“ပဋိပက္ခ၊ ဝရုန်းသုန်းကား​နဲ့ သွေး​ချောင်း​စီး​မှုတွေ​ကြားမှာ နှစ်သစ်​တစ်နှစ် စတင်​လာပြီ” လို့ ၁၉​၁၇၊ ဇန်နဝါရီ ၁ ရက်ထုတ် ကင်းမျှော်စင်​မှာ ဖော်ပြထားတယ်။ မှန်ပါတယ်၊ ကမ္ဘာချီ လူ​သတ်​ပွဲ ပထမ​ကမ္ဘာစစ်​ဟာ ဥရောပ​မှာ ဆက်​ဖြစ်ပွား​တယ်။

စစ်မှန်တဲ့ ခရစ်ယာန်​ကြားနေမှု​မှာ ဘာ​ပါဝင်တယ်​ဆိုတာ ကျမ်းစာကျောင်းသား​တွေ အပြည့်အဝ နားမလည်ပေမဲ့ အများစုက​တော့ သွေးစွန်း​မှုမှာ မပါ​ဖို့ ကြိုးစား​ခဲ့တာ ချီးမွမ်းစ​ရာ​ပါပဲ။ ဥပမာ၊ အင်္ဂလန်​နိုင်ငံမှာ အသက် ၁၉ နှစ်အရွယ် စတန်လီ ဝီလီ​ဟာ ကြားနေ​ဖို့ ဆုံးဖြတ်​ခဲ့တယ်။ မိမိ​ရပ်တည်မှု​အတွက် စစ်ဆေးခံ​ ဖို့ မသွား​ခင် ဒီလိုရေးခဲ့တယ်– “အခုလို​သက်သေခံခွင့် ရတာ​ကိုပဲ အခွင့်ထူး​ကြီး​အဖြစ် ယူမှတ်​ပါတယ်။ ကျွန်တော့်ကို စစ်​ယူနီဖောင်း ဝတ်​ဖို့ အမိန့်ပေး​မယ်၊ ငြင်းဆို​ရင် စစ်ခုံရုံး တင်​မယ်လို့ ဒီ​မနက်​မှာ ဗိုလ်မှူး ပြော​သွားတယ်။”

စတန်လီ အလျှော့မပေး​တဲ့အတွက် အလုပ်ကြမ်း​နဲ့ ထောင်ဒဏ် ချမှတ်​ခံရ​တယ်။ ဒါပေမဲ့ အကောင်းမြင်​သဘောထား ရှိနေတုန်း​ပဲ။ နှစ်​လ​ပြီးနောက် ဒီလိုရေးခဲ့တယ်– “အမှန်တရား​က ပေးတဲ့ ‘တန်ခိုး’ ကြောင့် တခြားသူတွေ မခံနိုင်​တာ​ကို . . . စိတ်ရှည်ရှည် ခံရပ်နိုင်​ခဲ့တယ်။” ထောင်​မှာ အချိန်ကို ပညာရှိရှိ အသုံးပြု​ခဲ့တယ်။ “မကြာသေးခင်က ဒီ​အမှု​တွေ​အတွင်း ရရှိ​ခဲ့တဲ့ အကြီးမားဆုံး​ကောင်းချီး​က​တော့ ကောင်းကောင်း တွေးတောဆင်ခြင်၊ လေ့လာ၊ ဆုတောင်း​ဖို့ အခွင့်အရေး ရခဲ့​တာပဲ” လို့ သူပြောတယ်။

မကြာခင်​မှာပဲ စစ်ပွဲ​မှာ အမေရိကန် တရားဝင် ပါဝင်လာ​တယ်။ ၁၉​၁၇၊ ဧပြီ ၂၊ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ကွန်ဂရက်​မှာ ပြောတဲ့ မိန့်ခွန်း​အရ သမ္မတ ဝူးဒရိုး ဝီလ်စင်​က ဂျာမနီ​ကို တရားဝင် စစ်​ကြေညာ​ခဲ့တယ်။ လေး​ရက်​ကြာပြီး​နောက် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု​ဟာ စစ်ပွဲ​မှာ ပါဝင်လာ​တယ်။ မကြာခင်​မှာပဲ အမေရိကန်​မှာရှိတဲ့ ခရစ်ယာန်တွေ ကြားနေမှု​ကိစ္စ ရင်ဆိုင်​ခဲ့ရတယ်။

စစ်သား အရေးပေါ်​လိုအပ်မှု​ကို ဖြည့်ဆည်း​ဖို့ အမေရိကန်​က ရွေးချယ်​စစ်မှုထမ်း​စနစ် အက်ဥပဒေ​ကို မေ​လ​မှာ ပြဋ္ဌာန်း​ခဲ့တယ်။ တစ်လ​ကြာပြီး​နောက် သူလျှို​အက်ဥပဒေ​ကို ထုတ်ပြန်​ခဲ့တယ်။ ပထမ​ပြဋ္ဌာန်း​တဲ့ ဥပဒေ​ကြောင့် အမေရိကန် အစိုးရ​ဟာ ယောက်ျား​ထောင်ပေါင်း​များစွာကို စစ်​ထဲ ဝင်​အောင် ကြိုးပမ်း​နိုင်ခဲ့တယ်။ အဲဒီ​ကြိုးပမ်းမှု​အပေါ် ကြားဝင်နှောင့်ယှက်​မှုတွေ​ကို ဒုတိယ​ထုတ်ပြန်​တဲ့ သူလျှို​ဥပဒေ​ကြောင့် ရာဇဝတ်မှု​အဖြစ် သတ်မှတ်​ခဲ့တယ်။ မကြာခင်​မှာပဲ အမှန်တရား​ရဲ့ ရန်သူ​တွေဟာ အဲဒီ “ဥပဒေ​ကို အသုံးချပြီး” ယေဟောဝါရဲ့ ကျေးကျွန်​တွေကို “ဒုက္ခ​ပေး” ကြ​တော့​တယ်။—ဆာ. ၉၄:၂၀။

စစ်​ကာလ​အတွင်း ကမ္ဘာ့​ပဋိပက္ခ​တွေကို ကျမ်းစာကျောင်းသား​တွေ မအံ့ဩ​ကြဘူး။ ဒီ​အခြေအနေ​တွေအကြောင်း ကျမ်းစာ​ကြိုဟောချက်​တွေကို သူတို့ အာရုံစိုက်​ခဲ့တာ ဆယ်စုနှစ်​တွေ ရှိနေ​ပြီ။ ဒါပေမဲ့ ယေဟောဝါရဲ့ လူမျိုးအလယ်​ မှာ မကြာခင် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ အငြင်းပွားမှု​တွေကြောင့် လူများစွာ အံ့ဩ​ခဲ့ရတယ်။

အမေရိကန်​ပြည်ထောင်စု​မှာ စီတီရပ်စယ်လ် သေဆုံး​ပြီးနောက် မကြာခင်​မှာပဲ ယေဟော​ဝါ့​ကျေးကျွန်​တွေရဲ့ လုပ်ငန်းကို ဘယ်လို စီမံခန့်ခွဲ​မယ်ဆို​တဲ့ ပြဿနာ စတော့​တယ်။ ညီအစ်ကို ရပ်စယ်လ်​က ၁၈​၈၄ ခုနှစ်မှာ ဇိအုန် ကင်းမျှော်စင် ဝေစာ​အသင်း​ကို တည်ထောင်​ခဲ့​ပြီး ၁၉​၁၆၊ အောက်တိုဘာ​လ​မှာ သေဆုံး​တဲ့အထိ အဲဒီ​တရားဝင် ကော်ပိုရေးရှင်း​ရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ​အဖြစ် ဆောင်ရွက်​ခဲ့တယ်။ ညီအစ်ကို​ ဂျေအပ်ဖ် ရပ်သဖော့ဒ် စတင်​ဦးဆောင်တဲ့အခါ ဒါရိုက်တာ​အဖွဲ့ဝင် လေးယောက်​အပါအဝင် အဖွဲ့အစည်း​မှာ ထင်ပေါ်ကျော်ကြား​သူ​တချို့ အာဏာ​ပိုလို​ချင်​လာတယ်။

အဲဒီ​လေးယောက်​နဲ့ တခြားသူ​အတော်များများ​ဟာ ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ် ကိုင်တွယ်​ညွှန်ကြား​ပုံကို မကြိုက်​ကြဘူး။ အဲဒီ​ထဲမှာ တိုက်နယ်ကြီးကြပ်မှူး ပေါလ် ဂျွန်​ဆင်​ရဲ့ လုပ်ငန်း​နဲ့ပတ်သက်တဲ့​ကိစ္စ ပါတယ်။

ညီအစ်ကို ရပ်စယ်လ် မသေ​ဆုံး​ခင်​လေးမှာ ဂျွန်​ဆင်​ကို အဖွဲ့အစည်းရဲ့ နယ်လှည့်ကိုယ်စားလှယ်​အဖြစ် အင်္ဂလန်​ကို စေလွှတ်​ဖို့ စီစဉ်​ခဲ့တယ်။ ဂျွန်​ဆင်​က အဲဒီမှာ သတင်းကောင်း ဟောပြော​ရမယ်၊ အသင်းတော်တွေ​ကို လည်ပတ်​ရမယ်၊ အဲဒီ​နယ်မြေ​မှာ လုပ်ဆောင်​နေတဲ့​လုပ်ငန်းကို မှတ်တမ်း​ပို့​ရမယ်။ ၁၉​၁၆၊ နိုဝင်ဘာ​လ​မှာ ဂျွန်​ဆင် အဲဒီ​ကို​ရောက်​တော့ ညီအစ်ကို/မတွေ လှိုက်လှိုက်လှဲလှဲ ကြိုဆိုကြတယ်။ ဝမ်းနည်းစရာကတော့ မြှောက်​စား​ခံရ​မှုကြောင့် ဂျွန်​ဆင် မာန​တက်လာ​ပြီး ညီအစ်ကို ရပ်စယ်လ်​ရဲ့ ဆက်ခံသူ ဖြစ်​သင့်တယ်​လို့တောင် ထင်​လာတယ်။

အင်္ဂလန်​မှာ မိမိ​ကို ဆန့်ကျင်​တဲ့ ဗေသလ​မိသားစုဝင်​တချို့ကို လုပ်ပိုင်ခွင့်​အာဏာ မရှိဘဲ ထုတ်ပစ်​တယ်။ လန်ဒန်​မှာရှိတဲ့ အဖွဲ့အစည်း​ပိုင် ဘဏ်စာရင်း​ကို ထိန်းချုပ်​ဖို့​လည်း ကြိုးစား​ခဲ့တယ်။ ဒီ​အချိန်​မှာ ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ်​က ဂျွန်​ဆင်​ကို အမေရိကန် ပြန်​ခေါ်​လိုက်တယ်။

ဘရွတ်ကလင်​ကို ဂျွန်​ဆင် ပြန်လာ​တယ်။ ဆုံးမမှု​ကို နှိမ့်ချ​စွာ လက်ခံ​မယ့်အစား အင်္ဂလန်​ကို ပြန်ပို့​ဖို့​ပဲ ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ်​ကို အကြိမ်ကြိမ် ဖျောင်းဖျ​ခဲ့တယ်။  ဖျောင်းဖျ​လို့ မရ​တဲ့အခါ ဒါရိုက်တာ​အဖွဲ့​ကို ဩဇာ​လွှမ်းမိုး​ဖို့ ကြိုးစား​တဲ့အတွက် လေးယောက် သူ့​ဘက် ပါသွား​တယ်။

ဒီလူတွေ​ဟာ အင်္ဂလန်​မှာ ဂျွန်​ဆင် လုပ်ခဲ့​သလို အမေရိကန်​မှာလည်း အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အလှူငွေ​ကို သိမ်းပိုက်​ဖို့ ကြိုးစား​မယ်လို့ ထင်​ရတဲ့​အတွက် ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ်​က သူတို့ကို ဒါရိုက်တာ​အဖွဲ့​က​နေ ထုတ်​လိုက်တယ်။ ဥပဒေ​အရ ကော်ပိုရေးရှင်း​အဖွဲ့ဝင်​တွေဟာ နှစ်​တိုင်း ဒါရိုက်တာ အဖွဲ့ဝင်​တွေကို ရွေးကောက်တင်မြှောက်​ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ ၁၉​၁၇၊ ဇန်နဝါရီ ၆ ရက်မှာ ကျင်းပတဲ့ နှစ်ပတ်လည် အစည်းအဝေး​မှာ ဂျေအပ်ဖ် ရပ်သဖော့ဒ်၊ အန်ဒရူး ပီယာစင်၊ ဝီလျံ အီး​ ဗန်အမ်ဘာ့ဂ်​တို့ သုံးယောက်​ပဲ ရွေးကောက်​ခံရ​တယ်။ သူတို့က ဥက္ကဋ္ဌ၊ ဒု​ဥက္ကဋ္ဌ၊ အတွင်းရေးမှူး–ဘဏ္ဍာရေးမှူး​ဆိုတဲ့ နေရာ​အသီးသီး ရရှိ​သွား​ကြ​တယ်။ ဒါရိုက်တာ​အဖွဲ့မှာ ကျန်ရှိ​နေတဲ့ လေး​နေရာ​အတွက်တော့ ရွေးကောက်ပွဲ မလုပ်​ဘူး။ အဲဒီ​နေရာမှာ လုပ်ခဲ့​ဖူးတဲ့ ဆန့်ကျင်သူ လေးယောက်​က အရင်က ရွေးကောက်​ခံရ​ဖူး​လို့ အဲဒီ​နေရာမှာ တစ်သက်လုံး ဆက်ရှိ​သွားမယ်​လို့ တချို့ ထင်နေ​ကြ​တယ်။ ဒါပေမဲ့ နှစ်ပတ်လည်​အစည်းအဝေး​မှာ သူတို့ ပြန်​ရွေးကောက်​မခံ​ရတဲ့​အတွက် ဒါရိုက်တာ​အဖွဲ့ရဲ့ တရားဝင်​အဖွဲ့ဝင်​တွေ မဟုတ်​တော့ဘူး။ ဒါကြောင့် ၁၉​၁၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်​လ​မှာ ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ်​က လစ်လပ်​နေတဲ့ ဒါရိုက်တာ​နေရာတွေ​မှာ သစ္စာရှိ ညီအစ်ကို​လေးယောက်​ကို ခန့်အပ်​လိုက်တယ်။

မျှော်လင့်​ထားတဲ့​အတိုင်း အဖြုတ်ခံ​လိုက်ရ​တဲ့ ဒါရိုက်တာ​လေးယောက် ဒေါသ​ထွက်​ပြီး နေရာ​ပြန်​ရဖို့ ကြိုးစားကြ​တော့​တယ်။ ဒါပေမဲ့ မအောင်မြင်​ကြပါ​ဘူး။ ကျမ်းစာကျောင်းသား​တချို့ သူတို့​ဘက် ပါသွား​ပြီး တခြား​အဖွဲ့အစည်း​တွေ တည်ထောင်​ကြပေမဲ့ ကျမ်းစာကျောင်းသား အများစုက​တော့ ဆက်​သစ္စာရှိ​ခဲ့ကြတယ်။ အဲဒီ​လေးယောက်​က ဒါရိုက်တာ​အဖွဲ့မှာ နေရာ​ပြန်​မရ​ခဲ့ဘူး။

ဒီ​အတောအတွင်း ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ်​နဲ့ ဗေသလ​မှာရှိတဲ့ တခြားသစ္စာရှိ ညီအစ်​ကိုတွေ​က နိုင်ငံတော်​လုပ်ငန်း တိုးတက်​ဖို့ ဆက်လုပ်​ဆောင်ခဲ့​ကြ​တယ်။ တိုက်နယ်ကြီးကြပ်မှူး ၆​၉ ယော​က်​က​နေ ၉၃ ယောက်​အထိ တိုးများလာတယ်။ ကော်လ်ပေါ်တာ​လို့ခေါ်တဲ့ မှန်မှန်ရှေ့ဆောင်​လည်း ၃၇၂ ယော​က်​​ကနေ  ၄၆၁ ယော​က်​အထိ တိုးများလာတယ်။ ဒီနေ့ခေတ် အရန်ရှေ့ဆောင်​နဲ့ ဆင်တူ​တဲ့ အထူး​ကော်လ်ပေါ်တာ​တွေကိုလည်း ဦးဆုံးအကြိမ် ခန့်အပ်​ခဲ့တယ်။ အသင်းတော်​တချို့​မှာ အဲဒီ​ထက်သန်တဲ့​ ရှေ့ဆောင် ၁၀၀ လောက်​ရှိတယ်။

၁၉​၁၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင် ၁၇ ရက်မှာ ပြီးဆုံး​လေ​သော နက်နဲ​ရာ စာအုပ်သစ် ထွက်လာ​တယ်။ အဲဒီ​နှစ်ကုန်ပိုင်း​မှာ စာအုပ်​ကုန်​သွား​လို့ စာပေ​ပုံနှိပ်​တဲ့ အလုပ်ရုံ​မှာ အုပ်ရေ ၈၅၀,၀၀၀ ကို ထပ်​မှာ​ယူ​ခဲ့ရတယ်။ *

၁၉​၁၆ ခုနှစ်မှာ ညီအစ်ကို ရပ်စယ်လ် အစပြု​ခဲ့တဲ့ ဗေသလလုပ်ငန်း​ကို ပြန်လည်​ဖွဲ့စည်း​တာ ၁၉​၁၇ မှာ ပြီးဆုံး​တယ်။ အဲဒီ​နှစ် ဒီဇင်ဘာ​လ၊ ကင်းမျှော်စင်​မှာ ဒီလို​ဖော်ပြတယ်– “ဗေသလလုပ်ငန်း ပြန်လည်​ဖွဲ့စည်းမှု . . . ပြီးဆုံး​ပါ​ပြီ။ စီမံခန့်ခွဲမှု​ကောင်းတဲ့ အဖွဲ့အစည်း​တစ်ခု​လို ချောချောမောမော၊ ထိထိရောက်ရောက် လုပ်ဆောင်​နေ​ပါ​ပြီ။ . . . ဗေသလအိမ်သား​တွေအနေနဲ့ ဗေသလ​မှာ ရှိနေ​တာဟာ ရပိုင်ခွင့် မဟုတ်ဘဲ အခွင့်ထူး​ဖြစ်တယ်​ဆိုတာ နားလည်​ကြပါ​တယ်။”

၁၉​၁၇ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာ​လ ကင်းမျှော်စင်​မှာ ဒီလို​ဖော်ပြတယ်– “၁၉​၁၆ ခုနှစ်​နဲ့ နှိုင်းယှဉ်​ရင် ၁၉​၁၇၊ ဇန်နဝါရီ ၁ ရက်​နေ့​ကစပြီး လတိုင်း [စာပေ​ထုတ်လုပ်မှု] တိုးတက်​လာတယ်။ . . . ဘရွတ်ကလင်​မှာ အခြေပြု​တဲ့ လုပ်ငန်းကို သခင် ကောင်းချီးပေး​နေတယ်​ဆိုတဲ့ ခိုင်လုံတဲ့ အထောက်အထား ဖြစ်​ပုံ​ရတယ်။”

ဆန့်ကျင်သူ​တွေကို အဖွဲ့အစည်း​က​နေ ရှင်းထုတ်​လိုက်​ပြီ။ အသင်းတော် ဆန္ဒ​ခံယူ​မှု ရလဒ်​တွေကို ကင်းမျှော်စင်​မှာ ဖော်ပြထားတဲ့​အရ ညီအစ်ကို​အများစုက ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ်​နဲ့ ဗေသလ​က သစ္စာရှိအမျိုး​သားတွေ​ကို ထောက်ခံ​ကြ​တယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီ​အမျိုးသားတွေ​အတွက် စမ်းသပ်မှု မပြီး​ဆုံး​သေး​ပါဘူး။ ၁၉၁၈ ခုနှစ်​ဟာ အစ​ကောင်း​ခဲ့​ပေ​မဲ့ ခေတ်သစ်သမိုင်း​မှာ အမှောင်​မိုက်​ဆုံး​ကာလ ဖြစ်လာ​ပါ​တော့​တယ်။