Skip to content

Skip to table of contents

Amulikwabilile Kumakani Aakubeja

Amulikwabilile Kumakani Aakubeja

 Mazuba aano, ncuuba-uba kapati kujana makani, kubikkilizya amakani aakonzya kutugwasya kutegwa tulikwabilile alimwi akupona kabotu. Pele ciindi notuvwuntauzya, tweelede kwaacenjelela makani, mbuli:

 Mucikozyanyo, muciindi eeci cabulwazi bwa COVID-19, mulembi mupati wa United Nations wakacenjezya kuti makani aakubeja anooli manji kapati. Wakaamba kuti: “Mizeezo mibyaabi yaamba bantu mbobakonzya kuba abuumi bubotu alimwi amisamu yakubeja yaduma kapati. Muma TV amawailesi kulaambwa twaambo twakubeja tunji. Bantu baluujisi kumwaya makani aatajisi bumboni aintaneti. Akwalo kwaamba bantu bamwi majwi mabi alimwi alusalululo zyaduma kapati.”

 Bwini mbwakuti, makani aakubeja tanaatalika lino pe. Alimwi buya, Bbaibbele lyakasinsima kuti mumazuba eesu, “bantu babyaabi abasilweeno bayoobija akubijila limwi, banikweena bamwi alimwi akweenwa lwabo beni.” (2 Timoteyo 3:1, 13) Alimwi buya, mazuba aano intaneti yapa kuti cuube-ube kutambula akumwaya makani aatali aamasimpe. Akaambo kaceeci, ma email eesu, social media, alimwi anyuuzi njotutambula mumafooni, zyoonse buyo zilakonzya kuba atwaambo tupilingene.

 Ino mbuti mbomukonzya kulikwabilila kumakani aakubeja alimwi amamvwaamvwa? Amulange-lange njiisyo zimwi zyamu Bbaibbele zikonzya kumugwasya.

  •   Mutanoozisyomi zyoonse nzyomubona naa kumvwa

     Ncolyaamba Bbaibbele: “Muntu mufwubafwuba ulaasyoma makani oonse, pele ooyo uucenjede ulakkala ansi kuyeeya ntaamu zyakwe.”—Tusimpi 14:15.

     Ikuti naa tiitwacenjela, tulakonzya kweenwa. Mucikozyanyo, amuyeeye buyo kujatikizya zifwanikiso izijisi majwi masyoonto naa tuvidiyo, nkokuti ma meme, tuvwula kutumwa aintaneti, kwaambisya a social media. Ma meme aaya apangidwe munzila yakuti kaabasesya bantu. Nokuba boobo, zifwanikiso alimwi atuvidiyo zilakonzya kucincwa. Alimwi buya, bantu balakonzya kupanga mavidiyo aatondezya bantu bacita zintu nzyobatanacitide naa kwaamba zintu nzyobatanaambide.

     “Bunji bwatwaambo twakubeja basikuvwuntauzya ntobajana ama social media tubikkilizya zifwanikiso alimwi atuvidiyo, zyalo zitondezya makani aakaambwa amuntu uumwi pele aakacincwa, mbuli ma meme.”—Axios Media.

     Amulibuzye kuti: ‘Sena kaambo aaka kaliluzi ncobeni?’

  •   Amulange-lange nkwaazwa makani aayo alimwi ancaamba

     Ncolyaamba Bbaibbele: “Amusinizye zintu zyoonse.”—1 Batesalonika 5:21.

     Kamutanaasyoma makani aamwi naa kutumina bamwi, nokuba kuti inga kaadumide naa kwaambwa cakwiinduluka-induluka anyuuzi, amusinizye naa ngamasimpe. Mubuti?

     Amuyeeye naa mulakonzya kukusyoma nkwaakazwa makani aayo naa iwakaamba. Makkampani anyuuzi alimwi ambunga zimbi balakonzya kwaamba kaambo munzila iitondezya kulubazu nkobabede akaambo kamakwebo naa mapolitikisi. Amweezyanisye ncomwabona a station yanyuuzi imwi akumbi. Zimwi ziindi, cakutazyiba balongwe balakonzya kuyaabumwaya makani aatali aamasimpe kubelesya email naa social media. Aboobo, mutafwambaani kusyoma makani aamwi aanyuuzi kamutanalanga nkwaazwa makani aayo.

     Amusinizye kuti makani aambwa taali aakaindi akuti aliluzi. Amuyandaule madeeti, twaambo tukonzya kusinizyigwa, alimwi abumboni butakonzyi kuzumbauzyigwa bwamakani aambwa. Kumane, mweelede kucenjela kapati kuti kaambo ikakatazya kumvwa kaambwa munzila nguba-uba, naa lipooti yapegwa yamupa kucita cintu cimwi.

     “Mazuba aano, kusinizya kuti makani ngomwatambula ngamasimpe kulayandika kapati mbubwenya kusamba kumaanza mbokuyandika.”—Ba Sridhar Dharmapuri, balupati-pati mudipatimenti ya Food Safety and Nutrition yaba U.N.

     Amulibuzye kuti: ‘Sena nyuuzi eeyi yaamba makani aakuyeeyela buyo naa iwida kulubazu lomwe?’

  •   Amutobele twaambo twamasimpe, ikutali mbomulimvwa

     Ncolyaamba Bbaibbele: “Kufwumbwa uusyoma moyo wakwe mwini mufwubafwuba.”—Tusimpi 28:26.

     Tulaasyoma kapati makani aamba zintu nzyotuyanda. Alimwi makkampani aalanganya zyaintaneti inga alatujanina twaambo kweelana azintu nzyotukkomanina alimwi azintu nzyotwakayandaude kale aintaneti. Nokuba boobo, talili lyoonse notumvwa zintu nzyotuyanda.

     “Nokuba kuti tobantu tuli basongo, zintu nzyotulombozya, nzyotulangila, nzyotuyoowa alimwi anzyotukkomanina, kanji-kanji zilakonzya kutupa kuzumina kaambo kamwi kuti nkamasimpe ikuti kakeendelana anzyotusyoma.”—Ba Peter Ditto, basyaazibwene mumakani aakwiiya mbobayeeya bantu.

     Amulibuzye kuti: ‘Sena ndilaasyoma makani aaya akaambo buyo kakuti ngondiyanda kumvwa?’

  •   Amuleke kumwaya makani aakubeja

     Ncolyaamba Bbaibbele: “Toyelede kumwaya makani aakubeja.”—Kulonga 23:1.

     Amuyeeye kuti twaambo ntomubatumina bamwi tulakonzya kubajatikizya mumizeezo alimwi amumicito. Noliba leelyo nomwatuma kaambo kakubeja cakutazyiba, eeco inga capa kuti bapenge.

     “Icintu ciyandika kapati ncotweelede kucita katutanatumina bamwi kaambo nkulibuzya kuti, ʻSena ndilisinizyide kuti kaambo aaka nkondiyanda kutumina bamwi nkamasimpe?’ Ikuti bantu boonse nobali kucita oobu, twaambo twakubeja tujanika aintaneti notwali tusyoonto kapati.”—Ba Peter Adams, balupati-pati ku News Literacy Project.

     Amulibuzye kuti: ‘Sena ndilisinizyide kuti makani aaya ngondiyanda kutuma ngamasimpe?’