Skip to content

Skip to table of contents

Zintu Ziletela Bulwazi bwa Anemia, Zitondezyo Abusilisi

Zintu Ziletela Bulwazi bwa Anemia, Zitondezyo Abusilisi

 Ba Beth baluula kuti: “Aciindi cimwi nindakali mukubusi, ndakali kubula nguzu, kufwambaana kukatala, mafwuwa akali kucisa, alimwi tiindakali kubikkila maano. Bakandijana abulwazi bwa anemia, aboobo bakandilembela musamu uukonzya kupa kuti iron ivwule mumubili. Ndakatalika kuunywa musamu ooyu, alimwi akulya zyakulya zilaabusani. Tiilyakalampa ndakatalika kulimvwa kabotu.”

 Bulwazi bwaba Beth bulidumide kapati. Kweelana aba World Health Organization (WHO), bantu bali 2 bbiliyoni, baciswa bulwazi bwa anemia. Mumasi aatavwubide, kulibonya kuti 50 pesenti yabamakaintu balaamada a 40 pesenti yabana baunka ku preschool baciswa bulwazi oobu.

 Bulwazi oobu bulakonzya kuleta mapenzi. Zimwi ziindi, busololela kumalwazi aamoyo. Kweelana ambunga ya WHO, mumasi amwi mweelwe uusika ku “20 pesenti wabamakaintu balafwa abulwazi oobu ciindi cakutumbuka.” Bavwanda bazyalwa kubazyali balaabulwazi oobu, balatumbukwa kacitanasika ciindi alimwi inga tabasimide pe. Ibana baciswa bulwazi oobu tabafwambaani kukomena alimwi balaciswa-ciswa. Nokuba kuti bulwazi oobu bulidumide, bantu balakonzya kulikwabilila alimwi ikuti baciswa, bulasilikika. a

Ino Bulwazi bwa Anemia Ninzi?

 Mubufwaafwi, bantu baciswa bulwazi oobu tabajisi ma red blood cells aakkwene mumubili. Kuli twaambo tunji tupa kuti cibe boobo. Basayaansi baamba kuti kuli misyobo iili 400 ya anemia, alimwi akuti bulakonzya kuba bupati naa pe, imuntu ulakonzya kupona naa pe.

Ziletela Bulwazi bwa Anemia

 Kuli zintu zyotatwe zikonzya kuleta bulwazi oobu:

  •   Kusweekelwa bulowa kulakonzya kupa kuti ma red blood cells aceye mumubili.

  •   Kutapangwa kwama red blood cells aakkwene mumubili.

  •   Kunyonyoonwa kwama red blood cells mumubili.

 Bulwazi bwa anemia budumide kapati munyika mbwakubula iron. Ikuti iron yaceya, mubili taucikonzyi kupanga hemoglobin, yalo iipa kuti ma red blood cells acikonzye kutola oxygen muzibeela zyamubili.

Ino Nzitondezyo Nzi Zyabulwazi bwa Anemia?

 Kumatalikilo, bulwazi oobu inga kabuli busyoonto cakuti mulwazi takonzyi kuzyiba. Nokuba kuti zitondezyo zyabulwazi oobu zilaindana-indana, atulange-lange zitondezyo zitobela:

  •   Kukatala kwiindilide

  •   Kutontola maanza naa maulu

  •   Kubula nguzu

  •   Kutubuluka lukanda

  •   Kuciswa mutwe akuba acizuungwe

  •   Kucisa mucamba, moyo kubalika, kufwundilila

  •   Kuyuma mala

  •   Kutayanda kulya, kwaambisya bavwanda abana

  •   Kuyandisya kulya ice, starch naa bulongo

Ino Mbaani Bakonzya Kuciswa Bulwazi Oobu?

 Bamakaintu balijatikizyidwe nkaambo basweekelwa bulowa ciindi nobali kumwezi. Abalo bamakaintu balaamada inga bajatikizyigwa kwaambisya kuti kabatalyi zyakulya zijisi vitamin B.

 Bavwanda ibakazyalwa ciindi kacitanasika naa ibatakali kulema kabotu ciindi nobakazyalwa batajisi iron iikkwene akaambo kakutanyonka.

 Bana batalyi zyakulya zilaabusani.

 Bantu batalyi nyama, ibatavwuli kulya zyakulya zijisi iron.

 Bantu ibatabukilwi bulo, mbuli baabo baciswa malwazi aabulowa, kutabeleka kabotu kwansa, zilonda zyamwida, naa malwazi buyo aamwi.

Mbobukonzya Kusilikwa Bulwazi bwa Anemia

 Taali woonse malwazi aa anemia aakonzya kukwabililwa naa kusilikwa. Pele aayo aaboola akaambo kakubula iron naa ma vitamin, alakonzya kukwabililwa naa kusilikwa kwiinda mukulya zyakulya zilaabusani zijisi zintu eezyi zitobela:

 Iron. Ijanika munyama, nyabo, azisyumani. b Alimwi cilakonzya kugwasya kubelesya mpoto zya iron nkaambo buvwuntauzi butondezya kuti kubelesya zili boobo inga kwayungizya iron mucakulya.

 Folate. Ijanika mumicelo, muzisyumani, green peas, nyabo, chiizi, mayi, nswi, maalumondi anyemu. Alimwi ilajanika mucinkwa, mumupunga amuzyakulya zipangidwe kuwiiti naa bbaale. Musamu uujisi folate wiitwa kuti folic acid.

 Vitamin B-12. Ijanika munyama, muzyakulya zijisi mukupa, amuzyakulya zijisi soya.

 Vitamin C. Ijanika mumicelo amumadilinki, mumpilibili, mu broccoli, mumadeede, munamunywa amuma strawberry. Zyakulya zijisi vitamin C zigwasya mubili wanu kuyobola iron.

 Zyakulya ziliindene-indene kweelana abusena. Aboobo amuzizyibe zyakulya zijisi busani buyandika izili kubusena nkomubede. Eeci cilayandika kuti kamuli bakaintu kwaambisya kuti kamulaada naa kamujisi makanze aakumita. Kwiinda mukuulanganya kabotu mubili wanu, muyookwabilila mwanaanu muvwanda kubulwazi oobu. c

a Makani aali mucibalo eeci aajatikizya zyakulya atwaambo tumwi azwa kuli ba Mayo Clinic aba The Gale Encyclopedia of Nursing and Allied Health. Ikuti kamuyeeyela kuti mulaabulwazi bwa anemia, amuunke kucibbadela.

b Tamweelede kunywa musamu wa iron naa kuupa bana kakunyina kwaambilwa adokota. Kuba a iron munji inga kwanyonyoona muni akuleta malwazi aamwi.

c Zimwi ziindi kucibbadela babikka bulowa kutegwa basilike bulwazi bwa anemia, busilisi mbobatazumini Bakamboni ba Jehova.—Milimo 15:28, 29.