МУҚАВИДИКИ МАВЗУ | МУҚӘДДӘС КИТАП ҚАНДАҚ АМАН ҚАЛҒАН?
Чириш хәвп-хәтири
ХӘВП-ХӘТӘР. Муқәддәс китап язғучилири вә қолда нусха көчүргүчиләр папирус вә пергаментни асасий йезиш материяллири сүпитидә ишләткән * (Тимотийға 2-хәт 4:13). Бу материалларға йезиш Муқәддәс китапниң сақлинип қелишиға қандақ хәвп-хәтәр туғдурған?
Папирус асан жиртилиду, рәңги өңиду вә тезла чирип кетиду. Мисиршунаслар Ричард Паркинсон вә Стивен Квирк мундақ дәйду: «Вақитниң өтүшигә әгишип, папирус қәғизи чирип, тала-тала жипчиларға вә бир сиқим чаң-тозанға айлинип қалиду. Орам язмиларни сақлиғанда, папирус көкирип пахтилишип қалиду яки нәмлишип чирип кетиду яки қурут-қуңғузлар, болупму ақ чүмүлиләр йәветиши мүмкин». Бәзи папируслар тепилғандин кейин һәддидин зиядә күчлүк нур яки нәмлик тәсиридә дәрһалла чирип кетәтти.
Пергамент папирустин чидамлиғирақ материал болуп һесаплиниду. Лекин уму хата усулда сақланса, температура пәрқи, нәмлик яки йоруқлуқ * тәсиридә чиришкә башлайду һәм һашарәтләрму униңға зиян кәлтүриду. Бир китапта қедимий қолязмилар тоғрисида мундақ дейилгән: «Қолязмилар камдин-кам сақлинип қалған» («Everyday Writing in the Graeco-Roman East»). Әгәр Муқәддәс китапниң қедимий қолязмилири сақлинип қалмиған болса, униңдики хәвәрму йоқилип кәткән болатти.
МУҚӘДДӘС КИТАП ҚАНДАҚ АМАН ҚАЛҒАН. Йәһудийларниң қануни бойичә һәрбир падишалар «Қанундин [Тәвраттин] өзи үчүн нусха көчүрүп» яздурувелиши керәк еди (Қанун шәрһи 17:18, ЙД). Маһир көчүргүчиләр Муқәддәс Язмиларниң шунчә көп нусхилирини көпәйткәнки, һәтта милади биринчи әсиргә келип, улар пәқәт Исраил зиминидики ибадәтханилардин әмәс, бәлки жирақ Македония зиминидинму тепилған (Луқа 4:16, 17; Әлчиләр 17:11). Бәзи әң қедимий орам қолязмилар қандақ қилип бизгә йетип кәлгән?
«Өлүк деңиз орам язмилири» дәп аталған қолязмилар әсирләр бойи сапал комзәкләр, қурғақ җайлар вә өңкүрләрдә сақлинип қалған
«Йеңи Әһдәни» тәтқиқ қилидиған мутәхәссис Филип Комфорт мундақ дәйду: «Мәлумки, йәһудийлар Муқәддәс китапниң орам қолязмилирини сақлап қелиш үчүн уларни комзәк яки башқа қача-қучиларниң ичигә селип қойған». Мәсиһ әгәшкүчилириму шу әнъәнигә әмәл қилған. Шу сәвәптин Муқәддәс китапниң бәзи қолязмилири сапал комзәкләр, қаранғу амбарлар вә өңкүрләр һәм қурғақ җайлардин тепилған.
ХУЛАСӘ. Муқәддәс китап қолязмилириниң миңлиған үзүндилири тепилған болуп, бәзилириниң йеши 2000 жилдин көпирәк, та бүгүнки күнгичә сақлинип қалған. Башқа һечбир китапниң бизгә йетип кәлгән қедимий текстлири Муқәддәс Язмиларниңкидәк шундақ узун тарихи вә шунчә көп қолязма нусхилири йоқ.
