Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

MAƔZƖNƖ PE-TISUU

He Endured in the Face of Injustice

He Endured in the Face of Injustice

ELIYA kaawɛɛ nɛ ɛɖɔŋ Yɔɔrdaŋ kɛdɛɛŋa taa. Pɩlabɩ kpɩtaŋ sakɩyɛ yɔ, ɛwɛʋ nɛ ɛɖɔŋ nʋmɔʋ ŋgʋ yɔ. Ɛlɩnɩ ɖooo Orɛɛbʋ Pʋʋ cɔlɔ nɛ ɛɖɛɣnɩ hayo kiŋ. Nɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ɛtalɩ ɛ-ɛjaɖɛ Izrayɛɛlɩ taa, nɛ ɛpɩzaɣ se ɛna ɛzɩma ɖɩlɛɣzaa yɔ. Wɩlɩŋ kaawɛɛkɩ mbʋ payɩ yɔ, piɖiɣni ñɔɔzʋʋ pazɩ pazɩ. Tɛʋ paɣzɩ nɩʋ, nɛ haɖaa wɛɛ pa-hayɩm taa, peɖiɣni hayʋʋ. Pʋtɔma yɔ, Eliya na ɛzɩma ɛjaɖɛ tɩtasɩ wɛʋ wɩlɩŋ taa lɛ, pɩhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ pazɩ. Ɛlɛ ɛ-samaɣ yɔɔ ɛkɩlaɣ maɣzʋʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa kaawɛ fezuu taa yɔ, tɩfɛyɩ ɖeu. Ɛyaa sakɩyɛ kaakpɛndɩ peɖiɣni Baalɩ sɛʋ. Ye mbʋ, tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩɖaŋ Eliya yɔ, ɖɩɖɔwa kpem. a

Eliya ñɔtɩnɩ Aabɛɛlɩ-mehula tɛtʋ lɛ, ɛna peɖiɣni hayɩm sɔsɔm nabʋyʋ hayʋʋ. Ɛna naŋ nɛɛlɛ nɛ naanza, pɛkpɛndɩ-ɩ naalɛ naalɛ nɛ pɩla naŋ agbaka 12. Nɛ naŋ ɛnɩ pɛwɛɛ nɛ pahayɩɣnɩ hayɩm mbʋ, nɛ pɛhɛɣ habɩŋ weyi ɩtʋʋzɩ camɩyɛ yɔ. Abalʋ weyi ɛwɛɛ nɛ ɛhayɩɣnɩ naŋ agbaka kɛdɛzaɣ ñɩna yɔ, ɛnʋ Eliya ñɩnaɣ. Payaɣ-ɩ se Eliizee, nɛ ɛnʋ Yehowa lɩzaa se ɛlɛɣzɩ Eliya lone taa. Eliya kaamaɣzaa se e-ɖeke ɛɖɔkɩnɩ Yehowa sɛtʋ kpam. Ye mbʋ, ɛ-taa kaawɛ leleŋ se ɛkatɩ abalʋ ɛnʋ.—1 Awiya 18:22; 19:14-19.

Ɛzɩ pɩɩlabɩ Eliya kaɖɛ pazɩ se ɛpasɩ ɛ-wala nɛ ɛ-tʋma taa naayɛ nɛ ɛcɛlɩ nɔɔyʋ yaa nɔɔyʋ ɛlɛɣzɩ e-lone taa wiɖiyi? Ðɩɩsɩŋ; ɛlɛ ɖɩɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩyɔɔdɩ se lɩmaɣza ana atɩkɔɔ ɛ-ñʋʋ taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛkɛ ɖɔɖɔ “ɛyʋ ɛzɩ ɖa yɔ.” (Yakubu 5:17) Paa pɩtɩɩkɛ suwe yɔ, Bibl kɛdaa se: “Eliya talɩ ɛ-cɔlɔ lɛ, ɛpɔ ɛ-yɔɔ e-ekusuye.” (1 Awiya 19:19) Pʋtɔma yɔ, paalabɩ Eliya tɛ ekusuye nɖɩ nɛ heu yaa pʋnʋ tɔnɛ. Pɩɩkɛ toko sɔsɔʋ ŋgʋ ɛtɩnaɣ wondu ndʋ esuu yɔ tɩ-yɔɔ, nɛ pɩwɩlɩɣ se Yehowa maɣmaɣ ɖʋnɩ-ɩ tʋmɩyɛ. Ye mbʋ, ɛhɔzʋʋ toko ŋgʋ nɛ ɛpɔ Eliizee yɔɔ yɔ, pɩwɛnɩ tɔbʋʋ nɩʋ siŋŋ. Eliya tisi faaa nɛ ɛɖɔ Yehowa paɣtʋ yɔɔ nɛ ɛlɩzɩ Eliizee se ɛlɛɣzɩ e-lone taa. Eliya ta ɛ-Ɛsɔ liu nɛ ɛñamɩ-ɩ.

Eliizee kaakɛ evebu nɛ ɛñɩnaɣ kpem se ɛsɩnɩ nayʋ akpadɩyʋ Eliya. Eliizee tɩlɛɣzɩ Eliya lone taa kpaagbaa. Ɛlɛ, ɛkpaɣ pɩnzɩ loɖo mbʋ yɔ nɛ ɛtɩŋɩɣ Eliya wayɩ nɛ tɩ luzuu nɛ ɛsɩɣnɩ-ɩ. Nɛ halɩ pɔkɔɔ nɛ payaɣ-ɩ se “weyi ɛpɩyaɣ lɩm Eliya nesi yɔɔ yɔ.” (2 Awiya 3:11) Pɩɩkɛnɩ Eliya laŋɩyɛ hɛzʋʋ kpem se ɛpɩzaa nɛ ehiɣ lɩmɖʋyʋ kpekpeka tʋ ɛnʋ. Nɛ ɛyaa mba pa-naalɛ pɔkɔɔ papɩsɩ taabalaa kɩbama. Ɛzɩma pakpazaɣ ɖama ɖoŋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩsɩnɩ-wɛ nɛ pɔɖɔkɩ pa-tɩ, paa mulum lakasɩ kaatɔyɩ ɛjaɖɛ taa yɔ. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, wiyaʋ Ahaabɩ kañatʋ lakasɩ kaawɛɛ nɛ sɩkpaɣ ɖoŋ kpaʋ yɔɔ.

Wiɖiyi pɛtɛmɩ-ŋ muluu na? Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɛtɛm ɖa-taa sakɩyɛ muluu ɛjaɖɛ kɩdɛkɛdɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa. Ye ŋhiɣ taabalʋ kɩbanʋ weyi ɛsɔɔlɩ Ɛsɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋɖɔkɩ ña-tɩ. Ɛzɩma Eliya ɖɔkɩ e-tisuu alɩwaatʋ ndʋ ɛlʋkaɣnɩ mulum lakasɩ yɔ, pɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ pɩkpɛlɩkɩ-ŋ lɔŋ sakɩyɛ.

“KƲYƖ ŊTII NƐ ŊKATƖNƖ . . . AHAABƖ”

Eliya nɛ Eliizee pañaɣ pana siŋŋ nɛ pasɩnɩ samaɣ se kakpa ɖoŋ fezuu taa. Pɩtɩla yɔ, palabɩ ɖʋtʋ natʋyʋ ɛzɩ sukuli tɩyɛ nɛ pafalɩsɩɣ nayaa lalaa. Ɛlɛ kɩyakʋ nakʋyʋ lɛ, Yehowa ɖʋ Eliya tʋmɩyɛ kɩfaɖɛ naɖɩyɛ. Eheyi-i se: “Kʋyɩ ŋtii nɛ ŋkatɩnɩ Izrayɛɛlɩ wiyaʋ Ahaabɩ.” (1 Awiya 21:18) Ɛbɛ Ahaabɩ kaalaba?

Wiyaʋ Ahaabɩ kaatɛm pɩsʋʋ tisuu yebiyu, nɛ ɛɛkɛ Izrayɛɛlɩ awiya taa kɩdɛkɛdʋ sɔsɔ nɔɔyʋ. Ɛɛkpaɣ halʋ nɔɔyʋ nɛ payaɣ-ɩ se Yezaabɛɛlɩ. Nɛ Yezaabɛɛlɩ la nɛ Baalɩ sɛtʋ tɔyɩ Izrayɛɛlɩ taa, nɛ wiyaʋ maɣmaɣ sɛɣ Baalɩ. (1 Awiya 13:31-33) Baalɩ sɛtʋ taa, palakaɣ sɔnzɩ se tɔɔnasɩ ɩla camɩyɛ, ɛyaa pɛdɩɣ pa-tɩ kʋzʋʋ nʋmɔʋ taa, nɛ halɩ pakpakɩɣ piya nɛ palaɣ kɩlaŋ. Pɩtasɩ lɛ, Yehowa ɖʋ Ahaabɩ paɣtʋ se ɛkʋ Siirii wiyaʋ kɩdɛkɛdʋ Bɛn-Hadaadɩ. Ɛlɛ liidiye lazaɣ yɔɔ lɛ, Ahaabɩ tɩña Yehowa paɣtʋ. (1 Awiya, ñʋʋ 20) Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, Ahaabɩ nɛ ɛ-halʋ Yezaabɛɛlɩ pa-kujonjoŋ, pa-ñɩm laɣzaɣ nɛ po-puuyaɣ lakasɩ talɩ ɖenɖe yɔ, pɩcaɣ sɔɔndʋ.

Ahaabɩ kaawɛnɩ ɖɩɣa nakɛyɛ Samaarɩɩ tɛtʋ taa, nɛ pɩɩkɛ ɖɩɣa sɔsɔɔ kpem. Ɛɛwɛnɩ ɖɩɣa lɛɛka ɖɔɖɔ Yizreyɛɛlɩ, nɛ kaaposini kajalaɣ ñɩŋga ɛzɩ kilomɛtanaa 37 mbʋ yɔ. Viiñi hayɩm nabʋyʋ kaawɛ ɛ-ɖɩɣa ŋga kɛwɛ Yizreyɛɛlɩ yɔ, kɔ-cɔlɔ. Abalʋ weyi payaɣ se Naabɔɔtɩ yɔ, ɛnʋ kaatɩnɩ hayɩm mbʋ; ɛlɛ Ahaabɩ ñɩnaɣ kpem se pɩpɩsɩ ɛ-hayɩm. Peeɖe ɛya Naabɔɔtɩ nɛ eheyi-i se ɛnʋ cɛlɩɣ-ɩ liidiye nɛ ɛmʋ ɛ-hayɩm, yaa ɛlɛɣzɩɣ-ɩ pʋ nɛ viiñi hayɩm lɛɛbʋ. Ɛlɛ Naabɔɔtɩ cosi-i se: “[Yehowa] ɛna man-pʋtɔdɩyɛ, nɛ mantaacɛlɩ-ŋ man-caanaa ñɩm.” (1 Awiya 21:3) Pɩwɩlɩɣ se ñʋʋ taa ɖoŋ Naabɔɔtɩ laba yaa we? Yaa pɩwɩlɩɣ se etaaseɣ wiyaʋ sɔɔndʋ na? Mbʋ ɛyaa sakɩyɛ maɣzaa. Ɛlɛ toovenim taa lɛ, Yehowa paɣtʋ yɔɔ Naabɔɔtɩ ɖɔma. Yehowa paɣtʋ tɔŋaɣ se Izrayɛɛlɩ piya ɩtaapɛdɩ sɩ-caanaa tɛtʋ kpaagbaa pɛdʋʋ. (Levitiki 25:23-28) Naabɔɔtɩ taasɔɔlɩ se ɛmaanɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ. Ɛɛwɛnɩ tisuu nɛ abalɩtʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛna mbʋ kaɣlaa se ye nɔɔyʋ ɛkaɖɩnɩ Ahaabɩ yɔ, eleba.

Toovenim taa lɛ, Ahaabɩ taamaɣzɩɣ Yehowa Paɣtʋ yɔɔ. Ekpema lɛ, “ɛcaɣ pʋtɔdɩyɛ nɛ ɛ-taa nɛ wɩzasɩ” mbʋ pʋyɔɔ yɔ etihiɣ mbʋ ɛñɩnaɣ yɔ. Ðɩkalɩɣ Bibl taa se: “Ɛlɔ ɛ-tɩ ɛ-kaɖʋ yɔɔ nɛ ɛpa ɛ-ɛza nɛ koloŋa nɛ ɛɛtɔkɩ tɔɔnaɣ.” (1 Awiya 21:4) Yezaabɛɛlɩ na ɛ-walʋ kpa hʋɖɩɩɩ ɛzɩ pɩɣa ŋga pɩwɩzɩ-kɛ yɔ lɛ, ɛñɩnɩ ajitu nʋmɔʋ nakʋyʋ lɛɛ lɛɛ se ɛ-walʋ ehiɣ mbʋ ɛñɩnɩɣ yɔ. Nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-taa lɛ, ɛkaɣ yebu se peɖezi Naabɔɔtɩ hɔʋ ɖulum.

Ye ŋkalɩ ɛzɩma Yezaabɛɛlɩ kpɛyɩ tɔm ndʋ yɔ, ŋnaɣ se kañatʋ ɖeke suni ɛ-lakasɩ taa ɖo. Abiɖe Yezaabɛɛlɩ kaasɩma mbʋ se Ɛsɔ paɣtʋ taa lɛ ye tɔm sɔsɔtʋ natʋyʋ ɛlaba yɔ, aseɣɖe tɩnaa naalɛ pɩpɔzaa se palɩzɩ aseɣɖe. (Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 19:15) Pʋyɔɔ ɛma takayɩsɩ Ahaabɩ hɩɖɛ taa nɛ etiyini Yizreyɛɛlɩ sɔsaa. Eheyi-wɛ se pañɩnɩ ɛyaa nabɛyɛ naalɛ, mba papɩzɩɣ polu tɔm nɛ pɛcɛtɩnɩ Naabɔɔtɩ taa se ɛtʋ Ɛsɔ nɛ wiyaʋ yɔ, nɛ pakʋ-ɩ. Pɩlabɩ pʋtɔdɩyɛ se ɛ-ajitu nʋmɔʋ ŋgʋ, kɩɖɔmnɩ-ɩ. Maawazɩɣ nabʋyʋwaa nabɛyɛ naalɛ cɛtɩnɩ Naabɔɔtɩ taa, nɛ pʋyɔɔ lɛ paɖabɩ-ɩ pɛɛ nɛ ɛsɩ. Pɩtɩsɩɩnɩ Naabɔɔtɩ ɖeke, ɛlɛ pakʋ ɖɔɖɔ ɛ-pɩyalaa. b (1 Awiya 21:5-14; Levitiki 24:16; 2 Awiya 9:26) Toovenim taa lɛ, Ahaabɩ tɩla tʋmɩyɛ ɛzɩ hɔʋ ñʋʋdʋ yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ eyebi ɛ-halʋ nɛ ɛlɛ la mbʋ e-liu wɛɛ yɔ, nɛ ɛkʋ ɛyaa mba ɖulum.

Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩɩlabɩ Eliya alɩwaatʋ ndʋ Yehowa wɩlɩ-ɩ mbʋ wiyaʋ Ahaabɩ nɛ ɛ-halʋ palaba yɔ. Ye ŋna kañatʋ laɖaa muluu ajama yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pitibi-ŋ yɔɔɔ kpem. (Keɣa 72:3-5, 12, 13) Sɔnɔ, ɖɩnaɣ mulum lakasɩ kadadayaɣ. Halɩ nabʋyʋ taa, ɛyaa ɖoŋ tɩnaa mba pɔtɔŋ se pɛkɛ Ɛsɔ lone taa caɣyaa yɔ, mba lakɩnɩ mulum lakasɩ nzɩ. Ɛlɛ kɛdaɣ kanɛ kapɩzɩɣ nɛ kɛhɛzɩ ɖa-laŋɩyɛ. Bibl tɔzʋʋ-ɖʋ se nabʋyʋ tɩmɛlɩ nɛ Yehowa ɛɛnaɣ-pʋ. Ɛnaɣ pɩtɩŋa payɩ. (Ebree 4:13) Ye mbʋ, alɩwaatʋ ndʋ Yehowa naɣ kañatʋ lakasɩ nasɩyɩ yɔ, ɛbɛ ɛlakɩ?

“ŊNA-M KƐLƐ, MON-KOYINDU?”

Yehowa tiyi Eliya Ahaabɩ cɔlɔ. Ɛsɔ heyi-i kpayɩ se: “Ɛnʋ lɛ Naabɔɔtɩ viiñi hayɩm taa.” (1 Awiya 21:18) Yezaabɛɛlɩ heyi Ahaabɩ se Naabɔɔtɩ viiñi hayɩm pɩsɩ ɛ-ñɩmbʋ lɛ, Ahaabɩ kʋyɩ kpaka nɛ ewolo hayɩm mbʋ pɩ-taa. Ɛtɩmaɣzɩ se Yehowa ɖiɣni-i naʋ. Maɣzɩ nɛ ŋna: Ɛ-taa kaawɛ leleŋ kpem alɩwaatʋ ndʋ ɛwɛɛ nɛ ɛcɔʋ hayɩm mbʋ pɩ-taa nɛ ɛmaɣzɩɣ se ɛlakɩ kaɖaɣ kɩbaŋa nakɛyɛ peeɖe yɔ. Ɛlɛ tuda lɛ, Eliya lɩɩ ɛ-yɔɔ. Ahaabɩ ɛzɩdaa caŋ nɛ pɩlɛɣzɩ kpaagbaa, nɛ ɛ-taa suni pana nɛ paɖaɣyɛ. Peeɖe ɛñasɩ Eliya tɔm se: “Ŋna-m kɛlɛ, mon-koyindu?”—1 Awiya 21:20.

Ahaabɩ tɔm yɔɔdʋʋ wɩlɩɣ se ɛ-ñʋʋ taa ɛɛlakɩ tʋmɩyɛ. Kajalaɣ lɛ, eheyuu Eliya se “ŋna-m kɛlɛ” yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛtaamaɣzɩɣ Yehowa yɔɔ. Yehowa kaatɛmɩ-ɩ ‘naʋ’. Ɛnawa se Ahaabɩ tɩkpaɣ ɛ-tɩ yɔɔ wɛʋ lɩzʋʋ waɖɛ nɛ ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ camɩyɛ. Ɛnawa ɖɔɖɔ se ɛ-taa kaalabɩ leleŋ nɛ Yezaabɛɛlɩ kañatʋ lakasɩ. Ɛsɔ na Ahaabɩ laŋɩyɛ taa se ɛɛsɔɔlɩ ñɩm nɛ pɩkɩlɩ pʋtɔdɩyɛ naʋ, siɣsiɣ wɛtʋ yaa lalaa yɔɔ maɣzʋʋ. Nabʋlɛ lɛ, Ahaabɩ yaʋ Eliya se “mon-koyindu” yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛpaɖaɣ ɛyʋ weyi ɛɛkɛ Yehowa taabalʋ yɔ; ŋgʋ, ɛyʋ ɛnʋ ɛpɩzaɣna se ɛsɩnɩ-ɩ nɛ eyele ɛ-lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ.

Ahaabɩ kɩmɛlɛndʋ lakasɩ nzɩ sɩpɩzɩɣ nɛ sɩkpɛlɩkɩ-ɖʋ lɔŋ kɩbaŋ nɩɩyɩ. Pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ paa ɛzɩmtaa se Yehowa naɣ pɩtɩŋa payɩ. Ɛkɛ Caja kʋsɔɔlʋ, nɛ ɛsɩm alɩwaatʋ ndʋ ɖɩpaɣzɩɣ nʋmɔʋ kɩdɛkɛdʋʋ kpaɣʋ yɔ, nɛ ɛñɩnɩɣ kpem se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩlɛɣzɩ ɖe-wezuu caɣʋ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, ɛtɩŋɩɣnɩ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa mba pɛkɛ ɛ-taabalaa yɔ, pɔ-yɔɔ nɛ ɛsɩɣnɩ-ɖʋ. Ɛzɩ Eliya yɔ, ɛ-taabalaa mba, pawɩlɩɣ ɛyaa lalaa Ɛsɔtɔm. Pitaayiɣdi-ɖʋ kpa nɛ ɖɩkpaɣ Ɛsɔ taabalaa mba ɛzɩ ɖo-koyindinaa yɔ.—Keɣa 140:5.

Maɣzɩ nɛ ŋna, Eliya cosi Ahaabɩ se: “Ɛɛɛ.” Pɩwɩlɩɣ se Eliya sɩm ɛyʋ weyi Ahaabɩ kɛwa yɔ. Ɛkɛ mɩlʋ, ɛyaa kʋyʋ, nɛ Yehowa koyindu. Pɩɩpɔzɩ Eliya abalɩtʋ kpem pʋcɔ nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛkaɖɩnɩ abalʋ kañatʋ tʋ ɛnʋ. Eliya wolo pɩ-yɔɔ nɛ eheyi Ahaabɩ ɛzɩma Ɛsɔ kaɣ hɔm ɛ-nɩŋgbaaŋ yɔ. Yehowa kaasɩm mbʋ pɩɖɔŋ labʋ yɔ. Ɛnawa se kañatʋ lakasɩ lɩnɩ Ahaabɩ ɖɩɣa taa na nɛ tɩmɩzɩɣ samaɣ kpeekpe taa. Mbʋ yebina nɛ Eliya heyi Ahaabɩ se Ɛsɔ ɖʋwa se ‘ɛhazɩɣ e-liɖe’ tɩŋa. Pakaɣ hɔm ɖɔɖɔ Yezaabɛɛlɩ nɩŋgbaaŋ.—1 Awiya 21:20-26.

Eliya tɩmaɣzɩ se ɛyaa pɩzɩɣ nɛ palakɩ kɩdɛkɛdɩm lakasɩ nɛ nabʋyʋ ɛɛkaɣ-wɛ talʋʋ. Pɩwɛ kɛlɛʋ sɔnɔ se ɛyaa ɩmaɣzɩ se nabʋyʋ ɛɛkaɣ talʋʋ kɩwɛɛkɩm laɖaa. Bibl kɛdaɣ kanɛ, kɔtɔzʋʋ-ɖʋ se Yehowa ɖiɣni naʋ mbʋ pɩlakɩ yɔ, nɛ ɛkaɣ kɩwɛɛkɩm laɖaa nɩŋgbaaŋ hɔm alɩwaatʋ ndʋ ɛsɔɔlaa yɔ. Ɛ-Tɔm haɣ-ɖʋ lidaʋ se kɩyakʋ nakʋyʋ lɛ, ɛkaɣ yebu nɛ mulum lakasɩ tɩŋa sɩɩ tɩnaɣ tamtam yɔɔ. (Keɣa 36:10, 11) Pʋtɔma yɔ ŋwɛɛ nɛ ŋpɔzʋʋ ña-tɩ se: ‘Ɛsɔ hɔŋ ɛyaa nɩŋgbaaŋ ɖeke na? Yaa ɛnaɣ ɖɔɖɔ pa-pʋtɔdɩyɛ?’

“ŊTƖNA AHAABƖ LUZUU Ɛ-TƖ MƐN-TƐƐ?”

Pʋtɔma yɔ, ɛzɩma Ahaabɩ laba alɩwaatʋ ndʋ ɛnɩ Ɛsɔ nɩŋgbaaŋ hɔmtʋ tɔm yɔ, pɩlabɩ Eliya piti. Bibl kɛdaa se: “Ahaabɩ nɩ tɔm ndʋ lɛ, ɛcɩyɩ e-ekusuye nɛ esuu ɛ-tɩ fɔlɔtɔ toko ŋgʋ kɩwɛ ñaayʋʋ e-tomnaɣ yɔɔ yɔ, nɛ ɛhɔkɩ nɔɔ nɛ ɛhɩnɩɣ fɔlɔtɔ ŋgʋ kɩ-taa, nɛ ɛsɔkɩ ñʋʋ nɛ ɛɖɔŋ.” (1 Awiya 21:27) Pɩwɩlɩɣ se Ahaabɩ kpiɖi ɛ-lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ yɔɔ?

Ðɩnawa se Ahaabɩ lɛɣzɩ ɛ-wɛtʋ pazɩ. Eluzi ɛ-tɩ, ŋgʋ pɩwɛ ɛyʋ weyi ɛkɛ tɩ kpazɩyʋ yɔ kaɖɛ se ɛla mbʋ. Ɛlɛ ɛ-lakasɩ nzɩ sɩwɩlɩɣ se toovenim lɛ ekpiɖaa? Iyele nɛ ɖɩkpaɣ ɛ-lakasɩ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ wiyaʋ Manaasee weyi ɛlabɩ kɩdɛkɛdɩm sakɩyɛ pʋwayɩ yɔ, ɛ-lakasɩ nɛ ɖɩna. Alɩwaatʋ ndʋ Yehowa hɔm Manaasee nɩŋgbaaŋ yɔ, eluzi ɛ-tɩ nɛ ɛtɩmnɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ɩ. Ɛlɛ pɩtɩsɩɩnɩ pi-ɖeke. Ɛlɛɣzɩ e-wezuu caɣʋ, ɛyɔkɩ sɩʋ kpelisi nzɩ ɛɛlaba yɔ, ɛñaɣ pana se ɛsɛɛ Yehowa, nɛ halɩ eseɣti ɛ-samaɣ ɖɔɖɔ se kala mbʋ. (4 Awiya 33:1-17) Mbʋ ɖɔɖɔ Ahaabɩ laba yaa we? Aayɩ.

Yehowa na kʋñɔŋ ŋgʋ Ahaabɩ kaacaɣ ɛyaa ɛzɩdaa yɔ? Yehowa heyi Eliya se: “Ŋtɩna Ahaabɩ luzuu ɛ-tɩ mɛn-tɛɛ? Mbʋ lɛ eluzi ɛ-tɩ mɛn-tɛɛ yɔ, maakaɣ kɔnʋʋ kʋñɔŋ ɛ-wɛɛ taa, ɛlɛ ɛ-pɩyalʋ wɛɛ taa mankaɣ kɩdɛkɛdɩm kɔnʋʋ ɛ-ɖɩɣa taa.” (1 Awiya 21:29) Pɩwɩlaa se Yehowa kpeɣ Ahaabɩ ɛ-kɩwɛɛkɩm na? Aayɩ, mbʋ yɔ etikpiɖi siŋŋ nɛ ɛla siɣsiɣ lakasɩ nzɩ pɩɩpɔzaa se ɛla nɛ pʋcɔ Ɛsɔ kpeɣ-i yɔ. (Ezekɩyɛɛlɩ 33:14-16) Ɛlɛ, Yehowa na ɛ-pʋtɔdɩyɛ nɛ pɩla nɔɔ kʋyʋmaɣ nɛ ɛzɩma ekpiɖaa yɔ. Ahaabɩ ɛɛkaɣ wɛʋ wezuu nɛ ɛnɩɩ siziŋ alɩwaatʋ ndʋ peɖeziɣ ɛ-hɔʋ kpeekpe yɔ.

Ɛlɛ, tɔm ndʋ Yehowa yɔɔdɩ Ahaabɩ yɔɔ yɔ, tɩtɩlɛɣzɩ. Yehowa pɔzɩ e-tiyiyaa pʋwayɩ se peheyi-i nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ patɩŋ nɛ pɛcɛtɩ Ahaabɩ nɛ ewolo you taa nɛ pakʋ-ɩ yɔ. Pitileɖi lɛ, Yehowa nɩŋgbaaŋ hɔmtʋ kɔɔ Ahaabɩ yɔɔ. Ahaabɩ wobi you nakʋyʋ taa nɛ ɛmʋ heŋ, ɛ-calɩm kpe e-you kɛɛkɛɛ taa nɛ pɩtɛmnɩ-ɩ nɛ sɩm. Bibl tasɩ kɛdʋʋ se pañalaɣ wiyaʋ Ahaabɩ you kɛɛkɛɛ lɛ, hasɩ nasɩyɩ kɔɔ nɛ siɖi ɛ-calɩm. Piyeba nɛ Yehowa tɔm ndʋ Eliya kaaheyi Ahaabɩ yɔ, tɩla ɛyaa tɩŋa ɛzɩdaa. Ɛɛyɔɔdaa se: “Lone nɖɩ ɖɩ-taa hasɩ nezi Naabɔɔtɩ calɩm yɔ, ɖɩ-taa ɖɔɖɔ sɩkaɣ nezuu ña-calɩm.”—1 Awiya 21:19; 22:19-22, 34-38.

Mbʋ pɩtɛmnɩ Ahaabɩ yɔ, pɩtɔzɩ Eliya, Eliizee nɛ Ɛsɔ samaɣ taa ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa se Yehowa tɩsɔɔ Naabɔɔtɩ abalɩtʋ nɛ e-tisuu, pɔ-yɔɔ. Paa pɩɩkpawa pitii yɔ, Ɛsɔ siɣsiɣ tʋ kaɣ kɩwɛɛkɩm laɖaa nɩŋgbaaŋ hɔm. Ɛlɛ ye pɩpɔzaa se ɛna pʋtɔdɩyɛ yɔ, eeyeki ɖɔɖɔ pʋtɔdɩyɛ naʋ. (Kɩgalʋʋ 14:18) Eliya kaaɖɔkɩ ɛ-tɩ kpam pɩnzɩ sakɩyɛ kañatʋ tʋ Ahaabɩ kewiyitu tɛɛ, nɛ mbʋ pɩtɛmnɩ Ahaabɩ yɔ, pɩkpɛlɩkɩ-ɩ lɔŋ sakɩyɛ. Wiɖiyi pɛtɛmɩ-ŋ muluu na? Ŋɖaŋ kpam se Ɛsɔ ɛɖʋ siɣsiɣ wɛtʋ tɛtʋ yɔɔ na? Ye mbʋ, pɩwɛɣ ɖeu se ŋmaɣzɩnɩ Eliya tisuu. Ɛ-lɩmɖʋyʋ Eliizee kaaɖʋ-ɩ nesi nɛ ewolo pɩ-yɔɔ esusi Ɛsɔtɔm, ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ kpam nɛ ɛkaɖɩnɩ mulum lakasɩ. ▪

a Yehowa kaayeba nɛ wɩlɩŋ kpa ɛjaɖɛ taa pɩnzɩ naadozo nɛ hɔɔlʋʋ nɛ pɩwɩlɩ se Baalɩ fɛyɩnɩ ɖoŋ nɩɩyɩ. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛyaa maɣzaɣ se Baalɩ yekina nɛ tɛʋ nɩɣ nɛ tɔɔnasɩ lakɩ ɛjaɖɛ taa. (1 Awiya ñʋʋ 18) Cɔnɩ tɔm ñʋŋ “Imitez leur foi” weyi ɩwɛ La Tour de Garde, 1er janvier nɛ 1er avril 2008 taa yɔ.

b Pɩtɩtɩlɩ yɔ, Yezaabɛɛlɩ seɣaɣ sɔɔndʋ se ye peyebi Naabɔɔtɩ pɩyalaa yɔ, pɔkɔŋ pañɩŋ pa-caa viiñi hayɩm yɔɔ; pʋyɔɔ eyeba nɛ pakʋ-wɛ ɖɔɖɔ.