tempelwachters: In het Grieks staat hier een woord dat letterlijk ‘hoofden’, ‘bevelhebbers’ of ‘leiders’ betekent, maar in Lu 22:52 is het woord voor tempel toegevoegd om aan te geven om wat voor leiders het ging. Dat is in de vertaling ook in dit vers toegevoegd voor de duidelijkheid. Alleen Lukas vermeldt deze hoofden (Han 4:1; 5:24, 26). Het ging hier om de leiders van de tempelwachters. Misschien waren ze bij het gesprek met Judas betrokken om de geplande arrestatie van Jezus legaal te laten overkomen.

ze: Dat wil zeggen Petrus en Johannes.

het hoofd van de tempelwachters: Wordt ook vermeld in Han 5:24, 26. In de eerste eeuw werd deze functie bekleed door een priester die na de hogepriester de hoogste rang innam. Het hoofd van de tempelwachters had de leiding over de priesters die in de tempel dienden. Daarnaast handhaafde hij de orde in en rond de tempel met de hulp van een soort tempelpolitie die uit Levieten bestond. Leiders die aan hem ondergeschikt waren hadden de supervisie over de Levieten die de tempelpoorten ’s morgens openden en ’s avonds weer sloten. Deze wachters bewaakten de schatkist van de tempel, bewaarden de orde onder de menigte en zagen erop toe dat niemand op verboden terrein kwam. De Levieten waren georganiseerd in 24 afdelingen. Alle afdelingen deden bij toerbeurt twee keer per jaar een week dienst en hadden waarschijnlijk een leider die verantwoording aflegde aan het hoofd van de tempelwachters. De leiders van de tempelwachters hadden veel invloed. Ze spanden met de overpriesters samen om Jezus ter dood te laten brengen. In de nacht waarin Jezus verraden werd, kwamen ze met hun aanhang naar Jezus om hem te arresteren (Lu 22:52; zie aantekening bij Lu 22:4).

oudsten: Zie aantekening bij Mt 16:21.

oudsten: Lett.: ‘oudere mannen’. In de Bijbel wordt het Griekse presbuteros voornamelijk gebruikt voor personen die gezag en verantwoordelijkheid dragen in een gemeenschap of natie. Hoewel de term soms duidt op leeftijd (zoals in Lu 15:25 en Han 2:17), wordt die niet uitsluitend toegepast op ouderen. Hier wordt het woord gebruikt voor de leiders van het Joodse volk, die vaak in één adem worden genoemd met de overpriesters en de schriftgeleerden. Het Sanhedrin bestond uit mannen uit deze drie groepen (Mt 21:23; 26:3, 47, 57; 27:1, 41; 28:12; zie Woordenlijst ‘Ouderling, oudste’).

overpriester Annas en (...) Kajafas: Bij het specificeren van het begin van de bediening van Johannes de Doper heeft Lukas het over de tijd waarin de Joodse priesterschap werd gedomineerd door twee machtige mannen. Annas werd rond 6/7 n.Chr. tot hogepriester benoemd door Quirinius, de Romeinse gouverneur van Syrië, en bleef in functie tot ongeveer 15 n.Chr. Nadat Annas door de Romeinen was afgezet en zijn ambtstitel was kwijtgeraakt, had hij als voormalig hogepriester en als toonaangevende spreekbuis van de Joodse hiërarchie blijkbaar nog steeds veel macht en invloed. Vijf van zijn zonen hebben de functie van hogepriester bekleed, en zijn schoonzoon Kajafas was hogepriester van ongeveer 18 n.Chr. tot ongeveer 36 n.Chr. Dus hoewel Kajafas in 29 n.Chr. de hogepriester was, kon Annas terecht ‘overpriester’ worden genoemd vanwege zijn dominante positie (Jo 18:13, 24; Han 4:6).

de overpriester Annas: Annas werd rond 6/7 n.Chr. tot hogepriester benoemd door Quirinius, de Romeinse gouverneur van Syrië, en bleef in functie tot ongeveer 15 n.Chr. Nadat Annas door de Romeinen was afgezet en zijn ambtstitel was kwijtgeraakt, had hij als voormalig hogepriester en als toonaangevende spreekbuis van de Joodse hiërarchie blijkbaar nog steeds veel macht en invloed. Vijf van zijn zonen hebben de functie van hogepriester bekleed, en zijn schoonzoon Kajafas was hogepriester van ongeveer 18 n.Chr. tot ongeveer 36 n.Chr. (Zie aantekening bij Lu 3:2.) In Jo 18:13, 19 wordt Annas ‘de overpriester’ genoemd. Hetzelfde Griekse woord (archiereus) kan worden gebruikt voor zowel de huidige hogepriester als een vooraanstaand lid van de priesterschap, zoals een voormalig hogepriester. (Zie Woordenlijst.)

Kajafas: Deze hogepriester, benoemd door de Romeinen, was een handig diplomaat die zijn ambt langer behield dan al zijn directe voorgangers. Hij werd rond 18 n.Chr. benoemd en zijn ambtsperiode duurde tot omstreeks 36 n.Chr. Hij was degene die Jezus ondervroeg en hem doorstuurde naar Pilatus (Mt 26:3, 57; Jo 11:49; 18:13, 14, 24, 28). Dit is de enige keer dat hij in het boek Handelingen bij naam wordt genoemd. Verder wordt hij in Handelingen ‘de hogepriester’ genoemd (Han 5:17, 21, 27; 7:1; 9:1).

de Nazarener: Zie aantekening bij Mr 10:47.

aan een paal hebben gehangen: Zie aantekening bij Mt 20:19 en Woordenlijst ‘Martelpaal’ en ‘Paal’.

aan een paal hangen: Dit is de eerste van de ruim 40 keer dat het Griekse werkwoord stauroo in de Griekse Geschriften voorkomt. Het verwante Griekse zelfstandig naamwoord stauros wordt weergegeven met ‘martelpaal’. (Zie aantekeningen bij Mt 10:38; 16:24 en 27:32 en Woordenlijst ‘Martelpaal’ en ‘Paal’.) De werkwoordsvorm wordt in de Septuaginta gebruikt in Es 7:9, waar de opdracht wordt gegeven om Haman aan een paal van ruim 20 m hoog te hangen. In het klassieke Grieks betekent het ‘omheinen met palen, een palissade vormen’.

de Nazarener: Een bijnaam voor Jezus en later ook voor zijn volgelingen (Han 24:5). Omdat de naam Jezus veel voorkwam onder de Joden, werd er vaak een aanduiding aan toegevoegd. In Bijbelse tijden was het heel gebruikelijk om de naam van mensen te verbinden aan de plaats waar ze vandaan kwamen (2Sa 3:2, 3; 17:27; 23:25-39; Na 1:1; Han 13:1; 21:29). Jezus woonde het grootste deel van zijn aardse leven in Nazareth in Galilea, dus het was niet vreemd om die term in verband met hem te gebruiken. Jezus werd vaak ‘de Nazarener’ genoemd, in verschillende situaties en door verschillende personen (Mr 1:23, 24; 10:46, 47; 14:66-69; 16:5, 6; Lu 24:13-19; Jo 18:1-7). Jezus zelf aanvaardde en gebruikte die naam (Jo 18:5-8; Han 22:6-8). Pilatus liet op de martelpaal een opschrift bevestigen met in het Hebreeuws, Latijn en Grieks de woorden: ‘Jezus de Nazarener, de Koning van de Joden’ (Jo 19:19, 20). Vanaf Pinksteren 33 spraken zowel de apostelen als anderen vaak over Jezus als de Nazarener of als degene die uit Nazareth kwam (Han 2:22; 3:6; 4:10; 6:14; 10:38; 26:9; zie ook aantekening bij Mt 2:23).

de belangrijkste hoeksteen: Lett.: ‘het hoofd van de hoek’. Zie aantekening bij Mt 21:42.

de belangrijkste hoeksteen: Of ‘de hoofdhoeksteen’. De Hebreeuwse uitdrukking in Ps 118:22 en de Griekse uitdrukking die hier wordt gebruikt betekenen letterlijk ‘het hoofd van de hoek’. Hoewel dit op meerdere manieren wordt uitgelegd, duidt het blijkbaar op de steen die boven op de hoek van twee muren werd geplaatst om ze stevig met elkaar te verbinden. Jezus citeerde deze profetie en paste die op zichzelf toe als ‘de belangrijkste hoeksteen’. Zoals de bovenste steen op een gebouw opvalt, zo is Jezus Christus de bekronende sluitsteen van de christelijke gemeente van gezalfden, die wordt vergeleken met een geestelijke tempel.

vrijuit: Of ‘vrijmoedig’, ‘onbevreesd’. Het Griekse parresia wordt ook weergegeven met ‘vrijmoedigheid’ en ‘vertrouwen’ (Han 28:31; 1Jo 5:14). Dit zelfstandig naamwoord en het verwante werkwoord parresiazomai worden vaak vertaald met ‘vrijmoedig spreken’ en worden diverse keren in Handelingen gebruikt als kenmerk van de prediking van de eerste christenen (Han 4:29, 31; 9:27, 28; 13:46; 14:3; 18:26; 19:8; 26:26).

ongeschoolde: Of ‘ongeletterde’. Het Griekse woord dat hier wordt gebruikt (agrammatos) kan analfabeet betekenen, maar in deze context duidt het waarschijnlijk op personen die niet waren onderwezen aan rabbijnse scholen. Het lijkt erop dat de meeste Joden in de eerste eeuw konden lezen en schrijven, onder andere omdat veel scholen in synagogen werden gehouden. Maar Petrus en Johannes hadden net als Jezus niet aan de rabbijnse scholen gestudeerd. (Vergelijk Jo 7:15.) De religieuze elite in Jezus’ tijd vond dat alleen die scholen acceptabel religieus onderwijs boden. De sadduceeën en de farizeeën vonden ongetwijfeld dat Petrus en Johannes niet bevoegd waren om de wet aan het volk te onderwijzen of uit te leggen. Deze discipelen kwamen ook nog eens uit Galilea — een gebied waar voornamelijk boeren, herders en vissers woonden. Blijkbaar keken de religieuze leiders en anderen uit Jeruzalem en Judea neer op mensen uit die streek en bezagen ze Petrus en Johannes als ‘ongeschoolde en gewone mensen’ (Jo 7:45-52; Han 2:7). Maar God bezag hen niet zo (1Kor 1:26-29; 2Kor 3:5, 6; Jak 2:5). Voor zijn dood had Jezus hen en zijn andere discipelen intensief onderwezen en opgeleid (Mt 10:1-42; Mr 6:7-13; Lu 8:1; 9:1-5; 10:1-42; 11:52). Na zijn opstanding bleef hij zijn discipelen onderwijzen door middel van de heilige geest (Jo 14:26; 16:13; 1Jo 2:27).

de Sanhedrinzaal: Of ‘het Sanhedrin’. (Zie aantekening bij Lu 22:66.)

hun Sanhedrin: Of ‘hun Sanhedrinzaal’. Het Sanhedrin was de Joodse Hoge Raad in Jeruzalem. Het Griekse woord (sunedrion) betekent letterlijk ‘bijeenzitting’. Het was een algemene term voor een vergadering of bijeenkomst, maar in Israël kon het duiden op een religieus rechtscollege of rechtsorgaan. Het Griekse woord kan slaan op de leden van het gerechtshof of op het gebouw of de locatie waar het hof zitting houdt. (Zie aantekening bij Mt 5:22 en Woordenlijst; zie voor de mogelijke locatie van de Sanhedrinzaal App. B12.)

wonder: Lett.: ‘teken’. Het Griekse semeion, dat vaak wordt vertaald met ‘teken’, duidt in deze context op een wonderbaarlijke gebeurtenis die wijst op Gods steun.

Soevereine Heer: Het Griekse woord despotes heeft als grondbetekenis ‘heer’, ‘meester’, ‘eigenaar’ (1Ti 6:1; Tit 2:9; 1Pe 2:18). Als het gebruikt wordt om God rechtstreeks aan te spreken, zoals hier en in Lu 2:29 en Opb 6:10, wordt het weergegeven met ‘Soevereine Heer’ om de verhevenheid van zijn positie als Heer te laten uitkomen. Andere vertalingen gebruiken termen als ‘Heer’, ‘Meester’, ‘Soeverein’ of ‘Heerser over allen’. In sommige vertalingen van de Griekse Geschriften in het Hebreeuws wordt het Hebreeuwse woord ʼAdhonai (Soevereine Heer) gebruikt, maar minstens één vertaling gebruikt hier het Tetragrammaton.

de Messias: Of ‘de Gezalfde’. Het Griekse Messias (een transliteratie van het Hebreeuwse woord masjiach) komt maar twee keer in de Griekse Geschriften voor. (Zie Jo 4:25.) De titel masjiach is afgeleid van het Hebreeuwse werkwoord masjach, dat ‘(met een vloeistof) bestrijken of besmeren’ en ‘zalven’ betekent (Ex 29:2, 7). In Bijbelse tijden werden priesters, regeerders en profeten ceremonieel gezalfd met olie (Le 4:3; 1Sa 16:3, 12, 13; 1Kon 19:16). Hier in Jo 1:41 wordt de titel Messias gevolgd door een uitleg: dat vertaald wordt met Christus. De titel Christus (Grieks: Christos) komt meer dan 500 keer in de Griekse Geschriften voor en is het equivalent van de titel Messias. Beide woorden betekenen ‘gezalfde’. (Zie aantekening bij Mt 1:1.)

Jehovah: In dit citaat uit Ps 2:2 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. (Zie App. C.)

zijn gezalfde: Of ‘zijn Christus’, ‘zijn Messias’. Hier wordt het Griekse Christos gebruikt, waarvan de titel Christus is afgeleid. In Ps 2:2 wordt het Hebreeuwse equivalent masjiach (gezalfde) gebruikt, waarvan de titel Messias is afgeleid. (Zie aantekeningen bij Lu 2:26, Jo 1:41 en Han 4:27.)

die u hebt gezalfd: Of ‘die u Christus (Messias) hebt gemaakt’. De titel Christos (Christus) komt van het Griekse werkwoord chrio, dat hier wordt gebruikt. Het betekent letterlijk dat er olie over iemand uitgegoten wordt. In de Griekse Geschriften wordt het alleen in een heilige, figuurlijke betekenis gebruikt en duidt het erop dat God iemand afzondert voor een speciale toewijzing onder Zijn leiding. Dit Griekse werkwoord komt ook voor in Lu 4:18, Han 10:38, 2Kor 1:21 en Heb 1:9. Een ander Grieks woord (aleifo) wordt gebruikt voor het inwrijven van het lichaam met letterlijke olie of zalf, bijvoorbeeld medicinaal, na het wassen of als voorbereiding op de begrafenis (Mt 6:17; Mr 6:13; 16:1; Lu 7:38, 46; Jak 5:14).

de Christus: Of ‘de Gezalfde’, ‘de Messias’. De titel Christus is afgeleid van het Griekse Christos en is het equivalent van de titel Messias (van het Hebreeuwse masjiach). Beide woorden betekenen ‘gezalfde’. (Zie aantekening bij Mt 1:1 en bij de Christus van Jehovah in dit vers.)

die u hebt gezalfd: Of ‘die u Christus (Messias) hebt gemaakt’. De titel Christos (Christus) komt van het Griekse werkwoord chrio, dat hier wordt gebruikt. Het betekent letterlijk dat er olie over iemand uitgegoten wordt. In de Griekse Geschriften wordt het alleen in een heilige, figuurlijke betekenis gebruikt en duidt het erop dat God iemand afzondert voor een speciale toewijzing onder Zijn leiding. Dit Griekse werkwoord komt ook voor in Lu 4:18, Han 10:38, 2Kor 1:21 en Heb 1:9. Een ander Grieks woord (aleifo) wordt gebruikt voor het inwrijven van het lichaam met letterlijke olie of zalf, bijvoorbeeld medicinaal, na het wassen of als voorbereiding op de begrafenis (Mt 6:17; Mr 6:13; 16:1; Lu 7:38, 46; Jak 5:14).

Jehovah: Deze woorden maken deel uit van een gebed dat gericht is tot de ‘Soevereine Heer’ (Han 4:24b), een weergave van het Griekse despotes, dat ook in het gebed in Lu 2:29 wordt gebruikt om God aan te spreken. In dit gebed in Handelingen wordt Jezus ‘uw heilige dienaar’ genoemd (Han 4:27, 30). Het gebed van de discipelen bevat een citaat uit Ps 2:1, 2, waar Gods naam wordt gebruikt. (Zie aantekening bij Han 4:26.) In dit verzoek aan Jehovah, heb aandacht voor hun dreigementen, dat wil zeggen de dreigementen van het Sanhedrin, worden bovendien termen gebruikt die overeenkomen met termen uit gebeden in de Hebreeuwse Geschriften, zoals die in 2Kon 19:16, 19 en Jes 37:17, 20, waar Gods naam wordt gebruikt. (Zie App. C3 inleiding en Han 4:29.)

Jehovah: In dit citaat uit Ps 2:2 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. (Zie App. C.)

wonderen: Of ‘voortekenen’. In de Griekse Geschriften wordt teras (wonder) altijd gebruikt in combinatie met semeion (teken), waarbij beide woorden in het meervoud staan (Mt 24:24; Jo 4:48; Han 7:36; 14:3; 15:12; 2Kor 12:12). Het woord teras duidt in wezen op alles wat ontzag of verwondering wekt. Als het woord duidelijk verwijst naar iets dat in de toekomst zal gebeuren, staat in de aantekening de alternatieve weergave ‘voorteken’.

wonderen: Of ‘voortekenen’. (Zie aantekening bij Han 2:19.)

hun smeekgebed: Of ‘nadat ze intens hadden gebeden’. Het Griekse werkwoord deomai duidt op vurig bidden waarbij intense gevoelens betrokken zijn. Het verwante zelfstandig naamwoord deesis, dat wordt weergegeven met ‘smeekgebed’, is wel gedefinieerd als een ‘nederig en vurig verzoek’. In de Griekse Geschriften wordt het zelfstandig naamwoord alleen gebruikt voor gebeden die tot God gericht zijn. Zelfs Jezus heeft ‘met sterk geroep en tranen gesmeekt [lett.: ‘smeekgebeden opgezonden’] en gebeden tot degene die hem uit de dood kon redden’ (Heb 5:7). Het meervoud ‘smeekgebeden’ duidt erop dat Jezus Jehovah meerdere keren een dringend verzoek deed. In de hof van Gethsemané bad Jezus bijvoorbeeld herhaaldelijk en vurig (Mt 26:36-44; Lu 22:32).

het woord van God: Deze uitdrukking komt in het boek Handelingen vaak voor (Han 6:2, 7; 8:14; 11:1; 13:5, 7, 46; 17:13; 18:11). Hier duidt ‘het woord van God’ op de christelijke boodschap die van Jehovah komt en die de belangrijke rol van Jezus Christus in de realisatie van Gods voornemen laat uitkomen.

één van hart en ziel: Deze uitdrukking laat de eenheid en harmonie onder de grote groep gelovigen uitkomen. Een andere mogelijke vertaling voor de uitdrukking ‘één van ziel’ in Fil 1:27 is ‘met één doel’, ‘als één man’. In de Hebreeuwse Geschriften wordt in 1Kr 12:38 (vtn.) en 2Kr 30:12 (vtn.) de uitdrukking ‘één hart’ gebruikt om eenheid van verlangen en daden te beschrijven. Bovendien wordt de combinatie van de woorden hart en ziel vaak gebruikt als afbeelding van de hele innerlijke mens (De 4:29; 6:5; 10:12; 11:13; 26:16; 30:2, 6, 10). De Griekse uitdrukking wordt hier op een vergelijkbare manier gebruikt en kan worden weergegeven met ‘ze waren volledig verenigd in denken en doel’. Dat was in overeenstemming met Jezus’ gebed of zijn volgelingen verenigd mochten zijn ondanks hun uiteenlopende achtergronden (Jo 17:21).

zoon van: In het Hebreeuws, Aramees en Grieks kan de uitdrukking ‘zoon (zonen) van’ worden gebruikt om een opvallende eigenschap van een persoon te beschrijven of om een groep mensen aan te duiden. Zo worden de ‘dappere mannen’ of moedige strijders in De 3:18 letterlijk ‘zonen van bekwaamheid’ genoemd. De uitdrukking ‘het hele Oosten’ in Job 1:3 is letterlijk ‘zonen van het Oosten’. De uitdrukking ‘een waardeloze man’ in 1Sa 25:17 is een weergave van de letterlijke uitdrukking ‘een zoon van belial’, dat wil zeggen ‘een zoon van waardeloosheid’. In de Griekse Geschriften worden personen die een bepaalde handelwijze volgen of een bepaalde eigenschap hebben, aangeduid met uitdrukkingen als ‘zonen van de Allerhoogste’ en ‘zonen van het licht en zonen van de dag’ (Lu 6:35; 1Th 5:5).

zoon van vertroosting: Of ‘zoon van aanmoediging’. De vertaling van de bijnaam Barnabas, die een discipel met de naam Jozef gekregen had. Jozef was een veelvoorkomende Joodse naam, dus misschien hebben de apostelen hem om praktische redenen de naam Barnabas gegeven. (Vergelijk Han 1:23.) Zoals in de aantekening bij zoon van in dit vers wordt uitgelegd, werd zo’n uitdrukking soms gebruikt om een opvallende eigenschap van een persoon te beschrijven. De bijnaam ‘zoon van vertroosting’ liet kennelijk uitkomen dat Jozef er heel goed in was anderen aan te moedigen en te troosten. Lukas bericht dat Jozef (Barnabas) naar de gemeente in Syrisch Antiochië werd gestuurd en dat hij zijn geloofsgenoten ‘aanmoedigde’ (Han 11:22, 23). Het Griekse werkwoord dat hier is vertaald met ‘aanmoedigen’ (parakaleo) is verwant aan het Griekse woord voor vertroosting (paraklesis) dat in Han 4:36 wordt gebruikt. (Zie aantekening bij zoon van in dit vers.)