ruta awirikihe be Marona watadu Naomi nibipa gu Mbori nyemuse na nunga nga Yekova nga guko aYisaraere anaairisoko, si aima du kia ti gu naadu tipa ga aMoabo ambori. Yekova anaazoga aboro ni nyemuse, na ko aidi gako aboro niirisiko mbiko nyemuse, angianga mbiko gunde ya. (Oni gedi Pa Fu  Rugute ni Ue he 6:5.) Ho kumbaku Ruta akpi ni, ri aima zio tiri tigaha kuti Naomi na kini degeturi furi ka gia agu apai ri aagumbaha tipa gu Mbori du na tandu apai dũ, tipa gako iiriwo mangaapai, na tipa wai ko amanga gako aboro ni nyemuse na nunga.

9-11. (a) Gini diaberã Naomi, Ruta, na Orupa amangihe? (b) Ginipai rengbe ani ka wirikaha ti gu gberãngbi nati kurii Naomi, Ruta, na Orupa?

⁹ Tipa Naomi tigari, ri aadegaturi tipa gu wene pangbanga ka ye rogo gari ringara. Rogo kura uru sa, ri agi gupai nga gu ngbongi naadu Yisaraere yo aima nyasa. Yekova aima sa tiko fuo gako aboro. Betereme adu na riahe berewe rogoho gbe, a wa du rimo gu gbata re. Gu rimo nga “Betereme” rogoyo nga “Kporo Riahe.” Si ata du were, Naomi kini diberã ka karaga tiri ku rogo gari ringara.—Ruta 1:6.

¹⁰ Ono na aRuta na Orupa tigayo? (Ruta 1:7) I aima zio tiyo kuti Naomi gbe rogo gayo arungo. Tipa Ruta, si nawira gupai nga gupai nasari ri zi tiri kuti Naomi gbe angia ga Naomi weneringise na gari nyanyaki idapase kuti Yekova. Agu adekurugbo biata re aguari Moaba yo ka ga ku Yuda yo.

¹¹ Gu pangbanga du tipa Ruta nayugo gupai furani nga gberãngbi nati kurii wene aboro kina wai si ati kurii gbegberẽ aboro a. (Batu. 9:2, 11) Si nayugo gupai a nga ho bakere gberãngbi nati ni kurii boro, si naida ní gbata wasa be akurani, gbe be agu aboro nagbata bagbuko rogo Yekova yo, nga gu Mbori Naomi anaairisoko.—Snz. 17:17.

12, 13. Tipagine Naomi aidi gupai ti ni nga aRuta na Orupa karagatiyo ku kpuyo yo kuba gu nga ka ga na ri ku Betereme yo, na ginipai gu paranga adekurugbo re apehe?

¹² Wa agu adekurugbo re aaturõ gbe na nduge, Naomi atona ka bakabangiiri gbe. Ri aberẽpa agu adegude ri aandu na yó na gu nyemuse i ayuguhe furi na fu awiiri. Ri aaidanga ka ba kura rungo tiyo berewe te. Ri abihe nga ka i mbu gayo ringara ki ga na ri ku Betereme yo, ri mangi ginipai tipa yó yo?

 ¹³ Fuo hi Naomi gipai re gbe, ri aya fuyo: “Oni guari, ki karaga tironi, gu ni kina ku nani yo. Yekova mangi wenepai fu roni, a wa oni anamanga pai fu agu yo nakpiki, na fere a.” Ri adu na gu maabangirise a nga Yekova nika fu akumba afu fuyo i ki tona vovo raka berewe. “Ri ki nyoro pa ngbayo i ki poi ku ari, ki nikpari ni aume.” Si taata ani ini gupai nasa aRuta na Orupa i zitiyo wa gure kuti gu wene sino dee nangia Naomi re. I dunduko ue akakuti pe gupai fu Naomi nga: “Ai, ono ani agá na mo kina koyo du gamo aboro ni.”—Ruta 1:8-10.

14, 15. (a) Orupa akaraga tiri fuo gine? (b) Wai Naomi asosodi Ruta ri karaga tiri kusayo?

¹⁴ Ono Naomi aadanga kuti gayo pai te. Ri ape gupai fuyo nga pai ho ka ri mangihe fuyo Yisaraere yo te, bambiko kura awiiri ho ka i rogoyo te, na gene ho ka ri di kumba ki vungu akumbagude nga aguyo ka agu adegude re idi ka pido yó i sono tipa ka roga yó te. Ri ayugu gupai nga pa zanga du ri na rengba ka ngerafuoyo angia gupai naafuda ri ni kerehe. Orupa agisangba Naomi ki ga ku kpuyo yo. Gari aborokporo adu Moaba yo, na nari, na kporo nga gu naasungudo ri. Ri aye ka bi gupai nga si angba gbe ri nye kina Moaba yo. Sidu, ri anyoro pangba Naomi ni rungo ki karaga tiri kusayo.—Ruta 1:11-14.

¹⁵ Na Ruta tigari? Naomi aima sosoda ri a ri karaga tiri kusayo. Ono “Ruta aka kuti ri kindi.” Isoke Naomi aima tona nduge berewe ri kini ngere giiri ki bi gupai nga Ruta napeka ri kindi. Ri akpari fu Ruta ki ya: “Mo ngere dekurugbo tame kumbamo karaga tiri koyo du gari aboro ni, na koyo du gari ambori ni a; mo ga fuo dekurugbo tame kumbamo.” (Ruta 1:15) Fugo Naomi nayugo  bakerepai fu gu boro nagedaha. Orupa akaraga tiri angianga kina fuo gari aboro sa ya, ono fuo “gari ambori” a. Ri aima ida ka nye ni gu boro nairiso Kemose gbiati kura kungbo ambori. Ya mo wo Ruta adu?

16-18. (a) Wai Ruta ayugu bakere nyemuse? (b) Ginipai rengbe ani ka wirikaha be Ruta nibipa bakere nyemuse? (Oni bi sura aNaomi na Ruta a.)

¹⁶ Ho Ruta agbia Naomi ni gene, kpoto Ruta yo adu ziazia zanga kapa. Si adu na bakere nyemuse tipa Naomi na tipa gu Mbori Naomi aairiso ko. Ruta ki ya fu Naomi: “Ka mo zúngadi nga re mi mbú ro, ki karaga re tipa peka fuo ro ya. Bambiko ho mo ka ndu ku ho ni, mi andú kina ku ho a, ho mo ka anye ni, mi anyé kina ho a. Gamo aboro nika ngia kina gimi aboro, ga Mbori ki ngia kina gi Mbori a. Ho mo ka kpi ni, mi akpí kina ho a, i ki kpisidi re kina ho. Yekova amánga ha fere, na gu ku ri he a, si ngia he ho du kia ti kpio nika kpara rani na mo.”—Ruta 1:16, 17.

¹⁷ Gupai Ruta agumbaha re angia bakerepai, bambiko zavura awere agarã naima manga fuo kpi ri wa 3,000, aboro ima inoho wenengai. Fugori nayugopa bakere nyemuse furani, nga gu sino du na nyanyaki paha gbe. Gu nyemuse Ruta adu na ni aima nyaka gbe si du ri aya ti ni wẽ ri nika kakuti Naomi rogo agu aba dunduko ka ri ndu ku rogoho. Kina kpio sa narengbe ka kparaka yó. Ruta aya wẽ ga Naomi aboro nika ngia gari aboro, bambiko ri aima ida ka mbu agu apai naadu Moaba yo dunduko, kodihe na agu ambori nangia ga aMoabo yó. Ruta ape gupai na ngbaduriyo dunduko nga ri naida ga Naomi Mbori nga Yekova du ni gari Mbori a. Orupa aapenga pai wa gure tigari te.

¹⁸ ARuta na Naomi kini ndu ku mbatayo na gayo nduge, kina yó ue ngba gu gbanga gene Betereme re. Kura abawisigipai nape gupai nga si nawira wa gu nunguro re adi poso sa. Ono guni aima gbia wasa be kurani be gu rungo i adu rogoho.

19. Oni nabihe nga wai rengbe ani ka wirika gu bakere nyemuse nga ga Ruta rogo gaani akporo, dagbarani na abakurearani, na rogo dungurati?

¹⁹ Ka zingo rungo watadu gberarago mangingo rogo gi zegino re te. Ti gi “gbegberẽ rago” ani araka ti ni re, gbegberẽ apai ngba arikoho dunduko namanga rani, kodihe na kpio boro. (2 Tim. 3:1) Gu sino ani abihe ti Ruta paha ima nyaka awere gbe. Si nga bakere nyemuse, nga gu ngbatunga nyemuse nasa boro ní kakuti kurani zanga ida ka mbu ní. Pa gu nyemuse re ima nyaka gbe rogo gi zegino du na bitimo re. Si naida si duadu dagbarani na gaani badiarogatise, dagbarani na gaani aborokporo, dagbarani na abakurearani, na rogo gu dungurati nga ga aKristano. (Oni gedi 1 Yoane 4:7, 8, 20.) Ho ani asonosa gu ngbatunga nyemuse re ni, gure nga ani nawirika gu bawene kpiapai nga ga Ruta.

20-22. (a) Ga Naomi raka Moaba yo asari ri du wai? (b) Gini iraira berãpai Naomi adu na ni nibipa gu rungo nati kuriri? (Oni bi Yakoba 1:13 abi a.)

²⁰ Pa ya boro ní na bakere nyemuse kia ti yugo bakere nyemuse rogo mangapai yo. Ruta adu na momu beri ka yugo bakere nyemuse angianga tipa kina Naomi sa ya, ono tipa gu Mbori a ri aidi ka irisoko.

²¹ Agu adee re andu ki da Betereme yo, nga gu wiri rago naadu ku sudiyo ti Yerusarema. Baturõho adu na Yerusarema nga akirometere 10. Si nawira gupai nga rimo Naomi na gari aborokporo aima wo Betereme yo mbata fu i guari yo, si du aboro dunduko aafura ti ni tipa pa yego Naomi. Agu adee naadu yo aye kini kparia ri kini ya, “Naomi du?” Si ziazia nga, gu raka ri arakihe Moaba yo aima saka kpotori; kpakpuri yo na kpotori ayugu gupai nga raka aima gberã yo furi.—Ruta 1:19.

²² Naomi asungu ki peke pa wai raka ahii furi Moaba yo. Ri ada kuti gupai a nga ka aboro yambungo ri berewe nga Naomi, du rogoyo nga “Gimi Pangbarago” ya, ono i niyambu ri nga Mara, du rogoho nga “Hihii He; Imisiri.” Nga gu rungorungo dee! Ri aberẽ gupai tigari nga Yekova Mbori du naye na rungo kuti ri. Gure nga gupai Eyobo naraki mbata furi aberẽhe a.—Ruta 1:20, 21; Eyo. 2:10; 13:24-26.

23. Ginipai Ruta atona ka berã tipaha, na gini mbakadapai Mbori amangihe tipa rungorungo aboro? (Oni bi gu kekeapai du bandu waraga yo a.)

²³ Wa agu adee re asungu ka tona vovo raka berewe, Ruta atona ka berãpa gupai ka ri mangihe ka ngerafuo tiri na fuo Naomi. Ri aye ka ino gupai nga agu andiko Yekova afuhe fu gako aboro adu na pa ngerafuo rungorungo aboro rogoho. Si adu nga wẽ rungorungo aboro ndu ti regbo keahe ku rogo aati kini ke gu futu ahe abakeahe ambuhe sayo, na agu ahe du ku pangba ati yo. *—Pa Mot. 19:9, 10; Pa Rug. 24:19-21.

24, 25. Ginipai Ruta amangihe ho ri akuru ni ku rogo ga Boaza ati, na sunge dungura futu ahe adu wai?

 ²⁴ ARuta na Naomi ada Betereme yo ti rago ke zende ahe duwa mapunga. Ruta andu ku rogo aati ka bi gu boro nika ya furi ri ye ka ke futu ahe. Ri andu ki kuru ku rogo gu ati nga ga irakumuko rimoko angia Boaza. Ko angia gume gu kumbaku Naomi nakpi nangia Erimereke. Wa ndiko avura idaha furi ri ndu ka dungura futu ahe, ri asana gu kumba mbata naadu kurii abakeahe tipa ko idi paha furi. Ko aidihe furi, ri ki tona sunge nibasa.—Ruta 1:22–2:3, 7.

²⁵ Oni bingo Ruta berãroni yo ri nipekefuo abakeahe. Wa i aake gayo ahe na gu mungere i ambakadihe rogo mbia we, ri aanunugo sayo ka dungura agu ahe naatiwa beyo watadu gu i aambuhe sayo, ki vodihe, ki tindihe ku rogo gu ba ri nika taha rogoho kusa ka kusa zendehe. Gu sunge re aamanga yee, bambiko taata sunge nangiaha te, gbe ho uru atona ka faa ni. Ono wa si avura duwo, Ruta aamangaha kindi, kini ru kuari sa ka wega kina randimo kpakpuri yo na ka ri wiri riahe dimo yo. Si nawiraha nga gu bambu ri andu ka ongoda rogoho re angia kungbo bambu ati.

26, 27. Gini ngbatunga boro nangia Boaza, na ko amangi Ruta wai?

²⁶ Ruta aainongo nga i amaaberãse fuori te, ono si aima manga wo. Boaza aye ki bi ri ki sana gu kumba naidi pa futu ahe furi ki ya da nga ri. Isoke aboro kinaho dagba agu akumba naamangasunge rogo ga Boaza ati naye ka mangasunge ni kina gu uru re na aguyo kingia ayeaye. Ono wa Boaza angia gu kumba naadu na bakere idapase, ko afu sene fuyo dunduko na gu fugo nga: “Yekova dú na oni!” I ki karaga sene fuko ki ya: “Yekova fú maku foro.” Gi bakumba naakpinyemu Yekova re amangi fu Ruta wenengai wa ka boro amanga fu wirini.—Ruta 2:4-7.

 ²⁷ Boaza ayambu Ruta nga “wire.” Ko arugu ri ki ya wẽ ri niye aye kindi ku rogo gako aati ka dungura futu ahe, na ri nipeke kina gu gako amoyambu nga adee, agu abamangisunge nga akumba andu ka fuda ri. Ko aima yamba ri a tipa riahe ti regbo riahe. (Oni gedi Ruta 2:8, 9, 14.) Ono gu bawenepai ko amangihe berewe nga ka tambua ri na ka ngarasa ri. Wai ko amangihe?

28, 29. (a) Rimo Ruta adu wai ngba aboro? (b) Wai rengbe mo ka oka tiro kutii pupo Yekova yo, a wa Ruta amangihe?

²⁸ Ho Ruta asana Boaza ni ka ino gupai ri namangihe nga kungbo yeaye ko amanga pari ti ni wa gure, ko aya furi wẽ ko aima giapa gu wene apai dunduko ri amangihe fu nakumbari nga Naomi. Si nawira gupai nga Naomi aima tambua pa Ruta fu agu adee nga ga Betereme yo gu pangbanga re ki ndu ki da yo du Boaza ni. Ko aima ino gupai a nga Ruta aima tona ka iriso Yekova, si du ko aya ti ni fu Ruta: “Yekova tumo pa gu sunge mangi mo, Yekova nga ga aYisaraere Mbori fu mosoro foro rengbe arengba, nga gu ko mo aye ka oka tiro ku tii pupoko yo!”—Ruta 2:12.

²⁹ Gu fugo re aima fu bakere wasa fu Ruta nirengo! Rengo du nga ri aima diaberã ka oka tiri tii pupo Yekova Mbori yo, wakina wai wiri zire naaoka tiru kutii pupo nai yo. Ri atambua Boaza tipa gu weneapai ko apekehe furi. Ri ki mangisunge ki da ku nyemu.—Ruta 2:13, 17.

30, 31. Ginipai ani awirikaha be Ruta nibipa mangasunge, fu tambuahe, na bakere nyemuse?

³⁰ Gupai Ruta amangihe nga bawene kpiapai furani areme wa ani akeka na raka rogo gi kere regbo re. Ri aaberãnga gupai nga si naida aboro nimangi apai furi mbiko gupai nga dekurugbo nga ri te. Ono ri adu na tambuahe tipa agu apai dunduko aboro amangihe furi. Zee aamanganga ri ka manga nyanyaki sunge tona wiso ku nyemu te, nga gu sunge aboro abingo ho nga iriiri sunge du ya. Ri aima dia gu rugute kugume Boaza afuhe furi tipa mangasunge sa na agu adee naadu yo. Na gu nyakipaha susi gure nga, bangiiri aagonga ti gu boro nangia gari ndikidi bagbuko te, nga Yekova Mbori.

³¹ Ka ani yugu gu ngbatunga nyemuse Ruta ayuguhe na kini wiriki gari kpiapai nga ga umbasitise, mangasunge nyanyaki, na fu tambuahe, ani nika bi gupai nga gaani idapase nga wene kpiapai fu kura aboro. Ono wai du Yekova angerefuo Ruta na Naomi gbe? Ani nika ino gere rogo gu kapita naye re.