1. Ki nto mañi yekona kutahisa kuli batu babañwi bakutekiwe, mi lukanyakisisañi cwale?

KUKUTEKA mutu kutalusa kumuunga kuli ki wa butokwa. Hañata lubonisanga likute ku mutu yaezize nto yeñwi yende kamba yanani situlo kamba buikalabelo bobuñwi. Kacwalo, lwakona kuipuza kuli: Ki bo mañi beluswanela kukuteka, mi ki kabakalañi habaswanela kukutekiwa?

2, 3. (a) Ki kabakalañi Jehova sihulu haswanela kukutekiwa? (Mubone siswaniso sesi fahalimu.) (b) Ka kuya ka Sinulo 5:13, ki mañi Ngunyana, mi ki kabakalañi haswanela kukutekiwa?

² Sina moliboniseza liñolo la Sinulo 5:13, “yainzi mwa lubona ni . . . Ngunyana” ka niti baswanela kukutekiwa. Lufumana libaka leliñwi Jehova haswanela kukutekiwa mwa kauhanyo 4 ya buka yeswana yeo ya mwa Bibele. Libupiwa zepahami za mwa lihalimu lihuweleza kulumbeka Jehova, “yena yapila kamita ni kuya kuile.” Libulela kuli: “Waswanela, wena Jehova Mulimu waluna, kufiwa kanya ni likute ni maata, kakuli neubupile lika kaufela, mi ki kabakala tato yahao hane libile teñi ni hane libupilwe.”—Sin. 4:9-11.

 ³ “Ngunyana wa Mulimu yazwisa sibi sa lifasi” ki Jesu Kreste. (Joa. 1:29) Bibele ilubulelela kuli Jesu upahami hahulu kufita batu kaufela babali malena kamba babakile baba malena. Italusa kuli: “Ki yena Mulena wa bababusa sina malena ni Mubusi wa bababusa sina babusi, yena anosi yasashwi, yayahile mwa liseli lelisa sutelelwi, yo kusina mutu yakile amubona kamba yakona kumubona.” (1 Tim. 6:14-16) Yeo ki niti, kakuli ki mañi mulena yomuñwi yaitatezi kulushwela kuli aluliulule kwa sibi? Kana hamususuezwi kuswalisana ni libupiwa za kwa lihalimu zeñata-ñata mwa kushaela kuli: “Ngunyana yanaabulailwe waswanela kufiwa maata a kuzamaisa ni bufumu ni butali ni maata ni likute ni kanya ni mbuyoti”?—Sin. 5:12.

4. Ki kabakalañi kaufelaa luna haluswanela kukuteka Jehova ni Kreste?

⁴ Kaufelaa luna luswanela kukuteka Jehova ni Kreste. Kuli lufumane bupilo bobusa feli, luswanela kueza cwalo. Manzwi a Jesu elubala kwa liñolo la Joani 5:22, 23 abonisa hande kuli lwaswanela kukuteka Jehova ni Kreste. Kwa liñolo leo, lubala kuli: “Ndate haatuli mutu niyomukana, kono ufile maata kaufela a kuatula ku Mwana, kuli kamukana bakuteke Mwana sina mobakutekela Ndate. Mutu kaufela yasakuteki Mwana hakuteki ni Ndate yamulumile.”—Mubale Samu 2:11, 12.

5. Ki kabakalañi haluswanela kubonisa likute lelilikani kwa batu kaufela?

⁵ Batu nebabupilwe “ka siswaniso sa Mulimu.” (Gen. 1:27) Ki lona libaka batu babañata hababonisanga tulemeno totuñwi twa Mulimu, nihaike kuli batubonisanga ka kushutana-shutana. Batu banani buikoneli bwa kubonisana lilato, musa, ni mufeleñeke. Bakeñisa kuli nebabupilwe ni lizwalo, batu banani buikoneli bwa kulemuha zelukile kamba zesika luka, busepahali ni kutokwa busepahali, zeswanela ni zesaswaneli. (Maro. 2:14, 15) Batu babañata batabela lika zekenile ni zende. Batabela kupilisana ka kozo ni batu babañwi. Ibe kuli balemuha taba yeo kamba kutokwa, babonisa kanya ya Jehova ka sipimo sesilikani, mi ka libaka leo, baswanela kufiwa likute lelilikani.—Samu 8:5.

6, 7. Lipaki za Jehova bashutana cwañi ni batu babañata mwa taba ya kubonisa likute kwa batu babañwi?

⁶ Lutokwa kuba ni buitikaneleli kuli luzibe likute leluswanela kubonisa batu babañwi. Buñata bwa batu babasika petahala bazamaiswa ki moya wa lifasi la Satani. Ki lona libaka batu habalapelanga baana ni basali babañwi kufita kubabonisa feela likute leliswanela. Balumbekanga baeteleli ba bulapeli ni ba lipolitiki, batu babatumile mwa lipapali, babapali ba mafilimu, ni batu babañwi babatumile, mi mane hañata babaanganga sina milimu. Ki lona libaka banana ni babahulu habalikanyisanga mupilelo wabona, ili kulikanyisa mikwa yabona, mutinelo wabona, kamba likezo zabona.

⁷ Bakreste ba niti hababonisangi likute lelicwalo kwa batu babañwi. Kreste ki yena feela mutu yakile apila fa lifasi yanaa lutomezi mutala opetehile oluswanela kulikanyisa. (1 Pit. 2:21) Mulimu haana kutabela haiba lufa batu likute lelituna hahulu kufita leluswanela kubabonisa. Luswanela kuhupulanga taba ya niti ye, ya kuli: “Kaufelaa bona baezize sibi mi habafiti fa sipimo sa kanya ya Mulimu.” (Maro. 3:23) Kaniti, hakuna mutu yaswanela kufiwa likute lelituna leliswanela feela kufiwa ku Mulimu.

8, 9. (a) Lipaki za Jehova baanga cwañi babeleki ba muuso? (b) Ki mwa miinelo ifi molusike lwaeza zeba lutokwa kueza babeleki ba muuso?

 ⁸ Mwa libaka za misebezi, batu babañwi banani litulo. Babeleki ba muuso baswanela kubona teñi kuli mulao walatelelwa ni kuli lika lizamaiswa hande, mi hape baswanela kubona teñi kuli batu bafumana zebatokwa. Kueza cwalo kutusa mañi ni mañi. Ki lona libaka muapositola Paulusi hanaaelelize Bakreste kuunga babeleki ba muuso babacwalo kuli ki ba “milonga,” mi Bakreste baswanela kuipeya kwatasaa bona. Naabalaezi kuli: “Mufe batu kaufela liswanelo zabona: yatokwa mutelo, mumufe mutelo; . . . yatokwa likute, mumufe likute leo.”—Maro. 13:1, 7.

⁹ Ki lona libaka Lipaki za Jehova habaitatelanga kufa likute kwa babeleki ba muuso babacwalo, kulikana ni mokutokwahalela mwa sibaka sebapila ku sona. Lwaeza lika zebatokwa kuli lueze. Kono likute lelu bafa linani maciñekelo ka kuya ka Mañolo. Ka kuba Bakreste, halukoni kueza nto ifi kamba ifi yetula litaelo za Mulimu kamba yelupalelwisa kuzwelapili kuikambusa kwa lifasi ka mulelo feela wa kubata kubonisa batu babañwi likute.—Mubale 1 Pitrosi 2:13-17.

10. Batanga ba Jehova ba kwaikale neba lutomezi cwañi mutala omunde?

¹⁰ Batanga ba Jehova ba kwaikale nebatomile mutala wa moluswanela kuungela milonga ni babeleki ba muuso. Mubuso wa Maroma hane ufile taelo ya kuli batu bayo iñolisa, Josefa ni Maria nebalatelezi taelo yeo. Nebaile kwa Betelehema kusina taba ni kuli nekusiyezi feela nakonyana kuli Maria apuluhe mwanaa hae wa mweli. (Luka 2:1-5) Hamulaho wa fo, Paulusi hanaatamelelizwe kuli neli sifosi, naayemezi taba yahae ka likute mi naabonisize likute leliswanela ku Mulena Heroda Agripa ni Festusi, mubusisi wa Judea, yona provinsi ya Roma.—Lik. 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Ki kabakalañi halusa bonisangi likute leliipitezi kwa baeteleli ba bulapeli? (b) Ki lika mañi zende zeneezahezi Paki yomuñwi wa kwa Austria hanaabonisize likute ku muuna wa lipolitiki?

¹¹ Nihakulicwalo, Lipaki za Jehova habafangi likute lelituna kwa baeteleli ba bulapeli, nihaike kuli baeteleli bao batokwanga cwalo. Bulapeli bwa buhata businya libizo la Mulimu mi habuluti niti ye mwa Linzwi lahae. Kacwalo, lufa baeteleli ba bulapeli likute lelufa kwa batu kaufela, kono halubafi likute leliipitezi. Jesu naanyazize batu babacwalo ba mwa linako zahae kuli neli baipi ni bazamaisi babashwile meeto. (Mat. 23:23, 24) Kono haiba lufa likute leliswanela kwa babeleki ba muuso, fokuñwi bakona kulutusa.

¹² Bo Leopold Engleitner neli Lipaki babatukufalezwi bane bazwa kwa Austria, ili bane batamilwe ki ba Nazi ni kulumelwa ka sitima kwa munganda wa tukufazo wa kwa Buchenwald. Dokota yabizwa Heinrich Gleissner ni yena neli yomuñwi wa mapantiti bane bali mwa sitima seo. Neli wa lipolitiki mwa naha ya Austria. Kono atamiwa ki ba kopano ya Nazi. Hane banze baliba kwa munganda, Muzwale Engleitner atalusa ka likute tumelo yahae ku bo Gleissner, mi bona bateeleza ka tokomelo. Hamulaho wa ndwa ya lifasi yabubeli, bo Gleissner nebaitusisize situlo sabona kutusa Lipaki mwa Austria. Mwendi ni mina mwahupula mitala ya lika zende zeezahezi bakeñisa kuli Lipaki nebabonisize likute leliswanela kwa babeleki ba muuso, kulikana ni moi basusueleza Bibele.

13. Ki bo mañi sihulu beluswanela kubonisa likute, mi ki kabakalañi?

¹³ Batu belulapela ni bona baswanela kuboniswa  likute. Sihulu luswanela kukuteka baana-bahulu baba luetelela. (Mubale 1 Timotea 5:17.) Lwakuteka mizwale bao kusina taba ni naha kobasimuluha, tuto ya kwa sikolo yebabile ni yona, ni mayemo abona mwa silalanda, kamba masheleñi ebanani ona. Bibele ibiza baana bao kuli ki “limpo zeli batu,” mi banani musebezi omutuna wa kubabalela batu ba Mulimu. (Maef. 4:8) Mwahalaa bona, kunani baana-bahulu, baokameli ba mupotoloho, mizwale baba mwa Tutengo Twa Mitai, ni mizwale baba mwa Sitopa Sesietelela. Mizwale ni likaizeli baluna ba mwa linako za baapositola nebakuteka hahulu baana bane baketilwe kuli baetelele, mi ni luna kacenu luikutwa sina bona. Halulapelangi mizwale babatumile babaetelela mwa puteho ya Sikreste, mi haluli ni bona, haluezangi inge kuli luyemi ni mangeloi. Nihakulicwalo, lwakuteka mizwale babacwalo bakeñisa kuli babeleka ka taata mi baikokobeza.—Mubale 2 Makorinte 1:24; Sinulo 19:10.

14, 15. Ki ifi shutano yemwahalaa balisana ba niti ba Sikreste ni batu babaipapata kuba balisana?

¹⁴ Baana-bahulu babacwalo bazibahala kuba balisana babaikokobeza. Bakeñisa buikokobezo bwabona, habalumeli kukutekiwa inge mobakutekelwa batu babatumile mwa lifasi. Bashutana hahulu ni baeteleli ba bulapeli kacenu ni ba mwa linako za Jesu, ili banaabulezi Jesu kuli: “Batabela libaka zekutekeha hahulu kwa milalelo ni lipula za kwapili mwa masinagoge ni kulumeliswa ka likute mwa misika.”—Mat. 23:6, 7.

¹⁵ Balisana ba niti ba Sikreste balatelela manzwi a Jesu a kuli: “Mina musike mwabizwa Rabbi, kakuli Muluti wamina ki alimuñwi, mi kaufelaa mina mu mizwale. Hape musike mwabiza mutu ufi kamba ufi fa lifasi kuli ndate, kakuli Ndataa mina ki alimuñwi, Yena ya kwa lihalimu. Mi hape musike mwabizwa baeteleli, kakuli Mueteleli wamina ki alimuñwi, yena Kreste. Kono yomutuna hahulu mwahalaa mina ulukela kuba yena sikombwa samina. Mutu kaufela yaipahamisa ukakokobezwa, mi mutu kaufela yaikokobeza ukapahamiswa.” (Mat. 23:8-12) Ki lona libaka mizwale ni likaizeli habalata ni kukuteka baana-bahulu mwa liputeho za mwa lifasi kaufela.

16. Ki kabakalañi haluswanela kuzwelapili kuikataza kuli luzibe ni kueza zeibulela Bibele ka za kubonisa likute?

¹⁶ Niteñi, kukona kuluungela nako kuli lufite fa kuziba hande mwakufela batu likute leli baswanela ni kuziba beluswanela kufa likute. Nekubile cwalo kwa Bakreste ba mwa linako za baapositola. (Lik. 10:22-26; 3 Joa. 9, 10)  Kono ki kwa butokwa hahulu kulatelela kelezo ya Bibele ya kuli lubonise likute ku baba liswanela. Kuba ni buitikaneleli mwa taba ye kutahisa limbuyoti zeñata.

17. Ki limbuyoti mañi zelukona kufumana halubonisa likute kwa batu babanani litulo?

¹⁷ Halunze lubonisa likute kwa babeleki ba muuso babanani litulo, bakona kulutusa kuli luzwelepili kukutaza kusina kupalelwiswa ki batu babañwi. Mi hañata kutahisanga kuli batu baange hande musebezi waluna. Lilimo zeñata kwamulaho, Kaizeli Birgit, yali paina mwa Germany, naaile kwa mukiti wa mwanaa hae wa musizana wa kukwaza sitopa kwa sikolo. Baluti nebabulelezi bo Birgit kuli nebaikozi hahulu kuba ni banana babali Lipaki fa sikolo mwa lilimo zenefitile. Nebatalusize kuli nebasike baikutwa hande hane kusike kwaba banana babali Lipaki fa sikolo sabona. Bo Birgit nebatalusize kuli: “Bana baluna balutiwanga kulatelela likuka za Mulimu za muzamao, mi likuka zeo likopanyeleza kukuteka baluti ni kubautwa.” Muluti yomuñwi naabulezi kuli: “Kambe banana kaufela baswana ni bana bamina, musebezi wa kuluta neukaba omunde hahulu luli.” Lisunda lisikai kuzwa fo, yomuñwi wa baluti fa sikolo seo naaizo fumaneha kwa mukopano omutuna one ubezi kwa Leipzig.

18, 19. Ki kabakalañi haluswanela kufa baana-bahulu likute leliswanela?

¹⁸ Likuka zepetehile zefumaneha mwa Linzwi la Mulimu zakona kulutusa kuziba moluswanela kukutekela banaa-bahulu mwa puteho. (Mubale Maheberu 13:7, 17.) Luswanela kubabazanga baana bao bakeñisa musebezi omutuna obaeza, mi luswanela kulatelela ketelelo yeba lufa. Kueza cwalo kukatahisa kuli bapete misebezi yabona ka tabo. Kono fo hakutalusi kuli luswanela kulikanyisa muuna-muhulu yatumile, ka kulikanyisa mutinelo wahae ni muikabisezo wahae, mwabulelelanga hafa ngambolo, kamba muambolelo wahae. Kueza cwalo hakusika luka. Luswanela kuhupula kuli ni yena ki mutu yasika petahala. Luswanela feela kulikanyisa Kreste.

¹⁹ Halufa baana-bahulu likute leli baswanela, ni kusabaanga sina batu babatumile hahulu mwa lifasi, fo lwabatusa. Lubatusa kuli basike baikuhumusa, kuikutwa kuba ba butokwa hahulu, kamba kuikutwa kuli balukile hahulu.

20. Kubonisa likute ku babañwi kulutusa cwañi?

²⁰ Haiba lubonisa likute kwa batu baba liswanela, haluna kuba ni buitati. Kuka lutusa kuli lusike lwaikutwa kuli luba butokwa hahulu babañwi haba lubonisa likute. Hape kulutusa kuzamaelela ni kopano ya Jehova, yesafangi batu likute lelifitelezi, ibe kuli ki balumeli kamba haki balumeli. Kutuha fo, kueza cwalo ki kubonisa butali, kakuli kuka lutusa kuli lusike lwasitatala haiba batu belukuteka baeza mafosisa.

21. Ki tuso ifi yelufumana halubonisa likute leliswanela ku baba liswanela?

²¹ Sa butokwa ni kufita kikuli, halufa likute leliswanela ku baba liswanela, lutabisa Mulimu. Lueza lika zatokwa kuli lueze mi kacwalo lubonisa kuli lwasepahala ku yena. Mi kueza cwalo kutahisa kuli akone kualaba yamunyefula. (Liprov. 27:11) Batu babañata mwa lifasi habazibi kubonisa likute ku babañwi ka nzila yeswanela. Lutabile hahulu kuli luna lwaziba mwakuboniseza babañwi likute ka nzila yatokwa Jehova.