1, 2. (a) Umbe ntén bôlô Ruth a yé boñ? (b) Mambe mam malam Ruth a nigil mu Mbén i Djob ni litén jé?

RUTH a ñôm maboñ i bisu bi mbom u blé a ntégbaha kel yosôna i kot. Kôkôa i yé kwo, ngandak bôt, i i bak i nsal i nwom mi yé ipañ Bétléhém, i yé yoñ njel inyu témb i mambai map nyoo man tison nu a nyôgi ngii dikôa. Ruth a yé nwaak ngandak, a nsal kel yosôna. Ndi a ngi gwé mbom wé u blé, a yé bép wo ni man kék inyu boñ le a pémés minso. To hala kiki bôlô yé i bak ndutu, kel yé i bak lam iloo kii a bemek.

² Baa mam ma yik muda ini ma nsôk lama? Kiki di ntehe mu pes i ntip tagbe a bi téñbe ni nyôgôl wé Naômi, a bôn ki nye le a ga adbe nye, ni le Djob li Naômi le Yéhôva li ga yila yak Djob jé. Biyik bi bôda bini gwo biba, bi nyodi i Môab inyu lo i Bétléhém. Ha nyen ngond Môab le Ruth i nigil le Mbén i Yéhôva i gwé bitelbene bi gwéha inyu diyeyeba di Israel, yak inyu bakén. Hanano, a yé tehe le bôt bahogi ikété litén li Yéhôva, ba ba niñ isi Mbén, ba ñunda ni maboñok map lôñni loñge yap ñem le ba ngwés toi mambén ma Yéhôva. Hala a ntihba yaga ñem u Ruth.

3, 4. (a) Lelaa Bôas a nti Ruth makénd? (b) Lelaa ndémbél Ruth i nla hôla bés i nihbe mandutu di nla bana inyu mam ma moni?

³ Bôas a yé mut wada ikété bôt ba. Ruth a ntoohe ikété nwom mi ngwañgwañ mañ mut unu, nu a ñunda len le, a ntôñ nye kiki isañ a ntôñ ngond yé. A nla ndik nwemla i ngéda a nhoñol biloñge bi bibañga Bôas a ngwélél i bégés nye inyu libak le a ntééda Naômi loñge, ni le a mpohol i solop isi bipapai bi bañga Djob le Yéhôva.​—Añ Ruth 2:11-14.

⁴ Ndi Ruth a ntôñ inyu dilo di nlo. Kiki a yé nkén muda nu a gwé bé nlôm to man, lelaa a ga boñ inyu bana koga kel i dilo di nlo inyu yé nyemede ni inyu Naômi? Baa i toohe blé i nwañan nwom y’a kola? Njee a ga tôñ nye ngéda a ñun? Hala a nhélés bé bés le a bééna nya nduña i? Yak munu dilo tjés, het  mam ma moni ma yé ndutu kiyaga, ngandak bôt i gwé i nlélém nduña. Ndi kii d’a tehe lelaa hémle i Ruth i bi hôla nye i hônba mandutu mé, yak bés d’a ôt ngandak biniigana mu ndémbél i.

5, 6. (a) Bimbe bisai Ruth a nkôhna i kel bisu a nke i toohe mu nwom mi Bôas? (b) Kii Naômi a mboñ ngéda a ntehe Ruth?

⁵ Ngéda Ruth a mal pémés minso, a nkot nwominsôna, a nôgda le a ntoohe jam kiki bo éfa yada i blé, tole 22 lita. Jomb jé li nla ét jam kiki bo 14 kilô! Bebeg le a nkañ jomb jé ikété libadô, a begel jo ño wé. I mbus a mbôdôl témb i Bétléhém ngéda u u nkahal sude.​—Ruth 2:17.

⁶ Naômi a yé maséé i tehe nkia wé nu gwéha a ntémb i mbai. Bebeg ki le a nhel i tehe Ruth a bééga soso jomb li blé. Ruth a nlona yak ndék bijek bi bi nyégle mu bijek Bôas a nti bôt bé ba bôlô. Bana bôda bo iba ba nyén inyu je ndék yom. Ha nyen Naômi a mbat le: “U toohege hee len? U sélak hee? Mut a nsiñge we ñem a ba nsaibak.” (Ruth 2:19) Naômi a gwé mis, kiki a ntehe Ruth a nlona soso mbegee i bijek, a nyi le ngim mut i nyimbe nunu mañge muda nu a yé yik, i unda ki nye loñgeñem.

7, 8. (a) Woo u njee Naômi a bi tehe i mbus loñgeñem i Bôas, inyuki? (b) Lelaa Ruth a bi téñbe i unda nyôgôl wé gwéha?

⁷ Bo iba ba mbôdôl kwel. Ha nyen Ruth a ntoñle Naômi lelaa Bôas a ñunda nye loñgeñem. Hala a ntihba Naômi, jon a nkal nye le: “A ba saibak ni Yéhôva, nu a bi nwas bé loñgeñem inyu bayômi ni bawoga.” (Ruth 2:20) Naômi a bi tehe woo u Yéhôva i mbus loñgeñem i Bôas, a nyi le Yéhôva nyen a ntinde bagwélél bé i kap. Nye ki nyen a nsayap litén jé ngéda li ñunda loñgeñem. *​—Añ Bingéngén 19:17.

⁸ Naômi a nti Ruth makénd le a neebe mahôla ma Bôas, ni le a ke ni bisu i toohe ikété nwom nwé. A nkal ki nye le a yén bebee ni bingond bi ndap i Bôas inyu kéñ le babumbul ba ntééñga bañ nye. Ruth a neebe maéba ma. A nke ki ni bisu i “yén yak nyôgôl wé.” (Ruth 2:22, 23) Yak bini bibañga bi nyelene bés ini lem i Ruth i tôbôtôbô le: Ndéñbe i unda gwéha.  Ndémbél Ruth i nla tinde bés i badba too yak bés di ndiihe maada més ni bôt bés ba lihaa, ni i yi too di ntéñbe i nit bôt bés ba gwéha kayéle di ti bo mahôla ma mbéda bo. Kekikel Yéhôva a’ waa bé yimbe mut nu a ntéñbe i unda gwéha.

9. Kii ndémbél i Ruth bo Naômi i niiga inyu kii i yé lihaa?

⁹ Baa Ruth bo Naômi ba bé bé bañga lihaa? Ngim bôt i nhoñol le hiki lihaa li nlama bana nlôm, nwaa, man munlôm, man muda, basôgôl, ni bôt bape ki. Inyu yap, ntén lihaa u won u yé toi “bañga bañga lihaa.” Ndi ndémbél i Ruth bo Naômi i nhôñlaha bés le bagwélél ba Yéhôva ba nla yibil miñem nwap i likala le, ba yônôs yak disiina di mahaa ni ngandak lék, loñgeñem ni gwéha. Baa u ndiihe toi lihaa u gwé? Yésu a bi hôñlaha banigil bé le ntôñ u bikristen u nla yila lihaa inyu ba ba gwé bé mahaa.​—Markô 10:29, 30.

10. Lelaa Naômi a nyéñ hôla Ruth?

¹⁰ Ibôdôl i ngéda mabumbul ma kôn i sôñ Matôp, ikepam i mabumbul ma blé i sôñ Hilônde, Ruth a nke ni bisu i toohe ikété nwom mi Bôas. Kiki ndék sonde i ntagbe, ibabé pééna, Naômi a nhek pék inyu yi kii ipe a nla boñ inyu hôla nkia wé nu gwéha. Naômi a nyi le, ibale ba bak i Môab, ki a nla bé lébna Ruth nlôm numpe. (Ruth 1:11-13) Ndi nano, a mbôdôl tehe mam nya ipe. A nkôôge Ruth bebee, a bat nye le: “A ngond yem, baa me ta bé le me yiñil we linôyôi?” (Ruth 3:1) Ha ngéda i, bagwal ba bééna lem i yiñil bon bap mabii. Nano le Ruth a nyila Naômi bañga yé ngond, jon a nyiñil Ruth homa “linôyôi,” hala wee matééda ni lisolbene muda a nla kôs i ndap libii. Ndi kii Naômi a nla boñ?

11, 12. (a) Ngéda Naômi a nsébél Bôas le ‘nkobol wés,’ bimbe bitelbene bi gwéha bi Mbén Djob a mpôdôl? (b) Lelaa Ruth a nleege maéba ma nyôgôl wé?

¹¹ Ngélé bisu Ruth a mpôdôs Naômi inyu Bôas, Naômi a nyigye le: “Mut nu a yé bés mut libaba. A yé wada ikété ba ba gwé kunde i kobol bés.” (Ruth 2:20) Kii hala a nkobla? Mbén Djob a bi ti Israel i bééna bitelbene bilam inyu mahaa ma ma ntégbaha mangéda mabe inyule ba nkwo liyep, tole inyule ba  nimis mut. Ibale muda a yé ngi gwal man, ndi nlôm a wo; ndutu yé i yé keñi, téntén inyule jôl li nlôm li nla séhi tole ba nimis bum i i yé inyu mbôda yap. Ndi Mbén Djob i bé ti manyañ lôñ mut kunde i bii yik muda, kayéle ibale ba ngwal man, nyen a nlama kôdôl bum i lihaa, a begel ki jôl li lôñ mut inyu boñ le li séhi bañ. *​—Ndiimba Mbén 25:5-7.

¹² Naômi a ntoñle Ruth lelaa a nkôôba mam. Di nla hédga le Ruth a nyibil mis, a nahal nyo ngéda a nok nyôgôl wé a mpôdôs nye. Ruth a yé ngi tibil yi Mbén i Lôk Israel, a yé ngi to tibil meya libim li bilem bi loñ yap. Ndi to hala, a nlôôha diihe Naômi, jon a ntibil yaga emble hiki buk i mpam i nyo wé. Maéba Naômi a nti nye ma bé le ma tééñga nye, ma wéha ki nye nyuu. To hala kiki ma mbat ngandak suhulnyu, Ruth a bi neebe mo. Ha nyen a nkal le: “M’a boñ mam momasôna kiki u mpot.”​—Ruth 3:5.

13. Imbe ndémbél Ruth a nti bés inyu bana lem i neebe maéba ma mimañ mi bôt? (Béñge yak Hiôb 12:12.)

¹³ Ngim mangéda boñge ba wanda ba mbéna bana ndutu i neebe maéba ma mimañ mi bôt, mi ban-ga ki pék. Ba mbéna hoñol le mimañ mi bôt mi nla bé tibil nok mandutu ni manoodana ba mboma. Ndémbél i suhulnyu i Ruth i nhôñlaha bés le, i neebe pék i mimañ mi bôt mi mi ngwés bés, mi  tôñôk ki bés, i nla lona bés ngandak bisai. (Añ Tjémbi 71:17, 18.) Ndi mambe maéba Naômi a bi ti? Baa Ruth a nkôhna toi bisai ngéda a noñ maéba ma?

14. (a) Kii i yé homa litidil? (b) Lelaa ba ngwélél nye?

¹⁴ I kôkôa i, Ruth a nke i homa litidil, nu a yé tegep homa bôt ba wom ba ngwélél inyu bép ni pep blé yap. Libim li ngéda, ba mpohol homa a yé i ngii hikôa, i het mbebi i nhôñ ni ngui bikôkôa. Inyu bagal mis ma blé lôñni bikôgôô, bôt ba bôlô ba bé gwélél sélél yada ha ngéda i, i i bé kiki soso nwas. Ba bé gwélél yo inyu ap blé ni leñ yo i ngii, kayéle mbebi i nkena mahindi tole bikôgôô. Nso blé wotama won u nyégle.

15, 16. (a) Toñol jam li ntagbe i homa litidil ngéda Bôas a bi mal bôlô yé i kôkôa. (b) Kii i mboñ le Bôas a yi le Ruth a niñi i makôô mé?

¹⁵ Ruth a nsolop, a béñge lelaa bôlô i ntagbe letee ni kôkôa. Bôas nyen a ñéga bôlô i pep blé letee le i ti soso nwind u blé. I mbus, a nke a je loñge, a nañal ki bebee ni nwind u blé u. I nene le bôt ba mbéna boñ hala inyu sôñ libumbul jap, ni buñga bôt ba wip. Ruth a ntehe kiki Bôas a yé ke ilo. Nano, ngéda i kola le a mboñ jam Naômi a nkal nye.

¹⁶ Ruth a nkôôge nye bebee, ñem wé u mbép ni ngui. A nyimbe le Bôas a yé sum sum ikété hilo. Ha nyen a mboñ kiki Naômi a nkal nye: A mpa mboñ u Bôas beñel beñel, a nañal ha isi makôô mé. I mbus, a mbem le ngéda i tagbe. Ruth a yé nôgda wengoñle ngéda a ntégbaha ha i bem, y’a mal bé. Sôk i  nsôk, bebee ni kosi juu, Bôas a mbôdôl kogla. A nsehla inyu ngandak lisuni a yé nôgda. Jon a nyéñ le a témb a tibil hô makôô mé. Ha nyen a nôgda le ngim mut i yé ha. Bibel i nkal le: “Ndi nun-ki, muda a ba a niñi makôô mé!”​—Ruth 3:8.

17. Mambe mam ima ma tôbôtôbô bôt ba ñôm Ruth nsohi ba nhôya?

¹⁷ Bôas a mbat le: “Njee nu?” Ruth a ntimbhe, bebeg kiñ i sehlaga nye, a kal nye le: “Me yé Ruth, nlimil woñ u muda; kôp nlimil woñ u muda lisuk li libadô joñ, inyule u yé mut a gwé kunde i kobol me.” (Ruth 3:9) I len ini, bawan mam bahogi ba nkal le maboñok ni bibañga bi Ruth bi ñunda le a bééna mahoñol ma ndéñg. Ndi ba nhôya mam ima ma tôbôtôbô. Jam li bisu li yé le, Ruth a mboñ mam inoñnaga ni bilem bi ngéda yap, bi bi nyiba ha bé i len ini. Jon hala a yé hihôha i kéés maboñok ma Ruth inoñnaga ni litehge libe li nkoñ isi u u nai ni yan matiñ ma Djob. Jam li nyônôs iba li yé le, maboñok ma Bôas ma ntibil yaga unda le a nyoñ bé Ruth kiki muda ndéñg, ndi a nyi le jam Ruth a yé boñ li téé sép, li yé ki jam li lipém.

18. (a) Kii Bôas a nkal inyu ti Ruth hogbe? (b) Imbe ngéda Ruth a ñunda le a ntéñbe i unda gwéha?

¹⁸ Bôas a mpôdôs Ruth, bebeg ni loñge kiñ inyu ti nye hogbe. A nkal nye le: “A ngond yem, u ba nsaibak ni Yéhôva. Ini loñgeñem u nsôk éba, i nloo i u bi bôk éba, lakii u bi odbe bé boñge ba wanda i mbus, to ba ba nyep, to to ba yé mingwañ.” (Ruth 3:10) Ruth a ‘bi bôk éba’ le a ntéñbe i unda Naômi gwéha, ngéda a bi neebe i yéga nye i loñ i Israel, ni tééda nye. Ndi hanano, a ‘nsôk éba’ nlélém libak. Bôas a nyimbe le mañge muda kiki Ruth a nla pala pohol nlô wé ikété boñge ba wanda, ba ba yé mingwañ tole diyeyeba. Ndi a nyéñ boñ loñge, ha ndik inyu Naômi nyetama bé, ndi yak inyu nlô wé nu a bi wo, inyu boñ le jôl jé li lém bañ ikété loñ yé. Hala a nhélés bé bés i tehe le Bôas a yé nhelek ni maboñok ma nunu mañge muda, nu a ntôñ ndik bé nyetama.

19, 20. (a) Inyuki Bôas a mbii bé Ruth kunda yada? (b) Lelaa Bôas a ñunda Ruth le a ntôñ nye, ni le a nyéñ ki sôñ mbôgi ilam Ruth a gwé?

¹⁹ Bôas a nkônde ki kal le: “U kon bañ woñi, m’a bôñôl we mam momasôna u mpot, inyule bôt ba nkoñ wem bobasôna ba  nyi le u yé bañga muda.” (Ruth 3:11) A yé maséé ni mahoñol le a mbii Ruth, bebeg ki le hala a nlôôha bé hélés nye le Ruth a nyéñ le a ba nkobol wap. Ndi Bôas a yé mut a téé sép, a mboñ ndik bé mam inyu yéñe yé nyetama. A nkal Ruth le nkobol numpe a yé, nu a nhaa ni nlôm Naômi nu a bi wo, iloo nye Bôas. A nkal ki nye le a mbôk ndugi a tehe mut nu, inyu ti nye pôla le a bii Ruth.

²⁰ Bôas a nkal Ruth le a témb a nañal, a noi ndék letee kel i ba bebee ni ye, ha nyen a ga témb i nyeni ibabé le mut a yimbe le a bak ha. A nyéñ le nye ni Ruth ba tééda jôl lilam, inyule bôt ba bé le ba hoñol le ba nke ndéñg. Ruth a ntémb a nañal i makôô ma Bôas, bebeg le ñem wé u yé nwee nano inyule Bôas a nti nye loñge ndimbhe. Ndi, kel ngi ye, a ntelep. Bôas a nyônôs mbot Ruth ni ngandak blé. I mbus, Ruth a ntémb i Bétléhém.​—Añ Ruth 3:13-15.

21. (a) Kii i ntinde bôt i kal le Ruth a yé “bañga muda”? (b)  Lelaa di nla kôna ndémbél yé?

²¹ Kinje maséé Ruth a nlama nôgda, ngéda a nhoñol bibañga bi Bôas, le bôt bobasôna ba nyi le a yé “bañga muda”! Ibabé pééna, biliya bi ngui a mboñ inyu yi Yéhôva ni gwélél nye, gwon bi nti nye loñge mbôgi a gwé. A ñunda Naômi ni litén jé loñgeñem, a ntôñ bo, a bak ki bebee i neebe maboñok ni bilem bi bi yé nye nkén. Ibale di nkôna hémle i Ruth, yak bés di nlama ti bôt bape lipém, di diihege yak bilem ni maboñok ma biloñ gwap. Ibale di mboñ hala, yak bés di nla bana jôl lilam.

22, 23. (a) Likébla Bôas a bi ti Ruth li nla kobla le kii? (Béñge yak ndoñi isi lipep.) (b) Naômi a bi ti Ruth makénd i boñ kii?

²² Ngéda Ruth a ntémb i mbai yé, Naômi a mbat nye le: “Baa we nu, a ngond yem?” Bebeg le Naômi a mbat ini mbadga inyule jiibe li ngi yii i mbégdé. Ndi a nyéñ ki yi too mam ma nhéñha inyu Ruth, too libii li yé njel. Ruth a mpala toñle nyôgôl wé lelaa mam momasôna ma ntagbe. A ñunda ki nye soso likébla li blé Bôas a ñep le a ti Naômi. *​—Ruth 3:16,  17.

 ²³ Naômi a nti Ruth pék, a nkal nye le a yén nwee i mbai i kel i, iloole a ke toohe nyoo i nwom. A nti Ruth hogbe, a kal nye le: “Mut nu a’ noi bé, letee a sugus jam lini i len ini.”​—Ruth 3:18.

24, 25. (a) Lelaa Bôas a ñunda le a yé mut a téé sép, ni mut nu a ntôñ ndik bé nyetama?(b) Bimbe bisai Ruth a nkôhna?

²⁴ Jam Naômi a mpot inyu Bôas li yé maliga. Bôas a nke boma mimañ mi bôt, i homa ba mbéna kodba i lijubul li tison, a mbem letee le nkobol nu bisu a lo. I bisu bi bôt ba mbôgi, Bôas a ti nye pôla i kobol Ruth ni i bii nye. Ndi nunu mut a ntjél, a kal le a nyéñ bé ôbôs ngababum yé. I mbus, Bôas a mpot i bisu bi bôt bobasôna ba ba yé ha i majubul ma tison le a nyéñ ba nkobol nu Ruth bo Naômi, ni le a nsomb bum i Élimelek, nlôm Naômi nu a bi wo. I mbus, a’ bii ki Ruth nu a yé yik muda i man Élimelek le Malon. Bôas a nkal le a gwé botñem le maboñok mé ma ga hôla i “tôôs jôl li lôñ mut ikété ngababum yé.” (Ruth 4:1-10) Bôas a yé toi mut a téé sép, ni mut nu a ntôñ ndik bé nyetama.

²⁵ Bôas a nsôk a bii Ruth. I mbus, Bibel i nkal le: “Yéhôva a boñ nye le a nembee, a gwal ki man munlôm.” Bôda ba Bétléhém ba nsayap Naômi, ba bégés ki Ruth, ba kalak le a yéne Naômi nseñ iloo bon bôlôm basaambok. I mbus ngéda, Bibel i niiga bés le man Ruth a nyila sôgôlsôgôl nu kiñe keñi le David. (Ruth 4:11-22) I mbus ha, yak David a nyila sôgôlsôgôl nu Yésu Kristô.​—Matéô 1:1. *

26. Kii ndémbél i Ruth bo Naômi i nhôñlaha bés?

²⁶ Ruth a yé nsaibak ngandak. Nlélém jam inyu Naômi, nu a nyoñ ngaba i néñés man nu wengoñle wé nyemede. Miñañ mi bôda bana bo iba mi nhôñlaha bés le Yéhôva Djob a nyimbe ba bobasôna ba mboñ biliya bi ngui inyu tééda mahaa map, ni téñbe i gwélel nye ni maliga ikété litén a mpohol. Kekikel, a nhôya bé i sayap ba bobasôna ba ntéñbe i gwélél nye kiki Bôas, Naômi bo Ruth.