O MUSO̱NGI ma bate̱ dikalo ba ko̱di ba maboleye̱ o bekombo we̱ni ńo̱ngi ninde̱ne̱ ńa bate̱ dikalo la Janea ńeno̱, o be̱n jita la bonańango be mulamba. Bō̱ oteten abu be o bolea o mwe̱n ekombo etum a jita la mimbu. Nje yongwane̱ babo̱ etum a mimbu we̱nge̱ o wala o mwe̱n ekombo e? Nje bolea o mwe̱n ekombo lokwe̱le̱no̱ babo̱ e? Ne̱ni longe̱ labu di timbino̱ o be̱ e? Di baise̱ jita la ban bonańango boú myuedi. Yete̱na we nde munańango nu be̱n ńo̱ngi na mbale̱ o no̱ngo̱ dongo o ebolo yena e mabwesane̱ muńe̱nge̱ munde̱ne̱, je mbaki ná myango ma longe̱ labu mi me̱nde̱ jongwane̱ wa. Nde, baboledi ba Loba be̱se̱ be ná ba tombwane̱ ke̱ bembilane̱ eyembilan abu.

Mo̱ we o baise̱ na wame̱ne̱ nga paonia ńe mulamba ka wa ńe ná e we̱le̱ tongwe̱le̱ o mwe̱n ekombo e? Anita, ńe tatan 75 ma mbu, a ta a be̱ne̱ penda jita jombwea ngud’ao. A kokedi nde o Ingland owe̱ni a botedino̱ ebol’a paonia ke̱ e 18 la mbu. Mo̱ ná: “Na to̱ndi jokwe̱le̱ bato jombwea Yehova, nde na s’o̱nge̱le̱ to̱ buńa ná ne ná ná bolea o mwe̱n ekombo. Na s’oko mwe̱n eye̱me̱ to̱ buńa, na ta pe̱ mbaki ná na titi ná ná bia to̱po̱ t’ewo̱. Ponda ná kusino̱ bebeledi o wala o esukulu a Gilead, na ńaki, ná mba pe̱ nja o kusa nin ńai a bebeledi. Na mba ná dutea ná, ‘Yete̱na Yehova a mo̱nge̱le̱ ná ne ná ná bola nika, ke̱ na me̱nde̱ keka.’ Nika e bolan buka 50 ma mbu we̱nge̱. Botea ni ponda, ne o bolea ka ńamuloloma ń’ebol’a Sango o Yapan.” Anita a bati pe̱ ná: “Ponda iwo̱, na yo̱ki po̱lime̱ye̱ bonańango be beso̱mbe̱ diso̱, mba na babo̱ ná: ‘bińo̱ to̱ jale! bambe̱ mikuta mańu lo bupe̱ mba o din lo̱ndo̱ la muńe̱nge̱ mu peti!’ Ne muńe̱nge̱ ná jita ba boli nika.”

Jita la bonańango bena ba boledi o mwe̱n ekombo ba ta ba kiṅakiṅane̱ o bebotedi ońola bo̱ngo̱ ba wala o mwe̱n ekombo. Ne̱ni ba kusino̱ ngiń’a mulema ni ta ni pula babo̱ e?

Moren ńe tatan 64 ma mbu mo̱ ná: “O bokoka bam, na bo ńo̱ngi o be̱ne̱ longe̱ di be̱n janda, lena le ná longwane̱ bane̱.” Ponda a po̱ino̱ 20 ma mbu, na mo̱ ala o Kebe̱k, o Kanada owe̱ni e tano̱ e pula paonia jita. “Ombusa ponda na kusi bebeledi o wala o Esukulu a Gilead, nde na bo bo̱ngo̱ o wala o ekombo ná si bino̱ esibe̱ mako̱m mam. Na taki pe̱ mulema ná ná die ńango am nu ta ńangame̱n bongwa sango am nu ta nde muboedi. Na tombise̱ myulu jita o  jeyane̱ Yehova o muka jombwea man me̱se̱. Ponda ná langwedino̱ bayedi bam mutaka mam, bembe̱ mba o jemea be bebeledi. Ne̱n pe̱ jongwane̱ la ndolo le̱se̱ mwemba mu wanedino̱ bayedi bam. Je̱ne̱ la dia la Yehova longwane̱ mba o lakisane̱ ná a me̱nde̱ pe̱ o jombwea mba mulemlem. Na ta so̱ nā be̱be̱ o wala!” Botea o mbu ma 1979, Moren a boledi 30 ma mbu ka ńamuloloma ń’ebol’a Sango o Mbe̱nge̱ a Afrika. O nin we̱nge̱, Moren a dia o ebol’ao a paonia ńa tobotobo o Kanada nde a bongwa pe̱ ńango. Ombo te̱ ombusa, mimbu a tombise̱no̱ o bolea o mwe̱n ekombo, mo̱ ná: “Yehova a boli mba o ponda ye̱se̱ nje e ta e pula mba, na o ponda e tano̱ e pula mba mo̱.”

Wendy ńe tatan 65 ma mbu, a botedi ebol’a paonia o Ostralia ke̱ a dia nde ekoke̱le̱. Mo̱ ná: “Na ta pī jita, e ta pe̱ mba ndutu o kwalisane̱ be̱n ba bato. Nde ebol’a paonia yokwe̱le̱ mba o kwala na pat’a bato ye̱se̱, nika e boli mba ná bata be̱ne̱ne̱ mbame̱ne̱ lakisane̱. Ombusa ponda, na so̱i ná y’ebe̱yed’a pī e bo̱i na mba. Ebol’a paonia e kumo jokwe̱le̱ mba o lakisane̱ Yehova, jo̱nge̱le̱ la wala o mwe̱n ekombo di si ta pe̱ di bwese̱ mba bo̱ngo̱. Munańango nupe̱pe̱ ńe mulamba nu boledi ka ńamuloloma o Yapan buka 30 ma mbu pe̱ a bele̱ mba ná jale o lo̱ndo̱ o te̱ dikalo o Yapan ońola myo̱di milalo. Bola l’ebolo mwemba na mo̱ di batedi mba ńo̱ng’a wala o mwe̱n ekombo.” O mbu ma 1986, Wendy alo o Vanuatu, eyondi ye be̱be̱ na jedu la Ostralia lambo ka 1 770 ma km.

Wendy a dia o Vanuatu, e o bolea o wum’ebol’a betukwedi. Mo̱ ná: “Je̱ne̱ la ne̱ni mabo̱to̱ na myemba ba mabokisabe̱no̱ o bepolo ba betika di mabwese̱ mba muńe̱nge̱ jita. Di no̱ngo̱ la son a dongo o ebol’a Yehova o ben byondi le nde mba edube ende̱ne̱.”

Kumiko, ńe tatan 65 ma mbu, a ta nde a bolea ka paonia ńa ponda mususu o Yapan ponda mwenj’ao ń’ebol’a paonia a wanno̱ jo̱nge̱le̱ ná bale o Nepal. Kumiko mo̱ ná: “A tiki nde kwalane̱ mba nika mo̱ na mo̱, mba pe̱ na kwala na ke̱m. Na ta nde na taka son ná e me̱nde̱ pula ná nokwe eyem’a peńa, na ko̱lo̱ngo̱ne̱ pe̱ wum’a boja ya peńa. Dipe̱pe̱ pe̱ di ta nde mo̱ni mu ta mu pula mba o wala o mwe̱n ekombo. Niponda ná tano̱ na dia ne o dutea nde ná kusino̱ mbeu a ńolo na tututu, na mba na nanga o do̱kita. Owo nde ná dutedino̱ ná: ‘Nja nu bi nje epe̱pe̱ e me̱nde̱ po̱ye̱ mba e? Ne ná ná ko̱ diboa dinde̱ne̱ na si be̱ne̱ pe̱ epolo o te̱ dikalo o mwe̱n ekombo. Mo̱ na titi ná ná bolea o mwe̱n ekombo to̱ mbu mō̱ e?’ Na kane̱ Yehova na iwiye̱ ná ongwane̱ mba o bola nika.” Kumiko a busino̱ o do̱kita, alo o  pe̱pe̱le̱ Nepal, ombusa ponda bā na mwenj’ao ń’ebolo bala owo.

Ombusa lambo ka dom la mbu l’ebolo o Nepal, Kumiko mo̱ ná: “Nje e ta e takise̱ mulema mam yasumwe̱ nde mba oboso kana ito̱ i mańamwano̱ na wea. Ne muńe̱nge̱ jita ná nalo o bolea owe̱ni ńo̱ngi ńeno̱ bonde̱ne̱. Ponda iwo̱, ne te̱ o dikalo o ndabo a mbia po̱, myoyo ma mboa mitanu to̱ mutoba mi mapo̱ o senga. Nate̱na ngus’a bana i mabaise̱ mba n’edube ná na bole babo̱ trakt ni makwaleye̱ ońola Bibe̱l. Nika ńe muńe̱nge̱ jita o te̱ dikalo o yen epoloso a wuma bato ba malambe̱no̱ toi.”

Ba bonańango ba ngiń’a mulema be mulamba di baise̱no̱ myuedi ba kusi mitakisan, nde nika e titi pe̱ to̱ ná e be̱ biso̱ mańaka. Ne̱ni ba lembe̱no̱ mo̱ e?

Dian nu wu o Kanada ńe tatan 62 ma mbu, nu boledi pe̱ o Kot divoar 20 ma mbu ka ńamuloloma mo̱ ná: “O bebotedi, e ta mba ndutu o be̱ etum na mbia mam. Na baise̱ Yehova ná ongwane̱ mba o to̱ndo̱ bato o ebol’am. Mulēd’am mō̱ ńa Gilead, Munasango Jak Redford, a tele̱ye̱ biso̱ ná, o bebotedi je ná di taka son, to̱ senga bobe, ońola bete̱medi bō̱ b’ebol’asu, sepo̱n ke̱ di te̱se̱ myende wuma tue leno̱ ngińa. Nde a kwali ná: ‘O sombwa tue, ombwa nde bato, myoso mabu na miso̱ mabu. Ombwa nje ba mabolano̱ ke̱ ba kasi mbal’a Bibe̱l.’ Nika pe̱ nde na bolino̱. A se̱ bonam nika e tano̱ e! Ne̱n ne̱ni miso̱ ma kumono̱ telame̱ bato ke̱ ne o langwea babo̱ mwe̱ndi ma belo̱ko̱medi ma Janea.” Nje e bati jongwane̱ Dian o ko̱lo̱ngo̱ne̱ bolea o mwe̱n ekombo e? “Na sisedi bautu bam ba jokwa la Bibe̱l be̱be̱, na bwa muńe̱nge̱ jita o je̱ne̱ ne̱ni ba timbino̱ be̱ baboledi ba jemea ba Yehova. Wum’am ya dikalo e timbi be̱ mba ka mbo’am. Na tombwane̱ bańango na basango ba mudī, bandome̱ ba bome na ba bito, ka nje te̱ Yesu a kakanno̱.”—Marko 10:29, 30.

Anna ńe tatan 46 ma mbu, ńe o boleye̱ o Asia o mundi we̱ni ebol’asu yeno̱ owas’a mwekan; mo̱ ná: “Mimbu me̱se̱ na tombise̱no̱ o bolea o ńai na ńai a bekombo, na jai na bonańango ba wu o bepolo bepe̱pe̱ ba be̱n pe̱ bede̱mo be diwengisan na bam. Ponda iwo̱, nika e wan si so̱ṅtane̱le̱ na malinga. Ponda te̱ nika e po̱ino̱, na keki o sisea babo̱ be̱be̱ o bata so̱ṅtane̱ bede̱mo babu ba yabane̱. Na we̱ pe̱ na ngińa ná ná bate be̱ ndolo na muyao o mbasanedi mabu. Ne muńe̱nge̱ ná mi miwe̱n mi yai bepuma, na tombwane̱ pe̱ mulatako ma ngińa na ma po̱ko̱po̱ko̱ na jita la mako̱m mena mongwane̱ mba o lembe̱ mitakisan o ebol’am.”

 O mbu ma 1993, Ute, nu wu o Jaman, ńe tatan 53 ma mbu, a ta a lomabe̱ o bolea ka ńamuloloma o Madagaskar. Mo̱ ná: “O bebotedi nan o jokwa bwambo ba wa wuma, o ko̱lo̱ngo̱ne̱ mulo̱lo̱ko̱, na o lembe̱ diboa la ngo̱, diboa la mukúbwako, na milo̱mbi mi mawane̱ maboa. Nde na kusi jita la jongwane̱. Bonańango ba wa wuma, bana babu, na bautu bam ba Bibe̱l bongwane̱ mba na we̱lisane̱ o bia y’eyem’a bwambo. Mwenj’am ń’ebol’a Sango a ta be̱ ongwane̱ mba na ndolo o ponda diboa. Nde omo̱ń a me̱se̱, Yehova nde ongwane̱ mba. Na ta be̱ na tele̱ye̱ mo̱ mulema mam o muka ponda na ponda te̱, na langwea mo̱ mutaka mam. Na mba na kumwa jenge̱le̱ jalabe̱ lao—ponda iwo̱ nika e ta be̱ e no̱ngo̱ mińa, ponda iwo̱ pe̱ myo̱di—ná muka mam mu kuse jalabe̱. Nde Yehova ongwane̱ mba o mańaka mam me̱se̱.” Ye 23 ma mbu min Ute eno̱ o bolea o Madagaskar.

Mulemlem ka bane̱ ba maboleye̱ owe̱ni ńo̱ngi ńeno̱ jita, bonańango be mulamba be o mwe̱n ekombo ba yo̱ki ponda ye̱se̱ langwa ne̱ni bolea o mwe̱n ekombo di londe̱no̱ longe̱ labu na njoaso’a minam. Njika minam mō̱ ba kusino̱ e?

Heidi, nu wu o Jaman ńe tatan 73 ma mbu, e o bolea o Kot divoar ka ńamuloloma ń’ebol’a Sango botea mbu ma 1968. Mo̱ ná: “Muńe̱nge̱ mam mu peti mwe nde ná ne̱ne̱ bana bam ba mudī ba ‘madangwa o mbale̱.’ Bō̱ bena ba ta bautu bam ba Bibe̱l bā nde paonia na batudu o mwemba. Jita labu di mabele̱ mba na Mama to̱so̱ Ma’a mbambe̱. Mō̱ ńa ban batudu na munj’ao na bana bao ba me̱ne̱ nde mba ka mbia mabu. Yehova a boli so̱ mba muna mome, mukoa, na miladi milalo.”—3 Yohane 4.

Karen nu wu o Kanada, ńe tatan 72 ma mbu, a boledi buka na 20 ma mbu o Mbe̱nge̱ a Afrika. Mo̱ ná: “Be̱ la ńamuloloma lokwe̱le̱ mba o bata bola mbame̱ne̱ ka jabea, o bata be̱ ndolo, na we̱lisane̱. Bola l’ebolo mwemba na jita la bato di wu o bepolo ba ńai na ńai di bati tele̱ mba bo̱ngo̱. Noko ná mbad’a bola mambo ye ńai na ńai. Njika bonam nika ńeno̱ o nin we̱nge̱ o be̱ne̱ mako̱m ma ndolo o wase ńe̱se̱ e! To̱na malonge̱ masu n’ebol’asu ba tukono̱, mulatako masu ma diko̱m mu dia te̱ nde.”

Margaret nu wu o Ingland, ńe tatan 79 ma mbu, a boledi ka ńamuloloma o Laos. Mo̱ ná: “Bolea o mwe̱n ekombo di boli mba epolo o je̱ne̱ na miso̱ ne̱ni dia la Yehova di madutano̱ bato ba miso̱no̱ m’eyobo me̱se̱, na leme̱ le̱se̱ o bebokedi bao. Nika e bati sikime̱ye̱ dube̱ lam eyeka. Nika e boli mba lakisane̱ di bo̱le̱ ná Yehova nde a madie̱le̱ bebokedi bao, ná myano mao pe̱ mi me̱nde̱ tongwe̱le̱.”

Na mbale̱, myango ma longe̱ la bonańango be mulamba ba maboleye̱ o mwe̱n ekombo mi londi na bebolo ba betańsedi o ebol’a Sango. Ba be̱n bwam o sesabe̱ na mbale̱. (Bak. 11:40) Di buki nika, muso̱ngi mabu mu mabata nde to̱ndo̱. (Mye. 68:12) Mo̱ we ná o we̱le̱ jombwea bete̱medi bo̱ngo̱ ná o bupe̱ matanga ma ban bonańango ba ko̱di ba baisabe̱le̱ myuedi o mun mulopo m’ekwali e? Yete̱na we ná, esibe̱ penda, o me̱nde̱ ‘keka, nde we̱ne̱ ne̱ni Yehova eno̱ bwam.’—Mye. 34:9.