1, 2. (a) Imbe ndutu bon ba Israel ba nok? (b) Imbe ngolba Élia a nkôhna i hikôa hi Karmel?

ÉLIA a yé nun limut li li ñôt makôô inyu bet hikôa hi Karmel. To hala kiki kel i yé ngi ye loñge, mut a nla tehe i manyuu map le ba yé liyep ngandak. Sép i ñwii maa ni pes i nyék ndôdôô mu manyuu map.

² Ndi yak 450 bapôdôl i Baal i yé bet hikôa ni ngôk, ba hébék ôa inyu Élia, mpôdôl nu Yéhôva. Kiñemuda Yézabel a nol ngandak bapôdôl ba Yéhôva, ndi Élia a ngi kolbaga base i Baal. Ndi a’ boñ hala ipam hee? Bebeg le biprisi bi Baal bini bi nkalba le mut wada a nla bé yémbél bobasôna. (1 Bikiñe 18:4, 19, 20) Yak Kiñe Ahab a nlo, a bédi i ngii kak yé i kiñe. To nye a ngwés bé Élia.

3, 4. (a) Inyuki Élia a nlama kon woñi? (b) Mambe mambadga di ntimbhe munu yigil ini?

³ I kel ini, i yé kel le Élia a’ hôya bé i niñ yé yosô. I ngéda Élia a ntehe bôt ba mbet hikôa hi Karmel, a nyi le ndék ngéda ba ga tibil tehe njee a gwé lipémba ipôla Djob ni bibéba bi bôt. Élia a ta bé mbanak le nye a nkon bé woñi, inyule yak nye a yé “yaga mut binam kiki bés.” (Añ Yakôbô 5:17.) Ndi di nla ba nkwoog nkaa ni lini jam le: Kiki béba kiñe, bangitophémle ba Lôk Israel, lôñni biprisi bi manola bon ba nkéña nye, Élia a nôgda le a yé nyetama.​—1 Bikiñe 18:22.

⁴ Ndi inyuki loñ Israel i yé ikété ndutu ini? Inyuki ñañ unu u mbéñge bés? Di wan ndémbél i hémle i Élia ni lelaa di nla ôt biniigana mu.

5, 6. (a) Imbe sañ i yé juba ikété loñ Israel? (b) Lelaa Kiñe Ahab a nlôôha unbaha Yéhôva?

⁵ Bebee le niñ yé yosôna, Élia a ntehe lelaa bôt ba loñ yé ba ntjôô bañga bibégés, ndi nye a nla bé boñ to yom inyu  héñha jam li. Sañ ikeñi i yé juba ikété loñ Israel. Sañ ipôla base i maliga ni base i bitembee, ipôla bibégés bi Yéhôva ni bisat bi biloñ bi bi yé ipañ Israel. I dilo di Élia, libégés bisat li bi yamb mayoo.

⁶ Kiñe Ahab a nlôôha unbaha Yéhôva. A mbii Yézabel, ngond i Kiñe i Sidôn. Yézabel a yé nayak le a ntjam base i Baal i loñ Israel, ni le a nsas bibégés bi Yéhôva. Nlô wé Ahab a mpala kwo isi bémbe yé, a oñ témpel ni juu li bisesema inyu Baal. Nyemede a mba ki mut bisu i ôôp i bisu bi djob li bihaiden lini.​—1 Bikiñe 16:30-33.

7. (a) Inyuki base i Baal i yé nyega? (b) Inyuki di nla ba nkwoog nkaa le pes i Bibel yada i gwé bé maselna ni ipe, i ngéda di mbéñge ñwii nwañen sép i bi nom i dilo di Élia? (Béñge yak  nkéñég matila.)

⁷ Inyuki base i Baal i yé base i nyega? Inyule i nlugha bon ba Israel le ba kôm Yéhôva mbus. I yé ki base i nsuñgaha ñem, i bak base i manola. I gwé ki mam kiki bo libambe li bôlôm ni bôda i témpel, mangand ma mpuñgu, ni i sem disii di boñge kiki sesema. Inyu hala nyen Yéhôva a ñep Élia le a kal Ahab le sép i mba i loñ letee mpôdôl Djob a legel lisuk li sép i. (1 Bikiñe 17:1) Ndék ñwii i ntagbe ilole Élia a nlo i bisu bi Ahab, inyu kal nye le a kot loñ ni bapôdôl ba Baal i hikôa hi Karmel. *

8. Umbe nseñ ñañ u Baal u gwé inyu yés len?

⁸ Baa sañ ini i gwé nseñ inyu yés len? Ngandak i nla hoñol le ñañ u base i Baal u tane bé bés nseñ len, inyule di ntehe ha bé bitémpel ni muu ma bisesema bi Baal. Ndi ñañ u, u ta bé ndik mam ma kôba ni kwañ. (Rôma 15:4) I buk ini le “Baal” i nkobla le “nwet” tole “malét.” Yéhôva a bi kal litén li Israel le li nlama pohol nye kiki “baal” wap, hala wee nlôm ni nwet wap. (Yésaya 54:5) Baa u ntehe bé le yak len ini, bôt ba ngwélél ngandak bet, ha Djob nu ngui yosôna bé? Ibale mut a ngwélél niñ yé yosôna inyu nyiña moni, inyu bôlô yé, inyu mintuk, inyu malal, tole inyu ngandak mam mape mut a nla yoñ kiki djop jé iloole a bégés Yéhôva, wee mut nu a mal pohol jam li kiki nwet wé. (Matéô 6:24; añ Rôma 6:16.) Hala a nkobla le i mam  ma bé ikété base i Baal ma ngi yii i len ini. Ñañ u sañ ipôla Yéhôva ni Baal u nla hôla bés i pohol ni pék njee di ga gwélél.

9. (a) Inyuki hikôa hi Karmel hi yé loñge homa inyu yelel bitembee bi base i Baal? (Béñge yak nkéñég matila.) (b) Kii Élia a nkal bôt?

⁹ I ngéda mut a yé i ngii hikôa hi Karmel, a ntibil tehe nkoñ wonsôna, ibôdôl i nsôsôgô u lép u Kison letee ni Tuye Nkeñi (Tuye Méditérané), a tehge yak dikôa di loñ Liban, di di nene haa i ñombok. * Ndi ngéda kel tôbôtôbô i, i bi ye, mbok yosôna i bé numuk. Loñge nkoñ Yéhôva a bi ti bon ba Abraham u nkôt wonsôna. Hiañgaa hi nligis bikai gwobisôna. Litén li Djob jomede jon li yé njom! Kiki bôt ba nkodba, Élia  a nkôôge bo bebee, a kal le: “Bé n’a migde [tole pind] ipôla bipes biba letee ni ngéda mbe? Ibale Yéhôva a yé Nyambe, wee noña nye; ndi ibale Baal, wee noña nye.”​—1 Bikiñe 18:21.

10. (a) Lelaa bon ba Israel ba “migde ipôla bipes biba”? (b) Mambe maliga ba nhôya?

¹⁰ Kii bibañga bi Élia bini le “migde ipôla bipes biba” bi nkobla? Bon ba Israel ba nok bé le ba nlama pohol ipôla bégés Yéhôva ni bégés Baal. Ba nhoñol le ba nla bégés bo iba: Le ba nla sémél Baal bisesema, ba badak Yéhôva le a sayap bo. Bebeg ba nhoñol le Baal a ga ti bo bijek ni bibémba, “Yéhôva nu mintôñ” a sôñôk bo i gwét. (1 Samuel 17:45) Ndi ba nhôya jam lini, li li nyémbél yak ngandak bôt i nok i len ini, le Yéhôva a nkapna bé bibégés gwé ni mut numpe. A mbat le di bégés ndik nyetama, a kôli ki le di bôñôl nye hala. To bimbe bibégés di nti nye, ndi di pôdna gwo ni base ipe, a nla bé neebe gwo, bi nsuñgaha yak nye ñem!​—Añ Manyodi 20:5.

11. I litehge joñ, lelaa bibañga bi Élia i hikôa hi Karmel bi nla hôla bés i wan kii i yé jam li bisu i niñ yés?

¹¹ Bon ba Israel ba “migde” wengoñle mut nu a nsômbôl nôñôl tole kil i manjel ima i nlélém ngéda. Yak len ini, ngandak bôt i nkwo ikété nlélém hiandi. Ba nwas le “bi-Baal” bi jôp i niñ yap, bi yoñ bibégés ba lam-ga ti Yéhôva. Ibale di ñemble mabéhna ma Élia le di pind ha bañ ipôla bipes biba, hala a nla hôla bés i wan kii i yé jam li bisu i niñ yés.

12, 13. (a) Limbe jam Élia a mbat bôt ba Baal le ba boñ? (b) Lelaa di nla unda le di gwé hémle kiki Élia?

¹² I mbus, Élia a mbat bo le ba boñ jam li ntomb, ndi jon li ga yelel njee a yé bañga Djob. A nkal biprisi bi Baal le bi oñ juu, bi bii ki sesema yap mu ngii. I mbus, ba soohe djob jap le li kwiye hié mu sesema. Yak Élia a mboñ nlélém, a kal ki le: “Nyambe nu a’ timbhe lôñni hié, wee nyen a yé Nyambe.” Élia a nyi loñge loñge njee a yé bañga Djob. Hémle yé inyu Djob jé i gwé ki ngui ngandak kayéle a ntômbôs yak baoo bé mam, a ti ki bo pôla le bon ba bôdôl. Bapôdôl ba Baal ba mpohol nlôm nyaga inyu sesema, ba bôdôl ki soohe Baal. *​—1 Bikiñe 18:24, 25.

 ¹³ I len ini, Djob a mboñ ha bé nya bihélha bi mam i. Ndi Yéhôva a nhéñha bé. Di nla bôdôl nye ñem nlélém kiki Élia. Kii héga, ibale bôt bape ba neebe bé biniigana bi Bibel, di nlama bé kon woñi i nwas le bon ba bôk ba yoñ hop. Kiki Élia, di nla bana botñem le Bañga Djob nyemede a’ mélés nkaa u. Di ñunda le di gwé nya hémle i, ibale di mbôdôl bé bésbomede ñem, ndi Bañga i Djob, i i yé inyu kodol mam.”​—2 Timôtéô 3:16.

14. (a) Lelaa Élia a njôha bapôdôl ba Baal? (b) Inyuki a mboñ hala?

¹⁴ Bapôdôl ba Baal ba ntek sesema yap. Ba bôdôl sébél djob jap le: “A Baal, timbhe bés.” Ba nsébél, sébél ni sébél, manut ma tagbege, ngeñ i tagbege. Bibel i nkal le: “Ndi kiñ to ndimbhe bi nôga bé.” Kiki kosi i nkola, Élia a kahal jôha bo, a kalak bo le bebeg Baal a pégi ngandak inyu timbhe bo, le a nke libee, tole mut a nlama tôdôl nye inyule a yé ’ilo. Élia a nkal i bôt ba binjénjé bana le: “Londa makeñi.” Ibabé pééna, Élia a ntehe ndik base i Baal kiki bitembee. Ngôñ yé i yé le yak litén li Djob li nok hala.​—1 Bikiñe 18:26, 27.

15. Lelaa ñañ u bapôdôl ba Baal u ñunda le hala a yé bijôñ i pohol nwet numpe handugi Yéhôva?

¹⁵ Ha ni nyen bapôdôl ba Baal ba nyubda yubda yosôna. ‘Ba nlond makeñi, ba kahal kek bomede ni paminsoñ, ni makoñ kii lem yap, letee matjél ma kulak bo i nyuu.’ Ndi to hala, hié hi nloñ bé! Bibel i nkal le: “Ndi kiñ to ndimbhe i bi nôga bé, to yimbne i jam.” (1 Bikiñe 18:28, 29) I pot maliga, Baal a ta bé Djob. A yé ndik jam le Satan a bi bot inyu kena bôt haa ni Yéhôva. Maliga ma yé le ibale mut a mpohol nwet numpe, handugi Yéhôva, i mut nu a nkôhna ndik wonyu ni hison.​—Añ Tjémbi 25:3; 115:4-8.

16. (a) Ngéda Élia a bi tibil juu li bisesema li Yéhôva i hikôa hi karmel, kii hala a bi lama hôñlaha bon ba Israel? (b) Lelaa Élia a bi kônde unda le a mbôdôl Yéhôva ñem?

¹⁶ I mbus kosi, ngéda i nkola le Élia a sem sesema yé. A ntibil juu li bisesema li Yéhôva, li baoo ba bañga bibégés ba bi lama bôk. A ngwélél 12 ngok, bebeg inyu hôñlaha ngandak  ikété ane i 10 matén le ba ngi yii isi Mbén i i bi tiba inyu 12 matén. I mbus, Élia a mbii sesema yé, a yôôs homa nyensôna ni malép ma ma nlama lôl i Tuye Méditérané nu a yé ha ipañ. A ntém yak mbôga, u u nkiña juu li bisesema, a yônôs wo ni malép. Kiki a bi tômbôs mam inyu bapôdôl ba Baal, hala nyen a nlédés mam inyu Yéhôva, inyule a nlôôha bôdôl Yéhôva ñem.​—1 Bikiñe 18:30-35.

17. (a) Lelaa masoohe ma Élia ma ñunda kii i yé mam ma bisu i niñ yé? (b) Lelaa di nla kôna ndémbél yé ikété masoohe més?

¹⁷ Kiki Élia a mal kôôba mam momasôna, a soohe. Masoohe mé ma gwé bé bipopoda, ndi ma ñunda kii i yé mam ma bisu i niñ yé. Pog, a nsômbôl le bôt ba yi le Yéhôva nyen a yé “Nyambe ikété Israel,” ha Baal bé. Iba, a nsômbôl le hiki mut a yi le nye Élia, a yé ndik ngwélél Yéhôva, ni le lipém ni bibégés bi nlama ke yak Djob. Kii jam li nsôk, masoohe mé ma ñunda le a ngi tôñôk bon ba Israel, inyule a nsômbôl le Yéhôva a témbna “miñem nwap ni mbus.” (1 Bikiñe 18:36, 37) To hala kii ngitelepsép yap i nlona bo ngandak mandutu, Élia a ngi gwéhék bo. Baa ikété masoohe més, yak bés di nla unda nlélém suhulnyu, nlélém nduña inyu jôl lipubi li Djob, ni nlélém konangoo inyu bôt ba gwé ngôñ ni mahôla?

18, 19. (a) Lelaa Yéhôva a ntimbhe masoohe ma Élia? (b) Imbe oda Élia a nti bôt? (c) Inyuki biprisi bi Baal bi kôli bé ni konangoo?

¹⁸ Ilole Élia a nsoohe, bebeg le mamut ma mbadba too Yéhôva a ga nene yañga djob kiki Baal. Ndi i mbus masoohe mé, pééna i ta ha bé. Ñañ u nkal le: “Ha ni nyen hié hi Yéhôva hi kwo, hi [ligis] sesema i ntul i hié, ni tjéé, ni ngok, ni nluñ ték, hi nyañal yak malép ma ma ba ikété mbôga.” (1 Bikiñe 18:38) Kinje ndimbhe i ngui! Lelaa bon ba Israel ba nleege jam li?

¹⁹ Bobasôna ba mbôdôl lond le: “Yéhôva nyen a yé Nyambe! Yéhôva nyen a yé Nyambe!” (1 Bikiñe 18:39) Sôk i nsôk, ba ntehe maliga. Ndi ba yé ngi unda le ba gwé hémle. I pot maliga, i neebe le Yéhôva nyen a yé bañga Djob inyule u ntehe nye a ñep hié hi nlôl i ngii inyu timbhe masoohe, li  ta bé nson u hémle ikeñi. Jon Élia a mbat bo le ba boñ jam lipe inyu unda le ba gwé hémle. A mbat bo le ba boñ jam ba bé lama boñ ngandak ñwii i bisu bi ngéda: I nôgôl mbén i Yéhôva. Mbén i Djob i nkal le bapôdôl ba bitembee ni babégés bisat ba nlama nôla. (Ndiimba Mbén 13:5-9) Biprisi bi Baal bi yé baoo ba Yéhôva ba bisu, ba nkôôba ki kolba sômbôl yé. Baa ba kôli kôhna konangoo? Baa bomede ba bi bana konangoo inyu disii di boñge ba bé ligis yômi inyu ti Baal bisesema? (Añ Bingéngén 21:13; Yérémia 19:5) I bôt ba, ba kôli bé ni konangoo to ndék! Inyu hala nyen Élia a nti oda le ba nol bo. Hala ki nyen i mbôña.​—1 Bikiñe 18:40.

20. (a) Inyuki ngim bôt i ñôm ñañ u Bibel nsohi inyu nyemb i biprisi bi Baal? (b) Inyuki nsohi u, u téé bé?

²⁰ I len ini, bôt bahogi ba ñôm Bibel nsohi le ñañ u pééna i hikôa hi Karmel u mbep mal. Ba nkon woñi le ñañ unu u nla ti bôt ba yé sum sum ikété base kunde i jôs nu ni nu a ta bé ikété base yap. Hala a yé ngoo ngandak le i len ini, bôt ba njo bisañ ni ba ba ta bé i nlélém base ni bo. Ndi Élia a bé bé hala. A bé yônôs ndigi mbagi i téé sép i Yéhôva. Jam lipe li yé le bañga bikristen i nyi le i kôli bé bada pansôn inyu jôs bibéba bi bôt kiki Élia a bi boñ. Ndi ba noñ litiñ li yé ikété bibañga Yésu a bi kal Pétrô le: “Timbis pansoñ yoñ homa wé, inyule ba bobasôna ba mbada pansoñ, ba ntjiba ni pansoñ.” (Matéô 26:52) Yéhôva a ga gwélél man wé inyu lona mbagi telepsép i dilo di nlo.

21. Inyuki ndémbél i Élia i yé loñge inyu bañga bikristen i len ini?

²¹ Hiki bañga kristen i nlama bana niñ i hémle. (Yôhanes 3:16) Njel yada i boñ hala i yé le di kôna ndémbél i bôt ba hémle kiki Élia. A bi bégés ndik Yéhôva nyetama, a tinde ki bon ba Israel i boñ nlélém. Ni makénd momasôna, a bi yelel bitembee bi ngim base Satan a bé gwélél inyu kena bôt haa ni Yéhôva. A bééna ki botñem le Yéhôva a ga kodol mam iloole a bôdôl ndik ngap yé ñem. Élia a bi sôñ bibégés bipubi. Baa w’a kôna hémle yé?