Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE MƆTWƐ

Ninyɛne Angɔ Boɛ Noko Ɔgyinlanle Kpundii

Ninyɛne Angɔ Boɛ Noko Ɔgyinlanle Kpundii

1. Duzu ati a ɛnee Hyaeloma kɔsɔɔti ɛlɛsu na bɛlɛdi nyane ɛ?

SAMOƐLE nwunle nyane mɔɔ bɛlɛdi wɔ Hyaelo la. Ɛnee asɛɛ awie biala ɛlɛsu. Awuke nyɛ anu a ɛnee mraalɛ nee ngakula ɛlɛdi nyane wɔ bɛ ze mɔ, bɛ hu mɔ, bɛ mra mrenya, nee bɛ mediema mrenya mɔɔ bɛnrɛra sua nu la anwo a? Mɔɔ yɛze ye la a le kɛ Filisitiama hunle Yizilayɛma 4,000 wɔ konle nu la anzi, yeangyɛ biala yɛɛ eza bɛhunle Yizilayɛ sogyama 30,000 a.—1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Ngyegyelɛ boni mɔ a manle Hyaelo minlinle ye anyunlunyia ne a?

2 Ɛhye le ngyegyelɛ dɔɔnwo mɔɔ bɛyiale la anu ko. Ɛsɔfo Kpanyinli Yilae amra mrenya anzosesebɛ nwiɔ ne, Hɔfenae nee Fenɛhaze, yele ngyekyeleɛ ɛlɛka ne vile Hyaelo. Ɛnee bɛta bɛfa ɛlɛka ne bɛsie ɛzonlenlɛ sua ne mɔɔ bɛva ndanlɛ nee mbaka bɛyɛ la anu—na ɔle sɛkɛlɛneɛ mɔɔ kile kɛ Nyamenle nee bɛ de. Menli ne vale Ɛlɛka ne hɔle konle ne anloa na bɛdwenlenle kɛ ɔbabɔ bɛ nwo bane na yeamaa bɛali konim. Noko Filisitiama vale Ɛlɛka ne na bɛhunle Hɔfenae nee Fenɛhaze.—1 Sam. 4:3-11.

3 Ngyekyeleɛ Ɛlɛka ne mɔɔ ɛnee gyi ɛzonlenlɛ sua ne anu wɔ Hyaelo la manle bɛlile sua ne eni wɔ ɛvoya dɔɔnwo anu. Kɛkala, bɛva bɛhɔ. Yilae mɔɔ ɛli ɛvolɛ 98 la dele amaneɛ ne la, ɔvi ebia ne mɔɔ ɔde nu la anu ɔdɔle aze alɛnranyunlu na ɔwule. Ye ase yɛle kunlavolɛ kenle ko ne ala, na ɔwule wɔ ye awolɛ nu. Kolaa na yeawu la, ɔhanle kɛ: “Yizilayɛ ɛminli ye anyunlunyia ne.” Nɔhalɛ nu, Hyaelo ɛnrɛyɛ kɛ ye dɛba ne la bieko.—1 Sam. 4:12-22.

4. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ tile ɛhye anu a?

4 Kɛzi Samoɛle bagyinla arɛlebɔlɛ ɛhye mɔ anloa ɛ? Asoo ye diedi ne anu bayɛ se amaa yeahola yeaboa menli mɔɔ Gyihova ɛlolɛ nee ye banebɔlɛ ɛvi bɛ nwo zo la? Ɔdwu mekɛ ne bie a yɛ kɔsɔɔti yɛyia ngyegyelɛ nee arɛlebɔlɛ mɔɔ sɔ yɛ diedi nea a, yemɔti bɛmaa yɛnlea debie bieko mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi Samoɛle ɛkɛ la.

Ɔmanle “Pɛlepɛlelilɛ Yɛle Gyima”

5, 6. Duzu a Baebolo ne maa yɛnwu ye wɔ ɛvolɛ 20 ne anu a, na duzu a ɛnee Samoɛle ɛlɛyɛ wɔ zɔhane mekɛ ne anu a?

5 Akee Baebolo kɛlɛtokɛ ne ye yɛ adwenle fi Samoɛle anwo zo na ɔfa yɛ ɔkɔ ngyekyeleɛ Ɛlɛka ne azo, ɔmaa yɛnwu amaneɛ mɔɔ Filisitiama nwunle kɛ bɛvale Ɛlɛka ne bɛhɔle na ɛhye manle bɛvale bɛziale bɛrale la. Ɛvolɛ 20 anzi kolaa na Baebolo ne abɔ Samoɛle duma bieko. (1 Sam. 7:2) Duzu a ɛnee ɔlɛyɛ wɔ zɔhane mekɛ ne anu a? Baebolo ne maa yɛnwu ɛhye.

Ɛnee kɛ ɔkɛyɛ na Samoɛle aboa ye menli ne yeamaa bɛagyinla bɛ nwo amra mɔɔ bɛwu la anloa ɛ?

6 Yɛnwunle kɛ kolaa na mekɛ ɛhye abɔ ɔ bo la, “Samoɛle edwɛkɛ dwule Yizilayɛma amuala ɛkɛ.” (1 Sam. 4:1, NW) Kɛlɛtokɛ ne maa yɛnwu ye kɛ mekɛ zɔhane anzi, ɛnee Samoɛle kɔ Yizilayɛ azua nsa azo ɔkɔkpɔlɔkpɔla bɛ, ɔsiezie manzonle mɔɔ ɔwɔ bɛ avinli la na ɔbua kpuyia biala mɔɔ bɛlɛ la. Ɔwie a ɔsia ɔkɔ ye sua zo Releema. (1 Sam. 7:15-17) Ɔda ali kɛ ɛnee Samoɛle ɛnlɛ alagye fee wɔ zɔhane ɛvolɛ 20 ne anu.

Baebolo ne ambɔ Samoɛle duma wɔ ɛvolɛ 20 anu ɛdeɛ, noko yɛkola yɛnwu kɛ ɔyɛle gyima dɔɔnwo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu

7, 8. (a) Wɔ ɛvolɛ 20 mɔɔ Samoɛle vale yɛle gyima ɛsesebɛ la anzi, duzu edwɛkɛ a ɔhanle ɔhilele menli ne a? (b) Duzu a menli ne yɛle wɔ Samoɛle edwɛkɛ ne anwo a?

7 Yilae amra mrenya ne mɔ ɛbɛlatane ne zɛkyele menli ne diedi. Ɔbayɛ kɛ ɛhye manle bɛ nuhua dɔɔnwo hɔzonlenle awozonle. Wɔ ɛvolɛ 20 mɔɔ Samoɛle vale yɛle gyima ɛsesebɛ la anzi, ɔhanle edwɛkɛ ɛhye ɔhilele menli ne: “Saa bɛfa bɛ ahonle kɔsɔɔti bɛazia bɛara [Gyihova] ɛkɛ ne a ɛnee bɛkpo bɛ maanle gyɛne nu nyamenle ne mɔ kɔsɔɔti nee bɛ bozonle raalɛ Asetate ananze ne ɛzonlenlɛ. Bɛdu bɛ nwo kɔsɔɔti bɛmaa [Gyihova] na bɛzonle ɔ ngomekye na ɔkɛlie bɛ ɔkɛvi Filisitiama asa anu.”—1 Sam. 7:3.

8 Menli ne angola anlie bɛ nwo anvi “Filisitiama asa anu.” Filisitiama lile Yizilayɛma anwo zo konim bɔkɔɔ la, bɛdele nganeɛ kɛ bɛbahola bɛatinlitinli Nyamenle menli ne anwo zo. Noko Samoɛle manle menli ne nwunle kɛ saa bɛsia bɛba Gyihova ɛkɛ a, ninyɛne bahakyi. Asoo ɛnee bɛlɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbayɛ zɔ? Bɛvuandinle bɛ ananze ne mɔ bɛguale na ‘bɛzonlenle Gyihova angomekye,’ ɛhye manle Samoɛle anye liele. Samoɛle manle menli ne yiale Mezepa, sua bie mɔɔ ɔwɔ awoka zo wɔ Gyɛlusalɛm sɔlɔ la azo. Menli ne yiale, bɛhyele ɛhɔne, na bɛnlunle bɛ nwo wɔ awozonle mɔɔ bɛhɔzonlenle bɛ la anwo.Bɛgenga 1 Samoɛle 7:4-6.

Filisitiama dele kɛ Gyihova menli ne mɔɔ ɛnlu bɛ nwo la ɛyia la, bɛnwunle kɛ ɔle nwolɛ adenle ɔmaa bɛ

9. Nwolɛ adenle boni a Filisitiama nwunle kɛ bɛnyia a, na kɛzi Nyamenle menli ne yɛle bɛ nyɛleɛ wɔ munzule ne anwo ɛ?

9 Noko akee, Filisitiama dele kɛ Yizilayɛma ɛyia nu la, bɛnwunle kɛ ɔle nwolɛ adenle ɔmaa bɛ. Ɛhye ati bɛzoanle ɛlɔnema kɛ bɛhɔdoa Gyihova azonvolɛ bɛ nee bɛ ɛhɔho wɔ Mezepa. Yizilayɛma dele munzule edwɛkɛ ɛhye na ɛzulolɛ hanle bɛ. Bɛzele Samoɛle kɛ ɔzɛlɛ ɔmaa bɛ. Samoɛle yɛle ye zɔ na ɔbɔle afɔle ɔmanle Gyihova. Samoɛle ɛlɛbɔ afɔle ne la, Filisitiama ratetale Mezepa. Gyihova diele Samoɛle nzɛlɛlɛ ne. Gyihova wolale ye ɛya ne guale bɛ nwo zo. ‘Ɔkpakyele ɛsɛnlɛmanye ɔguale Filisitiama anwo zo ɔmanle bɛ nye zo danle bɛ.’—1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Duzu ati a ɛsɛnlɛmanye ne mɔɔ Gyihova kpakyele guale Filisitia ɛlɔnema ne anwo zo la le ngakyile ɛ? (b) Duzu a vile Mezepa konle ne anu rale a?

10 Asoo ɔwɔ kɛ yɛnyia adwenle kɛ ɛnee Filisitiama le kɛ ngakula mɔɔ bɛsulo ɛsɛnlɛmanye na bɛnriandi bɛkɔfea bɛ nli mɔ akunlu la ɔ? Kyɛkyɛ, ɛnee bɛle sogyama mɔɔ bɛ nwo yɛ se na bɛbe kpalɛ. Bie a ɛnee ɛsɛnlɛmanye ɛhye le ngakyile fi mɔɔ bɛnwu ye ɛlɛ la anwo. Asoo ɛsɛnlɛmanye ne dede a manle bɛ ahonle dule a? Asoo ɔkpakyele anwomanyunlu anzɛɛ bɛdele ɔ ne wɔ awoka ne mɔ azo? Kɛ ɔde ye biala la, ɔmanle Filisitiama anwo wozole bɛ kpole. Bɛ nye zo danle bɛ na bɛguale ɛbɔ nu. Yizilayɛma vi Mezepa vindele na bɛvoanle Filisitiama toonwo bɛhɔdwule Gyɛlusalɛm nyiakɛ adɔleɛ ɛleka bie.—1 Sam. 7:11.

11 Konle zɔhane manle nzenzaleɛ kpole rale. Filisitiama anva konle andoa bɛ bieko wɔ mekɛ mɔɔ Samoɛle de aze kɛ ndɛnebuavolɛ la. Nyamenle menli ne lile azuamgbole dɔɔnwo anwo zo konim vale bɛ muala.—1 Sam. 7:13, 14.

12. Duzu a kile kɛ Samoɛle manle “pɛlepɛlelilɛ yɛle gyima” a, na subane boni mɔ a boale manle ɔnyianle anyuhɔlɛ a?

12 Ɛvoya dɔɔnwo anzi, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo bɔle Samoɛle duma bokale ndɛnebuavolɛma nee ngapezoma mɔɔ lile nɔhalɛ na “bɛmanle pɛlepɛlelilɛ yɛle gyima” la anwo. (Hib. 11:32, 33) Samoɛle yɛle mɔɔ le kpalɛ na ɔtenrɛ la wɔ Nyamenle anye zo na ɔboale awie mɔ ɔmanle bɛyɛle zɔ. Ɔnyianle anyuhɔlɛ ɔluakɛ ɔvale abotane ɔhendɛle Gyihova na ɔyɛle ye gyima ne nɔhalɛ nu ɔnva nwo ngyegyelɛ mɔɔ ɔyiale la. Eza ɔhilele kɛ ɔ nye sɔ mɔɔ Nyamenle ɛyɛ ɛmaa ye la. Bɛlile konim wɔ Mezepa bɛwiele la, Samoɛle vale bolɛ kpɔnlanle na bɛvale bɛhakyele kɛzi Gyihova boale bɛ la.—1 Sam. 7:12.

13. (a) Saa yɛkulo kɛ yɛsukoa Samoɛle a, duzu subane a yɛhyia a? (b) Mekɛ boni a ɛsuzu kɛ ɔle kpalɛ kɛ yɛbanyia subane mɔɔ le kɛ Samoɛle ɛdeɛ ne bie la ɛ?

13 Ɛkpondɛ kɛ ɛmaa ‘pɛlepɛlelilɛ yɛ gyima’ ɔ? Ɛnee ɔle kpalɛ kɛ ɛbazukoa Samoɛle abotane, ye mɛlɛbɛnwoaze nee ye anyezɔlɛ subane ne. (Bɛgenga 1 Pita 5:6.) Yɛ nuhua boni a ɛngyia subane ɛhye mɔ a? Ɔle kpalɛ kɛ Samoɛle nyianle subane ngakyile zɔhane na ɔlale ye ali wɔ ye ngakula nu la, ɔluakɛ bɛbɔle ɔ rɛle dɔɔnwo wɔ mekɛ mɔɔ ɔyɛle kpanyinli la.

“Ɛ Mra Ne Mɔ Noko Anva Ɛ Gyakɛ”

14, 15. (a) Samoɛle ‘yɛle ɛrelera’ la, kɛzi bɛbɔle ɔ rɛle ɛ? (b) Asoo ɛnee Samoɛle le selɛ ɛtane kɛ Yilae la? Kilehile nu.

14 Yɛkagenga Samoɛle anwo edwɛkɛ bieko la, ɛnee “yeyɛ ɛrelera.” Mekɛ ɛhye anu, ɛnee Samoɛle lɛ ɔ mra mrenya nwiɔ, Dwowɛle nee Abaegya, na ɔmanle bɛboale ye wɔ ndɛnebualɛ gyima ne anu. Mɔɔ ɔyɛ alɔbɔlɛ la a le kɛ, bɛyele ɔ rɛle bɛdole ɔ sa nu. Samoɛle lile nɔhalɛ, noko ɔ mra ne mɔ anyɛ zɔ, bɛvale bɛ gyinlabelɛ ne bɛyɛle mɔɔ bɛdabɛ bɛkulo la. Bɛliele ndoloboa na bɛbule bɛ nye bɛguale pɛlepɛlelilɛ zo.—1 Sam. 8:1-3.

15 Kenle ko, Yizilayɛ mgbanyima hɔnwunle Samoɛle na bɛzele ye kɛ: “Ɛ mra ne mɔ noko anva ɛ gyakɛ.” (1 Sam. 8:4, 5) Asoo ɛnee Samoɛle ze mɔɔ ɔlɛkɔ zo la? Kɛlɛtokɛ ne anga. Noko akee, Samoɛle anyɛ kɛ Yilae la, ɛnee ɔle selɛ kpalɛ. Kɛmɔ Yilae andea ɔ mra ne mɔ wɔ bɛ ɛtane ne anwo na ɔlile bɛ eni ɔdɛlale Nyamenle la ati, Gyihova deanle ye. (1 Sam. 2:27-29) Gyihova annwu nvonleɛ ɛhye bie wɔ Samoɛle anwo.

Kɛzi Samoɛle gyinlanle ɔ mra ne mɔ mɔɔ bɛyɛle ninyɛndane la anloa ɛ?

16. Kɛzi awovolɛ mɔɔ bɛ mra te atua la te nganeɛ ɛ, na kɛ ɔkɛyɛ na Samoɛle neazo ne akyekye bɛ rɛle na yeaboa bɛ ɛ?

16 Kɛlɛtokɛ ne anga anyiemgba, adwenleadwenle anzɛɛ arɛlebɔlɛ mɔɔ Samoɛle amra ne mɔ nyɛleɛ ɛtane ne manle ɔrale ɔ nwo zo la anwo edwɛkɛ. Awovolɛ dɔɔnwo bade ɛhye abo kpalɛ. Wɔ ewiade ɛtane ɛhye anu, menli dɔɔnwo te bɛ awovolɛ anwo atua yɛɛ bɛngulo ndeanlɛ. (Bɛgenga 2 Temɔte 3:1-5.) Samoɛle neazo ne bahola akyekye awovolɛ mɔɔ ɛlɛyia ngyegyelɛ ɛhye bie la arɛle na yeaboa bɛ. Samoɛle lile nɔhalɛ bɔkɔɔ ɔnva nwo kɛ ɔ mra ne mɔ anyɛ zɔ la. Kakye kɛ, saa awovolɛ edwɛkɛ nee bɛ ndeanlɛ anga bɛ mra ahonle bɔbɔ a, bɛ neazo kpalɛ ne baboa. Awovolɛ lɛ adenle kɛ bɛbamaa bɛ Ze Gyihova Nyamenle anye alie dahuu kɛmɔ Samoɛle yɛle la.

“Ye Sonla Maa Ɔli Yɛ Belemgbunli”

17. Duzu a Yizilayɛ mgbanyima hanle kɛ Samoɛle ɛyɛ ɛmaa bɛ a, na kɛzi ɔdele nganeɛ ɛ?

17 Samoɛle amra ne andwenle mɔɔ bɛ anyebolo nee angomedi nyɛleɛ ne bava ara la anwo. Yizilayɛ mgbanyima hɔle Samoɛle ɛkɛ hɔzele ye kɛ: “Ye sonla maa ɔli yɛ belemgbunli, kɛmɔ maanle gyɛne gyɛne ne mɔ yɛ ye la.” Asoo mɔɔ bɛbizale la kile kɛ bɛkpo Samoɛle? Ɛnee Samoɛle ɛgyinla Gyihova agyakɛ anu kɛ ndɛnebuavolɛ wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu. Noko kɛkala, bɛmkpondɛ ngapezonli mɔɔ le kɛ Samoɛle la kɛ bɛ ndɛnebuavolɛ, emomu belemgbunli. Ɛnee maanle maanle mɔɔ ɛha la lɛ arelemgbunli na ɛnee Yizilayɛma noko kpondɛ bie! Kɛzi Samoɛle dele nganeɛ ɛ? Yɛkenga kɛ, “yeanyɛ Samoɛle fɛ.”—1 Sam. 8:5, 6.

18. Kɛzi Gyihova kyekyele Samoɛle arɛle na ɔmanle ɔnwunle anyebolo mɔɔ wɔ Yizilayɛma ɛtane ne anu la ɛ?

18 Yɛ kɛzi Gyihova buale edwɛkɛ ne mɔɔ Samoɛle vale dole ɔ nyunlu wɔ nzɛlɛlɛ nu la nzonlɛ: “Edwɛkɛ biala mɔɔ menli ne kɛha kɛhile wɔ la, tie. Tɛ wɔmɔ yɛɛ bɛkpo wɔ a; mame yɛɛ bɛkpo me kɛ ɛnɛ menle bɛ belemgbunli bieko a.” Ɛhye kyekyele Samoɛle arɛle, noko ɛnee menli zɔhane mɔ ɛlɛbɔ Nyamenle Tumivolɛ Bedevinli ne anyiemgba kpole! Gyihova manle ye ngapezonli ne bɔle Yizilayɛma kɔkɔ ɛsesebɛ na ɔmanle bɛnwunle ngyegyelɛ mɔɔ bɛ belemgbunli ne bamaa bɛayia la. Samoɛle bɔle bɛ kɔkɔ, noko bɛhanle ye bieko kɛ: “Kyɛkyɛ; yɛkpondɛ belemgbunli.” Kɛmɔ Samoɛle tie ye Nyamenle ne dahuu la ati, ɔhɔkpokpale ahenle ne mɔɔ Gyihova yele ye manle bɛ la.—1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) Ndenle boni mɔ azo a Samoɛle diele Gyihova na ɔkpokpale Sɔɔlo ɔmanle ɔrayɛle Yizilayɛ belemgbunli ɛ? (b) Kɛzi Samoɛle hɔle zo boale Gyihova menli ne ɛ?

19 Noko akee, kɛzi Samoɛle yɛle ye nyɛleɛ ɛ? Asoo ɔvale ɛya na ɔyɛle biala mɔɔ ɔkulo la ɔ? Ɔmanle arɛlebɔlɛ ne zɛkyele ye ahonle na ɔvale ɛya ɔziele ye nu ɔ? Wɔ tɛnlabelɛ zɛhae mɔ anu, zɔhane a menli dɔɔnwo bayɛ a, noko Samoɛle anyɛ ye zɔ. Ɔkpokpale Sɔɔlo na ɔhanle kɛ yemɔ a Gyihova ɛkpa ye a. Ɔvole Sɔɔlo anvoka anwo ɔhilele kɛ ɔdie ye ɔto nu. Na ɔzele kɛ: “Sonla ne mɔɔ [Gyihova] ɛye ye ɛmaa bɛ la ɛne, awie biala ɛnle menli ye avinli mɔɔ nee ye sɛ a, bɛnwu ye ɔ?”—1 Sam. 10:1, 24.

20 Samoɛle anva ye adwenle anzie nrenya ne mɔɔ Gyihova ɛkpa ye la nvonleɛ zo, emomu, ye subane kpalɛ ne. Samoɛle ɛdeɛ, ɔvale ye adwenle ɔziele ɔdaye mumua ne ye munli nu mɔɔ ɔbagyinla yeamaa Nyamenle la azo ɔdɛlale kɛzi menli ne anye balie ɔ nwo la. (1 Sam. 12:1-4) Eza ɔvale nɔhalɛlilɛ ɔyɛle ye gyima, ɔdule Nyamenle menli ne folɛ wɔ sunsum nu esiane mɔɔ ɛnee bɛlɛyia la anwo na ɔmanle bɛ anwosesebɛ kɛ bɛli nɔhalɛ bɛmaa Gyihova dahuu. Ye folɛdulɛ ne hanle menli ne ahonle na bɛzele ye kɛ ɔzɛlɛ ɔmaa bɛ. Ɔvale mualɛ kɛnlɛma ɛhye ɔmanle bɛ: “Mame, [Gyihova] ɛkpa ɛgua kɛ menwɔyɛ ɛtane kɛ menrɛzɛlɛ menrɛmaa bɛ a. Mebahilehile bɛ nɔhalɛ adenle ne nee mɔɔ le kpalɛ kɛ ɔwɔ kɛ bɛyɛ la.”—1 Sam. 12:21-24.

Samoɛle neazo ne le ngakyelɛ kpalɛ maa yɛ kɛ, ɔnle kɛ yɛfa nungule nee ɛya yɛsie yɛ ahonle nu

21. Saa nwolɛ adenle bie mɔɔ awie ɛnyia la ɛmaa ɛ sa nu ɛdo a, kɛzi Samoɛle neazo ne baboa wɔ ɛ?

21 Nwolɛ adenle mɔɔ ɛnee ɛ nye la kɛ ɛ sa baha ye na bɛva bɛmaa awie la ɛmaa ɛ sa nu ɛdo ɔ? Samoɛle neazo ne le ngakyelɛ kpalɛ maa yɛ kɛ, ɔnle kɛ yɛfa nungule nee ɛya yɛsie yɛ ahonle nu. (Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 14:30.) Nyamenle lɛ gyima dɔɔnwo mɔɔ yɛ anyelielɛ la maa ye sonvolɛ ko biala mɔɔ ɔdi nɔhalɛ la.

“Kenle Nyɛ Yɛɛ Ɛfa Wɔali Sɔɔlo Anwo Nyane A?”

22. Duzu ati a subane kpalɛ mɔɔ Samoɛle lumuale nwunle ye wɔ Sɔɔlo anwo la le nɔhalɛ ɛ?

22 Subane kpalɛ mɔɔ Samoɛle nwunle ye wɔ Sɔɔlo anwo la le nɔhalɛ; ɛnee Sɔɔlo le ngakyile. Ɔwale, ɔ nwo yɛ fɛ, ɔlɛ akɛnrasesebɛ yɛɛ ɔkola ɔgyinla ngyegyelɛ nloa. Mɔlebɛbo ne ɛnee ɔbɛlɛ ɔ nwo aze yɛɛ ɔmbu ɔ nwo. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Ɛnee ɔlɛ ahyɛlɛdeɛ bieko mɔɔ ɔsonle bolɛ a—ɔfi ye ɛhulolɛ nu ɔyɛ mɔɔ ɔkulo na ɔsi ɔ ti anwo kpɔkɛ. (Mɛla 30:19) Asoo ɔvale ahyɛlɛdeɛ zɔhane ɔlile gyima kpalɛ?

23. Subane kpalɛ boni a lumuale vile Sɔɔlo asa a, na kɛzi ɔlale anwomemaazo kpole ali ɛ?

23 Mɔɔ ɔyɛ alɔbɔlɛ la a le kɛ saa awie nyia tumi fofolɛ a, fane dɔɔnwo ne ala, subane mɔɔ ɔdumua ɔfi ɔ nwo la a le mɛlɛbɛnwoaze. Yeangyɛ, Sɔɔlo bɔle ɔ bo memanle ɔ nwo zo. Ɔkpole Gyihova edwɛkɛ mɔɔ Samoɛle hanle hilele ye la. Kenle ko, Sɔɔlo annyia abotane na ɔhɔbɔle afɔle mɔɔ ɛnee Samoɛle kpondɛ kɛ ɔbɔ la. Samoɛle hwile Sɔɔlo anyunlu na ɔhanle ɔhilele ye kɛ bɛbalie belemgbunlililɛ ne bɛavi ye awuke nu. Kɛ anrɛɛ Sɔɔlo bazukoa debie avi ndeanlɛ ne anu la, ɔhɔle zo ɔyɛle anzosesebɛ dɔɔnwo.—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Adenle boni azo a Sɔɔlo andie Gyihova wɔ bɛ nee Amalɛkema konle ne anu a? (b) Kɛzi Sɔɔlo yɛle ye nyɛleɛ wɔ ɛdenrɛdenrɛlɛ nwo ɛ, na duzu kpɔkɛ a Gyihova zile a?

24 Gyihova manle Samoɛle hanle hilele Sɔɔlo kɛ ɔ nee Amalɛkema ɛhɔho. Eza Gyihova hanle kɛ ɔhu Egage, bɛ belemgbunli atisesebɛ ne. Noko akee, Sɔɔlo angu Egage yɛɛ yeanzɛkye ninyɛne kpalɛ ne mɔɔ bɛhonle bɛvale la. Mɔɔ Samoɛle tenrɛ Sɔɔlo la, ɔmanle Samoɛle nwunle kɛzi ye subane ɛhakyi la. Kɛ anrɛɛ ɔbabɛlɛ ɔ nwo aze yealie ɛdenrɛdenrɛlɛ ne yeado nu la, ɔbuale ɔ nwo benle na ɔbɔle mɔdenle ɔvale ɛzonle ne ɔdole menli ne anwo zo. Mekɛ mɔɔ Sɔɔlo bɔle mɔdenle kɛ ɔkpo ɛdenrɛdenrɛlɛ ne na ɔhanle kɛ bɛbava ninyɛne ne mɔɔ bɛvale la bɛabɔ afɔle bɛamaa Gyihova la, Samoɛle hanle kɛ: “Nea, tieyɛ le kpalɛ tɛla afɔlebɔlɛ.” Samoɛle vale akɛnrasesebɛ hwile ɔ anyunlu na ɔhanle kpɔkɛ mɔɔ Gyihova ɛzi la ɔhilele ye: Bɛbaza Sɔɔlo bɛalie belemgbunlililɛ ne na bɛava bɛamaa sonla mɔɔ ɔle kpalɛ ɔtɛla ye la. *1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Duzu ati a Samoɛle lile Sɔɔlo anwo nyane a, na kɛzi Gyihova vile ɛlɔlɛ nu denrɛle Ye ngapezonli ne ɛ? (b) Ɛzukoalɛdeɛ boni a Samoɛle nyianle wɔ mekɛ mɔɔ ɔhɔle Gyɛsi ɛkɛ la ɛ?

25 Sɔɔlo edwɛkɛ ne gyegyele Samoɛle kpole. Ɔzunle ɔguale Gyihova anwo zo nɔe ne amuala wɔ edwɛkɛ ne anwo. Ɔlile Sɔɔlo anwo nyane. Samoɛle nwunle kɛ Sɔɔlo bɔ mɔdenle kpalɛ, noko Sɔɔlo yele ɔ rɛle dole ɔ sa nu. Kɛkala, nrenya ne mɔɔ ɛnee ɔze ye kpalɛ la ɛhakyi—ye subane kpalɛ ne ɛzɛkye na yekpo Gyihova. Ɛnee Samoɛle ɛngulo kɛ ɔnwu Sɔɔlo bieko bɔbɔ. Nzinlii, Gyihova vile ɛlɔlɛ nu denrɛle Samoɛle na ɔbizale ye kɛ: “Kenle nyɛ yɛɛ ɛfa wɔali Sɔɔlo anwo nyane a? Mekpo ye, ɔnli Yizilayɛ belemgbunli bieko. Dwazo fa ɔlivi nwole gua wɔ ɛweɛne ne anu. Mesoa wɔ wɔ Bɛtelɛhɛmenli Gyɛsi ɛkɛ ne, ɔluakɛ meye ɔ mra mrenya ne mɔ ko kɛ mesie ye belemgbunli.”—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

26 Gyihova bodane mɔɔ ɔdi nwolɛ gyima la ɛngyi menli mɔɔ bɛtɔ sinli na bɛnli nɔhalɛ la anwo zo. Saa sonla ko anli nɔhalɛ a, Gyihova bamaa awie fofolɛ ayɛ Ye ɛhulolɛdeɛ. Yemɔti Samoɛle mɔɔ ɛnee yeyɛ ɛrelera la gyakyile Sɔɔlo anwo nyane ɛlilɛ. Kɛmɔ Gyihova hanle la, Samoɛle hɔle Gyɛsi ɛkɛ wɔ Bɛtelɛhɛm na ɔnwunle Gyɛsi amra mrenya ne mɔ mɔɔ bɛ nwo yɛ fɛ la. Samoɛle nwunle mɔɔ ɔlumua la, Gyihova zele ye kɛ ɔmmanea ɔ nyunlu anzɛɛ ye anyinlima ne. (Bɛgenga 1 Samoɛle 16:7.) Awieleɛ ne, Samoɛle nwunle Gyɛsi ara ekyii ne—Devidi, na ɛnee yemɔ a Gyihova ɛkpa ye a!

Samoɛle nwunle kɛ arɛlebɔlɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ ɔbo Gyihova anwo zo na ɔngola ɔnli nwolɛ gyima anzɛɛ ɔmmaa ɔnyɛ nyilalɛ a

27. (a) Duzu a manle Samoɛle diedi ne anu mianle a? (b) Kɛzi ɛte nganeɛ wɔ neazo mɔɔ Samoɛle yɛle la anwo ɛ?

27 Samoɛle yɛle ɛrelera bɔkɔɔ la, ɔnwunle kɛ ɔle kpalɛ kɛ Gyihova manle ɔvale Devidi ɔziele Sɔɔlo agyakɛ anu la. Akee Sɔɔlo kpɔkyele na ɔhwenle nungule ɛtane. Noko akee, Devidi lale subane kpalɛ le kɛ, akɛnrasesebɛ, diedi nee nɔhalɛlilɛ ali na ɔgyinlanle ye munlililɛ nu. Ɔka ekyii Samoɛle wu la, ye diedi ne anu mianle kpalɛ. Ɔnwunle kɛ arɛlebɔlɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ ɔbo Gyihova anwo zo na ɔngola ɔnli nwolɛ gyima anzɛɛ ɔmmaa ɔnyɛ nyilalɛ a. Akee Samoɛle wule, na yɛtɛkakye ye ɛbɛla kpalɛ ne mɔɔ ɔbɔle wɔ ɛvoya dɔɔnwo mɔɔ ɛze ɛhɔ la. Ɔnyɛ nwanwane kɛ Yizilayɛma kɔsɔɔti zunle nrenya nɔhavo ɛhye la! Yemɔti, ɔwɔ kɛ Gyihova azonvolɛ biza bɛ nwo kɛ, ‘Asoo melɛsukoa Samoɛle diedi ne?’

^ ɛden. 24 Samoɛle mumua ne hunle Egage. Ɛnee ɔnle kɛ bɛse belemgbunli atisesebɛ zɔhane anzɛɛ ye abusua ne anwunvɔne. Ɔda ali kɛ ɛvoya dɔɔnwo anzi, Heeman rayɛle “Egage anlɔnra” na ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔbɔ Nyamenle menli ne abo zo.—Ɛst. 8:3; nea buluku ɛhye Tile 15 nee 16.