Йәһва, У ким?
Муқәддәс китаптики җавап
Муқәддәс Язмиларда Йәһвани һәқ Худа вә барчә инсанларниң Яратқучиси йезилған (Вәһий 4:11). Ибраһим, Муса вә Әйса пәйғәмбәрләр Йәһва Худаға ибадәт қилған (Яритилиш 24:27; Чиқиш 15:1, 2; Йоһан 20:17). Йәһва пәқәт бир хәлқиниң әмәс, бәлки пүтүн йәр йүзиниң Худасидур (Зәбур 47:2 [46:3]).
Муқәддәс китап Худаниң Өзигә хас исми «Йәһва» екәнлигини ашкарилайду (Чиқиш 3:15; Зәбур 83:18 [82:19]). Бу исим ибраний тилидики «болғузмақ» пейилидин келип чиққан вә бәзи алимларниң тәтқиқ қилишичә, бу исим «У болғузиду» дегән мәнаға егә. Бундақ изаһәт бериш Йәһваниң барчә мәвҗудатларниң Яратқучиси һәм Өз нийәтлирини әмәлгә ашуридиған Тәңри екәнлигини бәк яхши чүшәндүрүп бериду (Чиқиш 34:5—7; Луқа 6:35; Йоһанниң 1-хети 4:8).
Худаниң исми ибраний тилидин уйғур тилиға «Йәһва» дәп тәрҗимә қилинған. Бу исим יהוה (ЙҺВҺ) төрт һәрип болуп, тетраграмматон дәп атилиду. Қедимий ибраний тилида бу илаһий исим қандақ тәләппуз қилинғанлиғи ениқ әмәс. Бирақ Худаниң хас исми уйғур тилида Муқәддәс китапниң Чағатай тили тәрҗимисидә ишлитилгән (1950-жилижили нәшир қилинған) a.
Немә үчүн қедимий ибраний тилида Худаниң исми қандақ тоғра тәләппуз қилинғанлиғи нәмәлум?
Кона ибраний йезиғида пәқәт үзүк тавушлар ишлитилгән. Созуқ тавушлар болмиған. Ибранийчә сөзләйдиған кишиләр һеч қийналмастин керәклик созуқ тавушларни өз орниға қоюп текстни оқалиған. Бирақ Ибраний Язмилар (Кона Әһдә) йезилип болғандин кейин бәзи йәһудийлар арисида Худаниң хас исмини аваз чиқирип ейтиш натоғра дегән хурапатлиқ пәйда болған. Йәһудийлар Муқәддәс Язмиларни аваз чиқирип оқуғанда, Худаниң исми учриған җайларда «Пәрвәрдигар» яки «Худа» дегәнгә охшаш нам-унванларни қоюп оқуған. Әсирләр өтүп, бу хурапатлиқ шунчә кәң тарқилип кәткәнки, һәтта Худаниң исминиң қедимдә қандақ тәләппуз қилинғанлиғи унтулуп кетилгән еди b.
Бәзиләрниң пикричә, бу исим «Яһвәһ» дәп тәләппуз қилинған. Башқилар болса, бу исим башқичә тәләппуз қилинған дәйду. Өлүк деңиз қедимки қол язмилири арисида грек тилидики Лавийлар китавиниң бир парчисида Худаниң исминиң «Йао» аһаң тәрҗимиси бар. Қедимий грек язғучилар «Йае», «Йабе» вә «Йаоуе» дегән тәләппузларни ишлитишниму тәвсийә қилған. Лекин қедимий ибраний тилида бу исим ундақ яки бундақ тәләппуз қилинғанлиғиға һечқандақ дәлил-испат йоқ c.
Худаниң исми һәққидики натоғра пикирләр
Натоғра пикир: Тәрҗиманлар өзлири Муқәддәс Язмиларға «Йәһва» дегән исмини қошуп қойған.
Һәқиқәт: Муқәддәс китапта Худаниң исми тетраграмматон (төрт һәрип) шәклидә тәхминән 7 000 миң қетим учрайду d. Муқәддәс Язмиларниң көпинчә тәрҗимилиридә Худаниң исми әтәй елинип ташлинип, униң орниға «Пәрвәрдигар», «Худа» дегәндәк нам-унванлар йезилип қоюлған.
Натоғра пикир: Һәммигә қадир Алла алаһидә бир исмиға муһтаҗ әмәс.
Һәқиқәт: Худа Өзи пәйғәмбәрләр арқилиқ Өзиниң шәхсий исмини Муқәддәс Язмиларға нәччә миң қетим яздурған. Шуниң билән биргә, У Өз хизмәтчилирини бу исмини атап чақиришқа үндигән (Йәшая 42:8; Йоел 2:32; Малаки 3:16; Римлиқларға 10:13). Униңдин башқа, сахта пәйғәмбәрләр хәлиқни Худаниң исмини унтулдурушқа урунғанлиғи үчүн Һәммигә қадир Алла уларға һөкүм елан қилған (Йәрәмия 23:27).
Натоғра пикир: Йәһудийларниң әнъәниси бойичә Худаниң исми Муқәддәс Язмилардин елинип ташлиниши керәк.
Һәқиқәт: Гәрчә бәзи йәһудий нусха көчүргүчиләр Худаниң исмини тәләппуз қилишни рәт қилған болсиму, амма уни өз көчүрмә нусхилиридин чиқирип ташлимиған. Мәйли қандақ болсун, Худа Униң әмирлиригә зит болған инсаний урп-адәтләргә әмәл қилишимизни халимайду (Мәтта 15:1—3)
Натоғра пикир: Қедимий ибраний тилида Худаниң исми қандақ тоғра тәләппуз қилинидиғанлиғи нәмәлум болғачқа, Муқәддәс Язмиларда уни ишлитилишниң кериги йоқ.
Һәқиқәт: Бәзиләр Худа һәрхил тилларда сөзләйдиған кишиләрдин Униң хас исмини бирхил тәләппуз қилишини халайду дәп ойлайду. Бирақ Муқәддәс китаптин билгинимиздәк, һәрхил тилларда сөзләйдиған Худаниң қедимий хизмәтчилири шу хас исимни һәрхил тәләппуз қилған.
Мисал сүпитидә Исраил хәлқидә һакимлиқ қилған Йәшуниң исмини алайли. Биринчи әсирдики ибранийчә сөзләйдиған Мәсиһ әгәшкүчилири бу исимни «Йәһошуа», грекчә сөзләйдиғанлар болса, «Иесус» дәп тәләппуз қилған. Муқәддәс китапта ибранийчә Йәшу дегән исминиң грек тилидики тәрҗимиси кәлтүрүлгән. Демәк, бу Мәсиһ әгәшкүчилири хас исимларни өз тиллирида умумлашқан исимлар сүпитидә тәләппуз қилғанлиғини көрситиду (Әлчиләр 7:45; Ибранийларға 4:8).
Худаниң исмини тәләппуз қилишта шуниңға охшаш принцип қоллинилиду. Худаниң исминиң қандақ тәләппуз қилинишини ениқлашқа қариғанда, шу хас исминиң Муқәддәс Язмиларниң әсли нусхисида өз орнида туруши муһимирақ.
a Худаниң хас исми уйғурчә Муқәддәс Язмиларниң Зәбур китавида биринчи қетим тәхминән XII—XIII әсирдә Чағатай (1950-жил нәшир қилинған) тәрҗимисидә кәлтүрүлгән. Зәбур 83:18-айитидә «Йһоаһ» шәклидә қоллинилған (Чағатай йезиғида «оа» һәриплири қошулуп йезилғанда, «в» һәрипини билдүрүп, «в» дәп оқулиду, шуниң үчүн «Йһоаһ» «Йһваһ» дәп оқулиду). Вақит өткәнсири уйғур тили өзгәрди вә Худаниң исминиң тәләппузи мукәммәлләштүрүлди. Мәсилән, 2005 жили Түркиядики «Муқәддәс китап» җәмийити нәшир қилған уйғурчә Муқәддәс китапта Аләмниң яритилиши 22-бап 14-айәттә Худаниң исми «Яһвә» дегән шәкилдә қоллинилған. Муқәддәс китапниң «Муқәддәс Калам» дәп атилидиған әң заманивий тәрҗимисидә Аләмниң яритилиши 22-бап 14-айәттә Худа исми «Яһвәһ» дегән шәкилдә учрайду.
b Бир қамуста: «Бабилдики әсирликтин азат болуп, көп өтмәй, йәһудийлар «Яһвәһ» дегән исимға алаһидә һөрмәт-еһтирам көрситип, бу исминиң орниға «Адонай» яки «Элохим» дегән сөзләрни ишлитишкә адәтләнгән еди»,— дәп йезилған («The New Catholic Encyclopedia», иккинчи нәшир, 14-том, 883–884 б.).
c Көпирәк мәлуматларға еришиш үчүн «Муқәддәс китап. Мәдһийә тәрҗимисидики» А қошумчисиниң «Ибраний язмилиридики Худаниң исми» намлиқ мавзуға қараң.
d Theological Lexicon of the Old Testament, 2-том, 523, 524-бәтлиригә қараң.
Буларғиму қизиқишиңиз мүмкин
МУҚӘДДӘС КИТАПНИҢ АСАСИЙ ТӘЛИМЛИРИ
Худаниң исми барму?
Худаниң нурғун унванлири бар. Уларниң бәзилири: Һәммигә қадир, Яратқучи вә Рәб. Лекин Худаниң хас исми Муқәддәс китапта 7000 қетим учрайду.
МУҚӘДДӘС КИТАП. СОАЛ-ҖАВАП
Худаниң қанчә исми бар?
Инсанлар Худаниң исимлири нурғун дәп ойлиши мүмкин. Худани исми билән аташ муһимму?
МУҚӘДДӘС КИТАП ТӘЛИМЛИРИ
Үгинишни башлаң
Тәлим бәргүчи билән Муқәддәс Язмилардин һәқсиз билим ашуруң.