KAJALAƔ krɩstʋ ñɩma labɩ po-ɖoŋ ɖeɖe se “Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ” ɛtalɩ paa anɩ. (Mat. 24:14) Pa-taa nabɛyɛ ɖɔm nʋmɔŋ nɛ powolo posusi Kewiyaɣ tɔm ajɛɛ lɛɛna taa. Ðɩkpaɣ ɛzɩ apostoloo Pɔɔlɩ mbʋ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɛɛkɛ Ɛsɔtɔm tiyiyu yɔ, eewobi ɛjaɖɛ hɔɔlʋʋ ŋgʋ payaɣ sɔnɔ se Turkii yɔ, kɩ-taa nɛ esusi tɔm nɛ kpekpeka. * Pɔɔlɩ kaalabʋ tʋmɩyɛ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa yɔ, pɩlakɩ ɛzɩ pɩnzɩ 2000 mbʋ yɔ. Ɛlɛ pɩnaɣ 2014 taa lɛ, pɩɩtasɩ pɔzʋʋ se pala ɖʋtʋ nɛ paɖaɣnɩ labʋ ŋgee tɔm susuu tʋmɩyɛ Turkii ɛjaɖɛ taa. Ɛbɛ yɔɔ pɩɩpɔzaa se pala ɖʋtʋ ndʋ? Mba ha pa-tɩ nɛ paɖʋ nesi ɖʋtʋ ndʋ?

Turkii ɛjaɖɛ taa tɔm susuyaa cɛzɩ 2800, ɛlɛ ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa 79 wɛnɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Pɩwɩlɩɣ se pɩwɛɛ se tɔm susuyu 1 esusi tɔm ɛyaa 28000 mbʋ yɔ. Pɩnaɣ kpaagbaa se ɛyaa cabɩ yem tɔm susuyaa pɩzaa nɛ posusi tɔm kɩbandʋ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Tamaɣ ŋga kɔ-yɔɔ palabɩ ŋgee tɔm susuu tʋmɩyɛ ɖɩnɛ yɔ, ŋga lɛ se papɩzɩ nɛ patanɩ tɔm kɩbandʋ ɛyaa sakɩyɛ alɩwaatʋ pazɩ taa. Koobiya halaa nɛ abalaa ɛzɩ 550 mbʋ yɔ, mba pɔyɔɔdʋʋ Turkii kʋnʋŋ yɔ palɩnɩ ajɛɛ lɛɛna taa nɛ powolo Turkii ɛjaɖɛ taa nɛ pa nɛ peeɖe koobiya pala tɔm susuu tʋmɩyɛ. Ɛbɛ lɩ pɩ-taa?

Palɩzɩ aseɣɖe Turkii ɛjaɖɛ hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa. Istanbul tɛtʋ taa ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ taa koobiya kɛdaa se: “Samaɣ na-ɖʋ lɛ, ka-taa nabɛyɛ pɔzɩ-ɖʋ se ‘Ɩwɛnɩ kigbeɣluu sɔsɔʋ nakʋyʋ nɛ cɩnɛ yaa we? Ðɩwɛɛ nɛ ɖɩnaɣ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa paa le’!” Izmir tɛtʋ taa ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ taa koobiya ñɛkɛdaa se: “Abalʋ nɔɔyʋ lakaɣ tʋmɩyɛ lɔɔɖa ɖɩzɩŋɩyɛ naɖɩyɛ taa, ɛñɔtɩnɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ nɔɔyʋ nɛ ɛpɔzɩ-ɩ se: ‘Lɛɛlɛɛyɔ ɩwɛɛ nɛ isusuu tɔm nɛ kpekpeka nɛ pɩkpaɖɩ ɖooo lɛ. Ɛbɛ laba?’” Toovenim, Turkii ɛjaɖɛ taa ɛyaa sakɩyɛ kaatɩlaa se Aseɣɖe Tɩnaa ɖiɣni labʋ ŋgee tɔm susuu.

Ðʋtʋ ndʋ tɩɩlabɩ leleŋ siŋŋ koobiya mba paalɩnɩ ajɛɛ lɛɛna taa nɛ powolo se paɖʋ nesi tɔm susuu tʋmɩyɛ yɔ. Taanemarkɩ ɛjaɖɛ taa koobu weyi payaɣ se Steffen yɔ ɛkɛdaa se: “Paa evemiye nɖɩ lɛ, monsusaɣ tɔm ɛyaa mba pataanɩɩ Yehowa yɔɔ tɔm natʋyʋ kaaʋ nɛ pana yɔ. Pɩɩlabɩ-m leleŋ se meyeba nɛ ɛyaa tɩlɩ Yehowa hɩɖɛ.” Fransɩ ɛjaɖɛ taa koobu weyi payaɣ se Jean-David yɔ ɛkɛdaa se: “Ðisusi tɔm alɩwaatʋ sakɩyɛ habɩyɛ kʋɖʋmɖɩyɛ yɔɔ. Pɩɩlabɩ ɖeu kpem! Ɛyaa sakɩyɛ taatɩlɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa. Paa ɖɩɣa ŋga ka-taa lɛ, ɖa nɛ ɛyaa ɖɩlakaɣ kɛdaɣ camɩyɛ nɛ ɖɩwɩlɩɣ-wɛ videowaa nɛ ɖɩhaɣ ɖɔɖɔ takayɩsɩ sakɩyɛ.”

 Tɔm susuyaa 550 waa mba, paha takayɩsɩ ɛzɩ 60000 mbʋ yɔ kpɩtaŋ naalɛ ɛnɩ i-ɖeke ɩ-taa! Toovenim, ŋgee tɔm susuu ɖʋtʋ tʋnɛ tiyeba nɛ koobiya lɩzɩ aseɣɖe nɛ pɩtalɩ Turkii ɛjaɖɛ hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa.

Piseɣti koobiya se posusi tɔm nɛ kpekpeka. Ŋgee ɖʋtʋ ndʋ palaba yɔ, tiseɣti Turkii koobiya se paha pa-tɩ nɛ posusi tɔm nɛ kpekpeka. Piiyeba nɛ pa-taa sakɩyɛ paɣzɩ maɣzʋʋ alɩwaatʋ tɩŋa Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ yɔɔ. Pɩlabɩ fenasɩ 12 ŋgee ɖʋtʋ ndʋ tɩ-wayɩ lɛ, koobiya mba paaha pa-tɩ nɛ papɩsɩ nʋmɔʋ lɩzɩyaa yɔ pɛkpɛndɩ 82.

Ajɛɛ lɛɛna taa koobiya mba paaɖʋ nesi tɔm susuu tʋmɩyɛ nɖɩ yɔ, pɛkɛdɩ ɛzɩma ɖʋtʋ ndʋ tɩsɩnɩ-wɛ tɔm susuu taa alɩwaatʋ ndʋ papɩsɩ pɛ-tɛ yɔ. Caama koobu halɩñɩnʋ weyi payaɣ se Şirin yɔ ɛkɛdaa se: “Turkii koobiya wɛ niye alɩwaatʋ fanʋʋ aseɣɖe lɩzʋʋ taa. Alɩwaatʋ fanʋʋ tɔm susuu kpaɣaɣ-m fɛyɛ kpem. Ɛlɛ ŋgee tɔm susuu tʋmɩyɛ ɖɩnɛ ɖiyeba nɛ Turkii koobiya kɩɖaʋ nɛ adɩma labʋ sɩnɩ-m nɛ lɛɛlɛɛyɔ malakɩ mbʋ mantaapɩzɩɣ labʋ yɔ. Halɩ lɛɛlɛɛyɔ malakɩ alɩwaatʋ fanʋʋ tɔm susuu nɛ mantayɩɣ traktɩwaa! Pɩɩtasɩɣ-m labʋ fɛyɛ ɛzɩ ɖooo lɛ yɔ.”

Caama koobu weyi payaɣ se Johannes yɔ ɛkɛdaa se: “Mɛnkpɛlɩkɩ lɔŋ weyi yɔ, ɛkaɣ-m sɩnʋʋ tɔm susuu tʋmɩyɛ taa.” Turkii koobiya sɔɔlɩ siŋŋ se posusi tɔm kɩbandʋ nɛ paa anɩ ɛnɩɩ. Paayeki se aseɣɖe lɩzʋʋ waɖɛ naɖɩyɛ ɛɖɛɛ pɔ-yɔɔ. Manɖʋ man-taa se manpɩsɩɣ Caama lɛ, mbʋ ɖeyi ɖeyi mankaɣ labʋ. Lɛɛlɛɛyɔ monsusuu tɔm ɛyaa sakɩyɛ nɛ pɩkpaɖɩ ɖooo lɛ.”

Fransɩ ɛjaɖɛ taa koobu weyi payaɣ se Zeynep yɔ, ɛyɔɔdaa se: “Ŋgee tɔm susuu ɖʋtʋ ndʋ tɩsɩnɩ-m hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa. Tɩsɩnɩ-m nɛ mɛwɛɛ abalɩtʋ nɛ mantaɣ liu Yehowa tɔm susuu tʋmɩyɛ taa nɛ pɩkpaɖɩ ɖooo lɛ.”

Tɔm susuyaa kaalabɩ nɔɔ kʋyʋmaɣ. Koobiya mba palɩnɩ ajɛɛ ndɩ ndɩ taa nɛ powolo peeɖe yɔ, paakaɣ sɔʋ sɔɔlɩm nɛ nɔɔ kʋyʋmaɣ ŋga kaawɛ pɛ-hɛkʋ taa yɔ kɔ-yɔɔ kpa. Jean-David weyi ɖɩɩtɛm yɔɔdʋʋ ɛ-tɔm yɔ, ɛkɛdaa se: “Koobiya mʋ-ɖʋ ɛgɔndʋ camɩyɛ. Paamʋ-ɖʋ ɛzɩ pa-taabalaa yaa pɔ-hɔʋ taa ñɩma yɔ. Paamʋ-ɖʋ pa-ɖɩsɩ taa camɩyɛ. Maaɖiɣzinaa se ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ koobiya hɔʋ sɔsɔʋ nakʋyʋ taa mɛwɛɛ. Mankalaɣ kɩ-tɔm ɖa-takayɩsɩ taa, ɛlɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ mana-kʋ nɛ mɛ-ɛsa. Man-taa wɛ leleŋ kpem se mɛwɛ Yehowa samaɣ taa, nɛ mɛnsɛɣ-ɩ waɖɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ.”

 Claire weyi ɛlɩnɩ Fransɩ ɛjaɖɛ taa yɔ ɛyɔɔdaa se: “Paa ɖɩɩlɩnɩ ajɛɛ ndɩ ndɩ taa ɛzɩ Taanemarkɩ, Fransɩ, Caama nɛ ɖiwolo Turkii ɛjaɖɛ taa yɔ, ɖa-tɩŋa ɖɩɩpɩsɩ hɔʋ kʋɖʋmʋʋ taa ñɩma. Pɩɩwɛ ɛzɩ Ɛsɔ kpaɣ kɩhɩzʋʋ sɔsɔʋ nakʋyʋ nɛ ɛhɩzɩnɩ ajɛɛ kpeekpe kamasɩ yɔ.”

Stéphanie weyi ɛɛlɩnɩ Fransɩ ɖɔɖɔ yɔ, ɛyɔɔdaa se: “Ŋgee tɔm susuu pʋnɛ piyeba nɛ ɖɩtɩlɩ se pɩtɩkɛ kʋnʋŋ yaa lone nɖɩ ɖɩ-taa ɖɩlɩnaa yɔ ɖiyebina nɛ ɖɩla nɔɔ kʋyʋmaɣ, ɛlɛ sɔɔlɩm mbʋ ɖa-tɩŋa ɖɩwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ.”

Koobiya mba paaɖʋ nesi tʋmɩyɛ nɖɩ yɔ, pa-taa sakɩyɛ wɛɛ nɛ palakɩ lɩmaɣza se ye pɩsaŋ yɔ, paɖaɣnɩ pɩsʋʋ Turkii nɛ pala tɔm susuu tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩwɛ peeɖe yɔ. Pa-taa nabɛyɛ tɛm pɩsʋʋ peeɖe. Mba paha pa-tɩ faaa mbʋ yɔ, pamʋnɩ samtʋ kpem.

Ðɩkpaɣ kɩɖaʋ kʋnɛ: Tɔm susuyaa 25 kaawɛ poliŋ egeetiye naɖɩyɛ taa. Ɛzʋtʋyʋ kʋɖʋm ɖeke kaawɛnɩ peeɖe pɩnzɩ sakɩyɛ. Tɔm susuyaa mba paahiɣ taa leleŋ siŋŋ pɩnaɣ 2015 taa, alɩwaatʋ ndʋ koobiya 6 lɩnɩ Caama nɛ Peeyibaa ajɛɛ taa nɛ powolo se paɖʋ-wɛ nesi yɔ.

Tɔm ndʋ koobiya mba paha pa-tɩ faaa nɛ powolo Turkii yɔ pɛkɛdaa pɩlɩɩnɩ wezuu ŋgʋ pacaɣ peeɖe yɔ kɩ-yɔɔ? Alɩwaatʋ natʋyʋ taa lɛ, wezuu caɣʋ wɛ kaɖɛ kpem, ɛlɛ pɩkɔŋnɩ wazasɩ ɖɔɖɔ. Iyele nɛ ɖɩna ndʋ pa-taa nabɛyɛ kɛdaa yɔ.

Federico lɩnɩ Ɛsɩpaañɩ ɛjaɖɛ taa, ɛɖɔkɩ nesi nɛ ɛwɛnɩ ɛzɩ pɩnzɩ 40 yɔ, ɛkɛdaa se: “Ɛzɩma mantaawɛnɩ tomnaɣ yɔɔ wondu sakɩyɛ yɔ, pɩɩsɩnɩ-m nɛ mehiɣ alɩwaatʋ nɛ manka ma-lɩmaɣza mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ yɔ pɩ-yɔɔ.” Ɛpɩzɩɣ nɛ eseɣti nɔɔyʋ se ɛla tʋmɩyɛ nɖɩ? Ɛyɔɔdaa se: “Ɛɛɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ alɩwaatʋ ndʋ ɛyʋ kʋyʋʋ nɛ ewolo ɛjaɖɛ lɛɛɖɛ taa se ɛsɩnɩ lalaa nɛ patɩlɩ Yehowa yɔ, toovenim taa lɛ, ɛkpaɣ ɛ-tɩ nɛ ɛɖʋ Yehowa nesi taa. Piyeki nɛ ɛna ɛzɩma Yehowa cɔŋnɩ ɛ-kɩcɛyɩm ɖeɖe yɔ.”

Rudy ñalɩnɩ Peeyibaa. Ɛkɛ hɔʋ ñʋʋdʋ weyi ɛñɔtɩnɩ pɩnzɩ 60 yɔ. Ɛkɛdaa se: “Pɩkɛnɩ-ɖʋ taa leleŋ se ɖɩɖʋ nesi tɔm susuu tʋmɩyɛ ajɛɛ wena a-taa pɩpɔzʋʋ tɔm susuyaa sakɩyɛ yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩhaɣ-ɖʋ waɖɛ sɔsɔɖɛ se ɖisusi tɔm kɩbandʋ mba pataanɩɩ-tʋ wiɖiyi kaaʋ yɔ.  Alɩwaatʋ ndʋ manaɣ ɛyaa tisiɣ nɛ pamʋʋ toovenim lɛ, pɩhaɣ-m taa leleŋ pɩdɩɩfɛyɩ.”

Sascha lɩnɩ Caama. Ɛkɛ hɔʋ ñʋʋdʋ weyi ɛwɛnɩ ɛzɩ pɩnzɩ 40 mbʋ yɔ. Ɛkɛdaa se: “Paa evemiye nɖɩ malɩɣ tɔm susuu lɛ, mankatɩɣ ɛyaa mba patiwelisi toovenim tɔm wiɖiyi nɛ pana yɔ. Nɛ pɩhaɣ-m taa leleŋ kpem se mansɩnɩ ɛyaa mba nɛ patɩlɩ Yehowa.”

Atsuko lɩnɩ Japɔŋ. Ɛkɛ koobu halɩñɩnʋ weyi ɛɖɔkɩ nesi yɔ. Ɛwɛnɩ ɛzɩ pɩnzɩ 35 mbʋ yɔ. Ɛkɛdaa se: “Ðooo lɛ maasɔɔlaa se Armaagedɔɔ ɛkɔɔ lɔŋ. Ɛlɛ mankʋyaa nɛ mowolo Turkii lɛ, man-taa labɩnɩ Yehowa leleŋ se ɛwɛɛ nɛ ɛɖʋʋ suuɖu se ɛyaa sakɩyɛ ehiɣ ñʋʋ yabʋ. Ɛzɩma mana Yehowa nesi wɛtʋ ndɩ ndɩ taa yɔ, piseɣtiɣ-m se mɔñɔtɩnɩ-ɩ kpam nɛ pɩkɩlɩ.”

Alisa kɛ koobu halɩñɩnʋ weyi ɛlɩnɩ Rusii ɛjaɖɛ taa yɔ. Ɛwɛnɩ pɩnzɩ ɛzɩ 30 mbʋ yɔ. Ɛkɛdaa se: “Ðenɖe pɩpɔzʋʋ tɔm susuyaa sakɩyɛ yɔ, peeɖe tɔm susuu sɩnɩ-m nɛ mana Yehowa camɩyɛ lakasɩ siŋŋ.” (Keɣa 33:9) Ɛtasɩ yɔɔdʋʋ se: “Pɩtasɩnɩ se Yehowa kɛ-m caja kɩbanʋ lɛ, ɛkɛnɩ-m ɖɔɖɔ taabalʋ kɩbanʋ weyi ɛwɛ mɔn-cɔlɔ tam yɔ. Wɛtʋ ndɩ ndɩ ndʋ tɩ-taa mantɩŋnaa yɔ, tiyeba nɛ mantɩlɩ-ɩ camɩyɛ nɛ pɩkpaɖɩ. Lɛɛlɛɛyɔ mehiɣ taa leleŋ nɛ wazasɩ sakɩyɛ me-wezuu caɣʋ taa.”

Pɩtɩŋnɩ ŋgee ɖʋtʋ ndʋ palabɩ Turkii ɛjaɖɛ taa yɔ tɩ-yɔɔ lɛ, ɛyaa sakɩyɛ nɩ Kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ. Ɛlɛ lona sakɩyɛ ɖaɣnɩ kazʋʋ nɛ patisusiti tɔm a-taa. Tɔm susuyaa mba paha pa-tɩ faaa nɛ powolo Turkii yɔ, pakatɩɣ ɛyaa mba patɩnɩɩ Yehowa tɔm wiɖiyi nɛ pana yɔ paa evemiye nɖɩ. Ŋsɔɔlaa se ŋɖʋ nesi lone nɖɩ ɖɩ-taa pɩpɔzʋʋ tɔm susuyaa yɔ? Ye mbʋ yɔ, ɖiseɣtiɣ-ŋ se ‘ŋkʋsɩ ñɛ-ɛsa nɛ ŋna ɛzɩma tɔɔnaɣ tɛm pɩʋ hayɩm taa yɔ.’ (Yoh. 4:35) Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋɖʋ nesi ɛjaɖɛ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa “tɔɔnaɣ tɛm pɩʋ hayɩm taa yɔ”? Ye ŋsɔɔlaa se ŋla mbʋ yɔ, paɣzɩ lɛɣzɩtʋ labʋ lɛɛlɛɛyɔ nɛ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋtalɩ kaɖʋwa ŋga. Pɩtʋʋ fɛyɩ se ye ŋha ña-tɩ se ŋsusuu kewiyaɣ tɔm kɩbandʋ “nɛ puwolo pɩtalɩ tɛtʋ kamaɣ yɔɔ” yɔ pɩkaɣ-ŋ kɔnʋʋ wazasɩ sakɩyɛ!—Tʋma 1:8.